Ќазаќстан Республикасы Білім єылым министрлігі
жүктеу/скачать 1.2 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Бақылау сұрақтары
- Лекцияның тақырыбына сәйкес СӨЖ тапсырмалары
| Натрий - торшада тек ион түрінде кездеседі. Ол негізінен дене сүйықтықтарьшың қүрамыңда болады да, қан мен лимфаның осмос-тық қысымын реттеуде маңызды рөл атқарады. Натрий буферлік жүйе қүрамына еніп, қанның әрекетшіл ортасын реттеуге, қозу процесінің туьшдап, таралу процесіне қатысады, гормондар синтезіне өсер етеді.
Хлор - организмде теріс зарядты иондар түрінде кездеседі, натрий жөне калий иондарымен байланыста болады, торшада қозу процесінің туыңдауында маңызды рөл атқарады, қарын сөлі қүрамындағы түз қьппқьілының қүрамына енеді. Магний - торша ішінде жинақталатын катион. Ол митохондрия-ларда шоғырланады, тотықтырғыш фосфорлану процесінің белсеңдірушісі болып табылады да, қуат алмасуын, ДНК синтезін жандандырады, актин мен миозиңді жалғастыратын магнийлі белок комплексінің қүрамьша еніп, бүлшық еттің жиырылуьш қамтамасыз етуде маңызды рел атқарады. Магний гликолиз процесін реттейтін кептеген ферменттік жүйелердің қүрамына енедіқүрамында магний мөлшері өссе, нерв жүйесінің қозғыштығы төмендеп, нерв орталықтарының қызметі тежеледі, организмді үйқы басып, селқостық (апатия) байқалады. Организмдегі минерадцы затгардьщ жалпы мөлшері онша коп емес, дене массасының 3,5-4 пайызы шамасында. Олар организмде жинақ-талған мелшеріне қарай макро-, микро, кальцийдің кере-ғары болып табылады. Қан - және ультра элементтер бо-лып белінеді. Физиологиялық маңызы жоғарыда баяндалып өткен химиялық заттар макроэлементтерді қүрайды. Микроэлементтер де-неде оте аз мелшерде (10 3-10~5 пайыз) кездеседі. Оларға темір, мыс, кобальт, марганец, мырыш, йод, бром, фтор, никель жатады. Ультраэлементтердің (алтын, күміс, селен, радиоактивті элементтер) денеде нышаны ғана болады (10б пайыз және одан да аз). Микроэлементтер организмнің осіп-даму процесін реттеуде, оның түрлі дерттерге төзімділігін қалыптастыруда маңызды рел атқарады. Дегенмен, әр микроэлемент белгілі бір қызмет атқарады. Темір - гемоглобиннің, миоглобиннің, тотығу-тотықсыздандыру ферменттері - пероксидаза, каталаза мен биологиялық тотығу процесін жүргізетін цитохромдық ферменттер қүрамына енеді. Денеде темір бауырда, кок бауырда, ішектін кілегейлі қабьнъшда ферритин (темірдің гидрат тотығы мен белоктардың қосылысы) түрінде кездеседі. Орга-низмде темір гемосидерин (темірлі пигмент, гемоглобиннің ыдырау өнімі) түрінде де кездеседі. Темірдің бір бөлігі плазма белоктарымен сидерофилин атты қосылыс түзеді. Осы қосылыс түрінде темір орга-низмде тасымадданады. Организмде темір жетіспесе эритроцитгердің түзілуі бүзылып, қан азаяды (анемия). Мыс - гемокупреин түрінде эритроциттер қүрамыңца болады. Ол кейбір тотығу-тотықсыздандыру ферменттерінің қүрамына ене оты-рып, үлпалық тыныс процестеріңде маңызды рөл атқарады. Мыс қан түзу процесін жақсартады, меланин пигментін түзу үшін қажет. Ол цитохромоксидаза ферментінің белсеңділігін күшейтіп, гипофиздің алдыңғы бөлігінің гормондары мен А, В, С, Е, РР дәрмендәрілерінің өсерін жандандырып, өсіп-өну процесін күшейтеді. Кобальт - В12 дәрмендәрісінің қүрама бөлігі болғандықтан қан түзу процесінде маңызды қызмет атқарады. Ол организмдегі ферменттік процестерге, зат алмасу қарқынына, өсу, даму процестеріне жағымды әсер етеді, жүректің, ас қорьггу ағзаларының, нерв жүйесінің, ішкі секреция бездерінің, сүйек кемігінің қызметін жақсартады. Орга-низмде үйқы безінде, бауырда, бүлшық еттерде жинақталады. Марганец - дененің барлық мүшелері мен үлпаларыньщ қүрамын-да кездеседі, бірақ сүйекте, бауырда, бүйректе, үйқы безінде, гипо-физде көбірек жинақталады. Ол белоктарды ыдырататын ферменттердің қүрамына енеді, кейбір тотығу-тотықсыздаңдыру ферменттерінің белсенділігін арттырады, белоктың, көмірсулардың, майдьщ алмасуьш жаңдандырады. Марганец организмнің өсіп-дамуына, қанның түзілуіне, сүйектің жетілуіне жағымды ықпал етеді. Мырыш - барлық үлпаларда кездеседі, карбоангидраза ферментінің, инсулин гормонының қүрамына енеді, мырыш түздары гипофиз, үйқы безі жөне жыныс бездері гормондарының белсеңділігін артты-рып, белоктар мен көмірсулар алмасуын жандаңдырады. Йод - қалқанша безі гормондарының қүрамына енеді, зат алмасу процесін жандаңдырып, өсу процесін күшейтеді. Бром - гипофиз гормондарының қүрамыңда кездеседі, үлкен ми жарты шарлары торшаларындағы қозу және тежелу процестерінің туындауын реттейді. Фтор - сүйек пен тіс кіреукесінің қүрамына енеді. Ол көпте-ген ферменттердің ерекетін өлсіретіп, зат алмасу процесін баяу-латады, қан қүрамындағы кальций мен фосфордың ара қатына-сына әсер етіп, сүйектің қатаюын шапшаңдатады. Фтор жетіспесе тіс кіреукесі бүзылады. Никель - кейбір ферменттердің белсенділігін күшейтіп, ашу процесін жандандьфады, организмде оның мөлшері шамадан артық болса, оңда никель көздің қасаң қабағына жинақталып, организм көру қабілетінен айырылады. Бүл бүзаулар мен қозыларда байқалады. Организмде кейбір элементгердің нышаны ғана болады, сондық-тан олардың биологиялық мәні өлі толық зерттелмеген. Бүл элемент-тердің (мышьяк, радий, торий, уран және оньщ ыдырау өнімдері) Бақылау сұрақтары: 1.Оттектік борыш деген не? 2. Эволюциялық даму барысында тыныс аппараты неге дененің ішкі қуысына ыгысқан? 3. Кезеген нерв пен симпатикалық нервтің тыныс механизміне әсері қандай? 4. Тыныс алу аппарагпы қалай дамыган? Тыныс алудың қандай турлері болады ? Лекцияның тақырыбына сәйкес СӨЖ тапсырмалары: Қан арқылы газдар қалай тасымалданады. жүктеу/скачать 1.2 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|