Ќазаќстан Республикасы Білім єылым министрлігі
жүктеу/скачать 1.2 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Лекцияның тақырыбына сәйкес СӨЖ тапсырмалары : Оттегіні пайдалану коэффициенті деген. Қолданылатын әдебиеттер тізімі. Негізгі әдебиеттер
- Қосымша әдебиеттер
- 20 Лекция Лекцияның тақырыбы
| 1.Тыныс алу жуйесі және гпыныс аппараты деген не, оның мушелерінің қызметі қандай?
2. Микроэлементтер деген не, олардың маңызы қандай? 3. Торша мен организм қурамындагы химиялық элементшердің маңызы қандай? 4. Гипоксия деген не, оның қандай турлері болады? 5. Қустардың ауадагы оттегіні тиімді пайдалануының сыры неде? Лекцияның тақырыбына сәйкес СӨЖ тапсырмалары: Оттегіні пайдалану коэффициенті деген. Қолданылатын әдебиеттер тізімі. Негізгі әдебиеттер: 1.Адам және жануарлар физиологиясы. И.Төленбек.Алматы 2002ж. 2.Адам және жануарлар физиологиясы. Т.Несіпбаев.Алматы 2003ж. 3.Адам және жануарлар физиологиясы. Қ.Рымжанов. Алматы 2001ж Қосымша әдебиеттер: 4.Тыныс физиологиясы.Қ.Рымжанов. Алматы 2001ж. 5.Эндокринология. Ж.Нұрғалиев. Алматы 2000ж. 6.Адам физиологиясы.Қ.Сәтпаева.Ғылым. 1998ж. 7.Жалпы физиология. Ю.Чусов.Просвещение. 1981 г. 8.Нерв жүйесінің физиологиясы.Қ. Сәтпаева. 1998ж. № 20 Лекция Лекцияның тақырыбы: Қандағы және үлпалардағы газдардың кернеуі Лекцияның жоспары: Лекцияның мақсаты: Қандағы және үлпалардағы газдардың кернеуі мен таныстыру. Лекцияның мазмұны: Тыныс аппаратының негізгі қызметі организмді оттегімен қамта-масыз етіп, комір қышқыл газынан тазарту. Ал газдардың алмасуы олардың үлес қысымының айырмасына сәйкес жүреді, сондықтан оттегіні молырақ сіңіріп, көмір қышқыл газын кобірек бөлу үшін организмге ағынды жүйе тиімді болған болар еді. Бірақ мүндай жүйеде қажетті деңгейде ылғалдық тудыру мүмкін болмай қалар еді. Ал газ алмасу процесі қалыпты атқарылу үшін тыныс аппаратында ылғал-дық сақталатындай жағдай тудыру керек. Қанға оттегі альвеоланың ішкі беткейі дымқыл болған жағдайда ғана етеді. Осыған байланыс-ты жоғары сатыда дамыған жануарларда газ алмасу беткейі сыртқы ортамен тікелей жанаспай, дененің ішіңде орналасады. Дене жүмысы кезінде өкпенің желдетілуі алдымен проприорецеп-торлардың (бүлшық ет, сіңір, буын рецепторлары) тітіркенуінің сал-дарынан рефлекстік түрде күшейеді, қанның оттектік сиымдылығы артып, үлпалар мен мүшелердің оттегімен қамтамасыз етілуі жақса-рады. Жүмыс барысында окпенің желдетілу деңгейі өр түрлі гумо-ральдық заттардың, әсіресе бүлшық еттер мен қанда жиналатын сүт қышқылының әсерімен сақталады. Сүт қышқылы комір қышқыл 17-сурет. Оттектік борьгш газын оның натрий және калий иондарымен қосылыстарынан ығыс-тырып шығарады. Осыньщ салдарьшан қан қүрамында комір қышқ-ыл газының молшері арта түседі де, ол хеморецепторлар мен тыныс орталығына әсер етеді, соңцықтан тьшыс жиілеп, терендейді. Қалыпты жағдайда сүт қышқылы оттегінің қатысуымен соңғы өнімдер - Н20 мен С02 -ге ьгдырайды. Жүмыс үстінде бүл процесті жүргізуге оттегі жетіспейді, себебі жүмыс кезінде оттегіге сүраныс 30-50 есе артады, ал организмді оттегімен қамтамасыз ету және оттегіні сіңіру қабілеті бар болғаны 20 есе ғана осе алады. Осыдан денеде сүт қьгшқылы жинальш, оны тотықтыруға қажет оттегіге мүқтаждық арга түседі. Организмнің бүл күйін оттектік борышдеп атайды (17-сурет). Денеде жинақталған сүт қышқьгльшьщ толық тотьгғу процесі жүмыс аяқталған соң тыныстау кезіңце жүзеге асырьглады. Сол себепті белсенді өрекет тоқтағаннан кейін де бір шама уақыт ентігу байқа-лып, организм қажетті молшерде оттегі қабылдауды жалғастырады.Дене торшалары оттегіні қарқынды сіңіреді. Торшаға откен оттегі тотығу процесіңде пайдаланылады да, үлпаларда бүл газдың үлес қысымы нольге дейін томендейді. Ал үлпа сүйықтьнъщдағы оттегінің үлес қысымы с.б. 20-40 мм аралығында қалыптасады. Оттегінің қан-нан үлпалық сүйыққа отуінің нәтижесінде оның вена қанындағы үлес қысымы с.б. 40 мм дейін төмендейді. Демек, артерия қанын-дағы оттегі түгелімен үлпаға отпейді, оның тек 40 пайызы ғана үлпа-ларға беріліп, вена қанында 12 колем пайыз оттегі сақталады. Үлпалардың оттегіні сіңіру қабілеті ағзалардың физиологиялық жағдайына байланысты өзгеріп отырады. Әрекет үстіндегі ағзалардан шыққан қан қүрамыңца тыныштықтағы мүшелерге қарағаңца оттегі мөлшері азырақ болады. Артерия қанындағы оттегінің пайызбен өлше-генде үлпаларға өткен мөлшерін оттегіні пайдалану (сіңіру) коэффициенті деп атайды. Оны анықтау үшін артерия қаны мен вена қанындағы оттегі мөлшерінің айырмасын есептеп тауып, оны 100-ге көбейтеді де, оттегінің артерия қанындағы мөлшеріне бөледі. Бүл коэффициент тыныштық жағдайда 30-40 пайыз, ауыр жүмыс атқар-ғаңда - 50-60 пайыз қүрайды. Ағзалардың оттегіні сіңіру қабілеті іске қосылған капиллярлар санына қарай өзгеріп отырады. Әрекет барысында түзілетін сүт қышқылы, көмір қышқьглы сияқты өнімдер мен температураның жоғарылауы ағзалардың оттегіні сіңіру қабілетін күшейтіп, оның пайдалану коэффициентін жоғарьглатады. Организмде немесе оның жеке үлпаларыңда оттегінің жетіспеуін гипоксия деп атайды. Көп жағдайда гипоксия қан қүрамыңца оттегінің жетіспеуінің (гапоксемия) салдарынан туыңцайды. Гипоксия, оны тудырған себептерге қарай, бірнеше түрге бөлінеді. жүктеу/скачать 1.2 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|