Ќазаќстан республикасы білім жєне ѓылым министрлігі
жүктеу/скачать 2.24 Mb. Pdf көрінісі
|
| дәстүрлі жыр айтылады»,- дейді [338, 160
б. ]. Жар-жарды қыздар мен жігіттердің екі жақ болып, алма-кезек қосылып айтатыны, олардың қалыптасқан мәтіні мен ән, әуені болатыны, жігіттердің көңілді, лепті-хорына қыздар жағы уайым сарынымен жауап қайтатыны авторлар тарапынан дұрыс қарастырылған. М.Әуезов пен Л.Соболев осы мақалада халық ауыз әдебиетінің поэтикалық тіліне де арнайы тоқталып өтеді: «Жар-жар театрдағы сахналық ойынға ұқсаңқырайды. Жігіттер мен қыздардың ішінде суырып салып өлең шығара алатын ақындары болса, онда олар жаттанды тексті місе тұтпайды. Жырды бастап айтумен бірге олар күйеу мен қалыңдықтың атынан айтысып та қалады»,- дейді [338,162 б. ]. Демек мақалада «жар-жар» бойында әрі фольклорлық театрдың, әрі айтыстың элементтері бар екеніне алғаш назар аударылуы авторлар пікірінің құндылығын арттырары сөзсіз. Ал, қоштасудың мәнін, жай-жапсарын авторлар былай түсіндіреді: «Жоқтау» мен «естуге» қарағанда қазақ фольклорында «қоштасу» әлдеқайда аз сақталған. Жалпы қоштасу түрінде айтылғанымен, бұл жырлардың мазмұны, сыр-сипаты әр алуан болып келеді. «Қоштасуды» ақындар да шығарады. Оны бүкіл халық болып та айтады. Мұндай жырлар жеке бастың да , бүкіл қауымның да таланына кезіккен оқиғаларға байланысты туады. Мәселен, өмірмен қоштасу, туған жермен қоштасу, ашық жарлардың айрылысуы, жақын достан, жүйрік аттан, қыран құстан айрылу, тағы басқалар»,- дейді [338, 167 б. ]. Мысал ретінде Кемпірбай мен Сабырбайдың өлер шағындағы айтқан қоштасуларын келтіреді. Естай ақынның сүйген қызымен айрылысар кезінде «Хорлан» әнін шығарғанын айтады. Қазақтың төл ертегілерін сөз еткенде, ғалымдар олардың мейлінше молдығына, бірақ бар нұсқаның ғылыми тұрғыда жазылып алынбағанына назар аудара отырып, оларды сол кездегі қазақ фольклорының ең аз зерттелген саласы деп қарастырады [338, 172- 187 б. ]. М.Әуезов пен Л.Соболев оларды жіктеп, талдау ісі әлі аяқталған жоқ дейді. Сол себепті мақала авторлары қазақ ертегілерін шартты түрде 5 топқа бөлген: « а) Қиял-ғажайып ертегілері. ә) Хайуанат жайындағы ертегілер. б) Салт ертегілері. 257 в) Балаларға арналған ертегілер. г» Аңыз ертегілер, күй аңызы»,- дейді [338, 173 б. ]. Міне, мұндағы ертегілердің алғашқы үш түрі- қазіргі таңдағы фольклортану ғылымында ертегілердің классикалық түрі болып табылады. Мәселен, бұған дейін ертегілердің қиял-ғажайып түрін қазақ фольклортану ғылымында ешкім ажыратпаған болатын. Міне, мұнда алғаш рет қиял-ғажайып ертегілерді ғалымдар былай түсіндіреді: «Қазақ халқының «Қиял-ғажайып ертегілерінің» кейіпкерлері әр алуан ғаламаттар болып келеді. Олар: жеті басты жалмауыз, жалғыз көзді жалмауыз (ежелгі грек мифтеріндегі циклон тәрізді), жалмауыз кемпір (орыстың баба-ягасының сыңары), мыстан кемпір (оны қазық аяқ, қарға тұмсық деп те атайды), айдаһар т.б.»,- дейді [338, 173 б. ]. Одан әрі ғалымдар қиял-ғажайып ертегілер бойында анимизм қалдықтары жиі ұшырасатынына,ежелгі адамдардың космогониялық ұғым-нанымдары бар екеніне т.б. баса көңіл бөлген. Демек М.Әуезов пен Л.Соболев қазақ ертегілерін қарастырғанда, зерттеудің типологиялық, тарихи әдіс- тәсілдерін де қатар қолданған. Осы арқылы басқа халықтардан алмасып алынған сюжеттік желілер өңделіп сұрыпталатынын, өзгеретінін, жаңа халықтық негіз табатынын дәлелдейді. Ал, хайуанат жайындағы ертегілерге ғалымдар: «Халықтың күнкөріс кәсібінің, тіршілігінің тірегі болған үй хайуанаттарының жүктеу/скачать 2.24 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|