Қазақстан республикасы бiлiм және ғылым министрлiгi
жүктеу/скачать 5.79 Mb. Pdf көрінісі
|
| № 3 (106) 2015
87 өмірлік серігін іздеу бағытындағы сезімдік-эмоциялық қарым-қатынас аясы кеңейеді. Студенттік жылдардағы өзіне тән бейнесі қалыптасып, мінез-құлықтың ерекшелігі және темперамент түрі айқындалады. Тұлғаның жеке ерекшеліктеріне сай кәсіби, толыққанды сапалар мен әлеуметтік сезімдер қалыптасады. Қазіргі кездегі және болашақтағы негізгі мақсаттар анықталып, өмірлік бағыт-бағдар бойынша жауапты шешімдер қабылданады. Сондықтан да жоғары оқу орындарында және колледждерде «Өзін-өзі тану» курсын оқып-үйрену тұлғаның көпқырлы әлеуметтік қасиеттерін жан-жақты ашу, тұлға мен оны қоршаған орта әрекеттерінің үйлесімділігі, жеке және әлеуметтік өмірдің адами күш- қуаттық мәнін ашу, жеке өмір жолын таңдай алуды қалыптастыру, кәсіби тұрғыдан қалыптасуға қол жеткізу, отбасылық әлеуметтенуге бағыт-бағдар берумен тығыз байланыста қарастырылады. «Өзін-өзі тану» курсын оқыту үрдісінде студенттерге берілетін білім пәнаралық және жеке тұлғаға бағытталған сипатта болуы тиіс. Жоғары мектепте орта мектептің жоғарғы сыныптарымен салыстырғанда білім мазмұны – рефлексті-логикалық деңгейде қалыптасады да, сыни тұрғыдан қабылданып, қарым-қатынастың қолданбалы білік, дағды түріне айналады. Білімнің басты мазмұнында қазіргі заманғы танымның әлеуметтік-адамгершілік және жаратылыстану сынды салаларының маңызды жетістіктері мен тұлға қалыптастыру саласындағы жаңалықтар біртұтас бірлікте қарастыру көзделген. Ең алдымен өзін-өзі танудың нәтижесінде адамның өзі жайлы білімдері туындайды. Ол білімдер жақындық тұрғысынан интеллектілік күйлер, мінез бітістері, эмоциялы қасиеттері, қабілеттері, мінез-құлық сипаттамалары деп конструктілерге топтастырылады. Аталған конструктілер өз кезегінде жинақталып Мен бейнесін құрайды. Мен бейнесінің конструктілерін үйлестіру, негіздеу адам үшін оның Мен – тұжырымдамасының мәнін ашады. Әрине Мен – тұжырымдамасы толықтай сезілуі мүмкін емес, өйткені оның біршама бөлігі бейсаналылық бөлігінде орналасқан. Сол себептен айтып өткеніміздей өзін-өзі тану аяқталған үрдіс болуы мүмкін емес [3] . Тұлғаның өзін-өзі жетілдіруі ісінде меңгерілуге тиіс білім үлкен рөл атқарады. Өзіндік таным барысында өзін-өзі шыңдауға талпыныс, сезімдік-эмоциялық жағдайын бағалау және түрлі жағдайларда өз бетімен шешім қабылдай алу дағдылары қалыптасады. Бұл тұрғыда көркем-әдеби шығармаларды, психологиялық, философиялық, әлеуметтік идеяларды ғана талдау жеткіліксіз, сонымен бірге оқытылатын материалды бүгінгі күнмен, замандас адамдардың өмірімен тығыз байланыста қарастыру қажет [4] . «Өзін-өзі тану» әлемді белсенді, іс-әрекетті түрде игеру мен оны аялап, мәпелеп сақтау идеясының бірлігіне негізделген. Соның нәтижесінде, адамның қарым-қатынас пен өзара түсіністік, жақсылық пен әсемдікті туындатуына бағытталған біртұтас дүниетанымы қалыптасады . Тұлғаның қажеттіліктері оның белсенділігінің бастауы болып табылады. К.А.Абулханова белсенділік – бұл тұлғаның қажеттіліктері мен қабілеттерінің, олардың өмірге қатынастары мен қоғамның тұлғаға қоятын талаптарын интеграциялау негізінде тұлғаға ғана тән, өмірді ұйымдастыру, реттеу және өзіндік тәсілі деп тұжырым жасайды [5] . Адам биоәлеуметтік организм болғандықтан оның қажеттіліктері де биологиялық әрі әлеуметтік болуы мүмкін. Өзін-өзі тану процесс ретінде ерекше белсенділіктің көріну формасы ретінде анықталады, демек оның негізінде өзін-өзі тану қажеттілігі деп атауға болатын қажеттілік жатыр. Оны қанағаттандырудың пәні ретінде әлем, қоршаған орта анықталады. Адамның адам болып қалыптасуының өзі өте ерте көрініс беріп, алғашқысынан-ақ әлеуеті бар аталмыш қажеттіліктің қалыптасуына байланысты. Еңбек, оқу, қарым-қатынаста таным қажеттілігінсіз мүмкін емес. Адам, оны ішкі әлемі өзін-өзі танудың объектісіне айналғанда таным қажеттілігі өзін-өзі тану қажеттілігінің формасына ие бола бастайды. Өзін-өзі тану қажеттілігінің өз бетінше әрекет етпей, басқа да қажеттіліктермен, атап айтқанда Меннің қажеттіліктерімен тығыз байланыста болатындығын ескеру қажет.Олардың ең маңыздысы: өзін-өзі силау қажеттілігі, Меннің біртұтастығына деген қажеттілік, өзін-өзі салыстыру қажеттілігі, өзінің өзгелердің тарапынан мойындауына деген қажеттілік және т.б. Өзін-өзі сыйлау қажеттілігі адамның өзінің және айналасындағылардың талаптарына сай келу бетбұрысын анықтайды. Меннің біртұтастылығына деген қажеттілік адамның өз Менінің біртұтас, аяқталған бейнесін қалыптастыру ұмтылысымен сипатталады. Өзін-өзі салыстыру қажеттілігі Меннің бірлігін «екі ұштыланбауын» қамтамасыз етсе, өзгелердің мойындауына деген қажеттілік сол міндетті қамтамасыз ететіндей өмір сүру, еңбек ету, оқу, араласу тілегін анықтайды. |