Ќазаќстан республикасы білім жєне ѓылым министрлігі
жүктеу/скачать 2.24 Mb. Pdf көрінісі
|
| народной поэзии отличает методику Диваева – собирателя. Он
записывает массу жанров казахского фольклора: эпос и сказки, сказания и легенды и побасенки, нравоучения, пословицы и загадки, песни и айтысы, заговоры, заклинания, обрядовую поэзию, песни баксы и бадик» [89]. Әулеттік мұрағатта Әлкей Марғұланның М.Ж.Көпейұлына жазған біраз хаттары сақталған. Сонымен бірге сол қолтаңбамен жазылған (яғни Әлкей қолымен) тағы бір материалға тап болдық. Басында «Сүйіндік: Олжабай батыр ертегісі», - деп көрсетілген ол жазбаның аяғында Әлкейдің Сердалы деген адамға тапсырмасы берілген. Хатта Ә.Марғұлан ертегіні М.Ж.Көпеевтен көшіріп алғандығын, оны өлеңге салу қажет екенін, табиғат көріністеріне, әсіресе жер-су аттарына т.б. көп көңіл бөлу керектігін ескертеді. Ертегіні М.Ж.Көпеевтің кімнен, қалайша жазып алғандығы жөнінде де сілтеме беріледі: «Сақау ақынның айтуынан 1865 жылы жазып алған Мәшһүр-Жүсіп Көпейұлы», - делінген [90]. М.Ж.Көпеевтің өзіндік жинаушылық ерекшелігі бар екендігін де есте ұстаған жөн. Мәселен, Мәшһүр Жүсіп Көпеевтің қолжазбаларының кей жерлерінде фольклорлық үлгіні айтушының есімін нақты нұсқа басы мен аяғында атап кетуден гөрі, кейде не сөз арасы, не нұсқа ішінде кіріктіріп жазып кетуді жөн көретіні де бар. Ондағы себебі фольклорлық үлгіні айтушы, не жеткізуші есімі ел жадында ұмытылмай, керісінше, жазылған мәтінмен бірге айтылып жүрсін деген ойдан туындаған тәрізді. Бұлай дейтініміз, әдетте фольклортану әлемінде фольклорлық үлгінің жазылып алыну паспорты не шығарма басында, не аяғында беріледі. Себебі бұл дүниелерді отырықшы елдер баспа арқылы кітап етіп тез шығарады. Ал, енді-енді өзінің баспалары пайда бола бастаған ол кездегі қазақ елі арасында шығармалардың кітап күйінен гөрі, көбінесе қолжазбалар түрінде кең тарағаны белгілі. Көшіп-қонуда жүрген ел ішінде қолдан- қолға жиі өткен қолжазбалар бір-бірімен араласпасына, тіпті беттерінің жоғалып кетпеуіне ешқандай кепіл жоқ екені аян. Сол себепті М.Ж.Көпеевтің мұндай жинаушылық ерекшелігін фольклортану ғылымына қосқан өзіндік үлесі деп бағалауға болады. Мысалы үшін, «Абылай аспаған сары бел деген сөздің мағынасы» атты жазбасында М.Ж.Көпеев әңгімені аяқтай отырып, оқиға растығына дәлел ретінде Төртуыл елі ішінде жүрген Төлеген қожаның өлеңін береді: Кешегі өтіп кеткен хан Абылай, Соғыпты қыбыладан ескен желдей. 53 Сонау бір сары белден аспадым деп, Кетіпті арман қылып біздің елді-ей! ...[90]. Ақынның «Жарылғап пен Абылай хан» жазбасында мынадай дерек кездеседі: «Бұрынғылар аңыз қылған: «Қазақта байлық, бектік, ұрлық – үшеуі бір тұқымға сыйған емес. Жалғыз-ақ осы үшеуі Жарылғапқа сыйған: Не үшін? Бұған дуа кеткен. Абылай хандай аруақты ерден дуа алған! – делінген сөз. Баймұрын мырзаның тұңғышы Шотақ байды көрдік. Мінезі – қойдан қоңыр, мырзалығы – жиексіз мырза, әулие дерлік, табиғат иесі адам еді. Сол Шотақтың бәйбішесінен туған Исақ, Ермек-Мұса, Секербай заманындағы ұрының атақты дөкейі болды. Былтыр мен биыл атағы шығып жүрген Қышқаш та- сол Жарылғаптан шыққан ұры. Тірі болсаңдар естисің, Қышқаштан дөкей Шатынауық шыққанын» [91]. Жинаушылықтың: ауызба-ауыз жазып алу, яғни тікелей тәсілін, ескі қолжазбалардан, кейбір кітаптардан көшіру тәрізді тәсілдерін қолдану кезінде, жалпы фольклорист ғалымдар атаулының ұстанатын негізгі принциптері: сөзді өзгертпей сақтау, естіген күйінде ауызша стилін бұзбай жазу керектігі. Өмірбаяндық деректерінде Ақмола дуаның тұрғыны Мейрам Жанайдарұлы үйінде М.Ж.Көпеевтің өзі көп уақыт тұрғаны, қолжазбаларын ақтарғаны, әдеби мұра сөздерін зерттегені айтылған. Өмірбаяндық дерегінің келесі бір жерінде ақынның Мұса Шорман баласы Сәкен ағайдан іші әңгімеге толы қолжазбаны қалап алғаны сөз болады. Бұған қарап М.Ж.Көпеев біраз фольклорлық нұсқаларды осы қолжазбалардан тікелей көшіру әдісі арқылы алған деген ойға келеміз (бірақ нақты қай үлгілері екені белгісіз). Кейбірде ол қай фольклорлық үлгілерді қайдан алғандығын көрсетіп те отырған. Мәселен, «Қазақ түбі» деген әңгімесін Әбілғазы Баһадүр хан шежіресінен [92] алдым десе, қазақ мақалдарының біразын Мұса Шорман қолжазбасынан алғандығы [93], «Пайғамбар сөзі» «Шіп Алтуин мен Алайман» тәрізді әңгімелерді «Хадис- Шарифтан» көшіргендігі [94] сөз болады. Сондай-ақ осы қолжазба ішінде М.Ж.Көпеев: «Шәкәрім шежіресінен Тобықтыны жазып алдым», - дегені де бар [95]. Алайда бұдан, М.Ж.Көпеевтің негізгі жинаушылық тәсілі «қолжазбалардан көшіру» деген сияқты ой тумауы керек. Себебі мұндай жинаушылық әдіске ғалым жиі бара бермеген. Оған М.Ж.Көпеев жазып кеткен мына бір сөздері дәлел: жүктеу/скачать 2.24 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|