Ќазаќстан республикасы білім жєне ѓылым министрлігі
жүктеу/скачать 2.24 Mb. Pdf көрінісі
|
| Г.Н.Потанин, остановившись в ауле Мусы Чорманова в Баянаульском
округе Семипалатинской области, отыскивает у казахов легенды, придания и сказки. В ауле Чорманова записано меньше, чем в 1876 г., всего 9 самостоятельных текстов. Часть их варьирует темы и сюжеты, обнаруженные в прикобдинском Алтае и на Тарбагатае: «Байгус», «Предки скота» и другие, но есть тексты, обнаруженные впервые- «Бала мерген», «Джиренше-шешен» и «Алдар косе», «Кара кулан»,- делінген [75]. Демек Г.Н.Потанин жазбалары қалай, қашан, қандай жағдайда және нақты қай жерде іздестіріліп жиналғандығы көрсетілуімен қатар, қанша көлемде екені де, алдыңғы бір жинаған кезеңмен (1876 ж.) өзара салыстырылып, олардың басқа да елді- мекенде кездесетін фольклордың тақырыбы мен сюжетіне ұқсас келетіні де, сондай-ақ алғаш табылған фольклор үлгілерінің бар екендігі де анықталған. Г.Н.Потанин жинаушылығының бір қыры- тек мәтін жинаумен ғана шектелмеген, сондай-ақ ол жанрлар төңірегіндегі байқауларымен де маңызды: «Из космических легенд мы слышали у киргиз о 47 сотворении первого человека, лошака и пшеницы, о сотворении коровьей печении, о пчеле и пиявке, о куланах, кабанах и других животных, ссоре саксаула с сосной»,- делінген [76]. Бұл жерде натуралист Г.Н.Потаниннің қызушылығын халықтың этнографиясы мен фольклоры тудырғаны байқалады. Г.Н.Потанин жинаушылығының тағы бір қыры- нұсқалардың әр түрлі нұсқаларын өзара салыстыру үшін бір елді мекенмен шектелмей, оларды басқа да жерлерден іздестіру болатын. Мәселен, орыстын Баба-яга ертегісін қазақтың Жалмауыз кемпір бейнесімен салыстыруы [77] ізденіс көкжиегін кеңейте түседі. Жинау барысында Г.Н.Потанин жергілікті жердің көзі ашық адамдарынан да көмек сұраған: «Привет г. Имантаю! Прошу записать от Куреке отдельные эпизоды и повестования Бухар- жырау об Аблае, в частности: осуждение Аблая, восхваления его коня, эпизод об отправлении сына (его) Адиля вместе с Жарылгапом в Китай... Рассказы о войне с калмыками... Для записи этих рассказов приехал товарищ Чокана Г.Н.Потанин с супругой»,- делінген [78]. Ғалым Н.С.Смирнова пікірінше, Г.Н.Потанин фольклорды жинау барысында: Көкшетау жерінде фольклор жинаған И.В.Урасов пен Ақмола жерінде жинаумен айналысқан А.М.Головачев тәрізді тілшілердің де көмегіне сүйенген [75, 20-21 б. ]. Г.Н.Потанин жинағандары арасында фольклордың небір үлгілері: қиял-ғажайып, хайуанаттар жайындағы ертегілер; космогониялық, этиологиялық, тарихи аңыз-әңгімелер; түрлі шежірелер, тұрмыс-салт жырлары, жұмбақтар, мақал-мәтелдер, эпос үлгілері т.б. бар [79]. Г.Н.Потанин жинаушылығының негізгі мақсаты- халықтың мәдениеті мен тұрмысын тарихи-этнографиялық таным тұрғысынан қарастыру болып табылатын. Г.Н.Потанин фольклорлық шығармаларды қағазға түсіргенде, негізінен, оның сюжетін толық беруге тырысқан. Ал, ол мәтіндердің сөзбе-сөз қағазға түспеуі, өз кезегінде тілші ғалымдар тарапынан қызығушылық таппады. Ендеше Г.Н.Потаниннің жинау әдісі, негізінен, фольклорды айтушы аузынан шыққан мәтіннің сюжетін құрайтын: кейіпкер есімін, ерекшелігі бар тұрмыстық түсініктерді, өз ойларын жеткізуге тырысқан тұрақты сөз тіркестерін т.б. қағазға түсірумен шектеліп отырған. Және оларды конспект- жазба түрінде сақтаған: «...Уралтай услышал и велел Эсекень- батыра, надев на его шею таган (ошаг), ана ноги железные путы (ксень), бросить в воду»- делінген [80]. Немесе, келесі бір мысал: «Легенда о Джаике» үлгісін бас-аяқ алайық: «В старину была жүктеу/скачать 2.24 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|