Тақырып 13. Банктің негізгі құралдар, тауарлық-материалдық қорлар, материалдық емес активтері операцияларының есебі

1. Негізгі құралдардың есебі.

2. Тауарлық- материалдық қорлардың есебі.

3. Материалдық емес активтердің есебі.

Негізгі құралдар өндірістік және өндірістік емес бағытта болуы мүмкін.

Өндірістік емес бағытқа – жарғылық қызметпен байланысы жоқ негізгі құралдар жатады.

Өндірістік бағыты бойынша – жарғылық қызметті жүзеге асырумен және нәтижесінде пайда алумен байланысты құралдарды жатқызуға болады.

Банктегі негізгі құралдар келесі топтарға бөлінеді:

-ғимарат және құрылыс;

-компьютерлер;

-көлік құралдары;

-құралдар және басқа шаруашылық саймандар;

-басқа да негізгі құралдар.

Негізгі құралдарды бағалауда бастапқы, ағымдағы, баланстық және өтімділік құндары қолданылады. Баланста негізгі құралдар бастапқы құны бойынша көрсетіледі. Ол объектіні қайта жабдықтауда, яғни кеңейтуде, модернизациялауда, реконструкциялауда,, сонымен қатар өкімет қаулысына байланысты қалған негізгі құралға қайта бағалау жүргізгенде өзгеруі мүмкін.

Банк филиалдары негізгі құралдарды өздері жеткізілген лимитке сәйкес алады немесе орталықтанған тәртіпке сәйкес бас банктен алады.

Банктер негізгі құралдарды екі тәртіппен алады:

1) тауарлар үшін жабдықтаушыға алдын-ала төлеу арқылы. Алдын-ала төлем бекітілген аванс мөлшерінде (30 пайыз) жүргізіледі, қалған сома негізгі құралдарды алған соң төленеді.

2) Банк факт бойынша негізгі құралға төлеуде жабдықтаушыдан тауар алғаннан кейін төлейді.

Негізгі құралдарды қабылдағанда негізгі құралдарды қабылдау актісі толтырылады. Есепке алынған әрбір негізгі құралдардың әрбір объектісіне түгендеу номерін жазады. Негізгі құралдардың аналитикалық есебі түгендеу карточкаларда (теңгемен) әрбір затқа жеке жүргізіледі, сонымен қатар негізгі құралдардың есебі журналында да жүргізіледі. Онда объект аты, типі, маркасы, шығарылған жылы, шифрі, аналитикалық шот номері, инвентарлық номері, алғашқы құны, амортизация сомасы, т.б. көрсетіледі.

Ешқандай алдын ала төлеусіз құрастыруды қажет етпейтін негізгі құралдарды алуда келесідей жазба жасалады:

Дебет 1652 “Жер, үйлер, ғимараттар”

1653. 
      “Компьютер жабдықтары”
      
1654. 
      “Өзге негізгі құралдар”
      

Негізгі құралдардың құрылысы шаруашылық немесе мердігерлік әдіспен

жүргізіледі. Негізгі құралдарды уақытынан бұрын тозуын болдырмау үшін оларды жөндеп отырады. Жөндеудің күрделі және ағымдағы түрлері бар.

Банкте негізгі құралдарды амортизациясын есептеу үшін құнды бірқалыпты есептен шығару әдісі, құнды орындалған жұмыс көлеміне үйлесімді түрде есептен шығару (өндірістік), құды сандар сомасы бойынша есептен шығару (кумулятивтік) және қалдықты азайту әдістерінің бірін қолданады.

Анықталған күні бағаға сәйкес негізгі құралдардың бастапқы құнын келтіру мақсатында объектілердің қайта бағалануы жүргізіледі, нәтижесінде есеп және есеп беруде ағымдағы құн бойынша негізгі құраладр көрсетіледі. Негізгі құралдарды қайта бағалау жылына кем дегенде бір рет жүргізілуі керек.

Банк негізгі құралдарды қалпына келтіру мүмкін болмағанда немесе экономикалық тиімсіз болған жағдайда ғана есептен шығаруға жататын объектілерді анықтайды.

Негізгі құралдарды жою кезінде жою актісі толтырылады.

Амортизацияланған негізгі құралдарды есептен шығарғанда оның баланстық құнына келесідей жазба жасалады:

Дебет шот 1692 “Үйлер және ғимараттар бойынша есептелген амортизация”

1693 “Компьютерлік жабдықтар бойынша амортизация”

1694 ”Басқа да негізгі құралдар бойынша есептелген амортизация ”

Кредит шот 1652 “Жер, үйлер, ғимараттар”

1653. 
      “Компьютер жабдықтары”
      
1654. 
      “Өзге негізгі құралдар”.
      

сақтығына бақылау жасау мақсатында

Аналитикалық есеп материалдар қозғалысын басқару және бақылау қажеттілігіне қарай жүргізіледі.

Бухгалтерлік есепте материалдар үшін ақшалай қаржыларды төлеу келесідей жазбамен бейнеленеді:

Дебет 2856 “Күрделі салулар бойынша кредиторлар”

Кредит 2550 “Төлемдер бойынша есеп айырысулар” корреспонденттік шоты, есеп айырысу шоты.

Жабдықтаушылардан ере жүретін құжаттармен (накладной, шот-фактура) материалдардың түсуінде олардың түсуі және кірістелуі келесі жазбамен бейнеленеді:

Дебет 1620 “Басқа материалдар”

Кредит 1856 “Күрделі салулар бойынша дебиторлар”

2856 “Күрделі салулар бойынша кредиторлар”.
3. Материалдық емес активтердің есебі.
Материалдық емес активтер – басқа тараптарға жалға өткізу немесе әкімшілік мақсаттар үшін немесе тауарлар мен қызметтер көрсетуде физикалық мәні жоқ сәйкестендірілетін ақшалай емес активтер. Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп және есеп берушілік туралы заңына сәйкес банктің материалдық емес активтеріне бағдарламалық қамтамасыз ету, патенттер, лицензия, тауарлық белгі ,тауарлық марка және басқа активтерге құқықтар жатады.

Материалдық емес активтерді айырбастауға болатын және айырбастауға болмайтын деп екі үлкен топқа бөлуге болады.

Материалдық емес активтерді бағалауда бастапқы құн принципі қолданылады. Яғни, материалдық емес активтер сатып алумен байланысты барлық шығындарды қосатын сатып алу құны бойынша бағаланады.

Материалдық емес активтердің құны активтердің қызмет ету мерзімінде жүйелі түрде жазылу керек. Материалдық емес активтердің амортизациясы оның пайдалы қызмет ету мерзімі жүйелік негізде жүзеге асырылады.

Материалдық емес активтердің есебі үшін 1659 “Материалдық емес активтер” шоты арналған.

Материалдық емес активтерді есептеуде келесідей жазбалар жасалады:

А) сатып алынған материалдық емес активтерді төлегенде

Дебет 1856 “Күрделі салулар бойынша дебиторлар”

Кредит 1001 “Кассадағы қолма-қол ақшалар”

1081 “Банктің корреспонденттік шоты”

2010 “Сыйақы алмай талап еткенге дейінгі депозиттер”

2203 “Басқа банктердің корреспонденттік шоты”;

б) материалдық емес активтерді кірістегенде

Дебет 1659 “Материалдық емес активтер”

Кредит 1856 “Күрделі салулар бойынша дебиторлар”

2856. 
      “Күрделі салулар бойынша кредиторлар”;
      

Дебет 5788 “Материалдық емес активтер бойынша амортизациялық

аударымдар”

Кредит 1699 “Материалдық емес активтерге есептелген амортизация”;

Г) есептелген амортизация сомасына материалдық емес активтерді есептен шығару кезінде:

Дебет 1699 “ Материалдық емес активтерге есептелген амортизация ”

Кредит 1659 “ Материалдық емес активтер ”;

Д) қалдық құнға:

Дебет 5852 “Негізгі құрал-жабдықтарды материалдық емес активтерді сату шығыстары ”

Кредит 1659 “ Материалдық емес активтер”.

Тақырыпты қаншалықты меңгергеніңізді білу үшін келесідей сұрақтарға жауап беріңіз.

1.Материалдық емес активтер деген не және оған не жатады?

2.Материалдық емес активтер қалай бағаланады?

3.Материалдық емес активтер есебі бойынша қандай құжаттар толтырылады?

4.Материалдық емес активтер қай шотта есептеледі?

5.Материалдық емес активтердің кірістелуінде қандай жазба жасалады?

Әдебиеттер: (1) 413-437 бет, (2) 171-188

Тақырып 14. Банктің кірістері мен шығыстарының есебі.

Дәріс сұрақтары:

1. Банктің кірістері мен шығыстарының түсінігі және негізгі түрлері.

2. Банк кірістерінің есебі.

3. Банк шығыстарының есебі.

4. Бөлінбеген табыс есебі.

5. Банктегі салықтар есебі.

Шығындар – бұл шаруашылық жүргізуші субъектіге тиесілі келісімшарттар және оқиғалардың нәтижесінде, сонымен қатар шығынның немесе акционерлік капиталды үлестірудің нәтижесі болып табылатындарын қоспағандағы субъектіге әсерін тигізетін барлық басқа да мәмілелер, оқиғалар мен жағдайлар нәтижесінен капталдың азаюы.

Банк шығыстары теңгемен есептеледі оған жататындар:

-проценттік төлемдер;

-комиссиондық төлемдер;

-алынған несиелер бойынша ;

-депозиттер бойынша;

-форвардты операциялар бойынша;

-лизингтік операциялар бойынша;

-бағалы қағаздарды сату – сатып алумен байланысты шығындар.

Табыс – есепті кезең аралығындағы активтер ағымы немесе өсуі немесе банк қызметінің табыс алуға бағытталған және капиталды өзгерте алатын түрлерінің нәтижесінде орын алған, жалпы қабылданған есептілік қағидаларына сәйкес өлшенген және мойындалған несиелік қарыздың азаюы нысанындағы экономикалық пайданың көбеюі.

Шығыс - есепті кезең аралығындағы экономикалық табыстың активтердің кері ағыны немесе пайдалануы түріндегі азаюына әкелетін қарыздардың пайда болуы, бұлар меншікті капитал үлесінің иелері арасында бөлінетіндерінен ерекше болады.

Табыстан негізгі қызметтен және негізгі емес қызметтен болады. Табыстар проценттік және проценттік емес болып бөлінеді.

Табыстар, әдетте операция орындалған және түсімді алу және оны өлшеу мүмкіндіктеріне қатысты қатаң сенімділік болған жағдайда мойындалады. Шығындар шығыс немесе алдында мойындалған актив болашақтағы экономикалық пайданы ұстай алмаған жағдайда мойындалады.

Өнімді өткізу кезінде табыс танылған болса, онда табыс пен шығыстарды тану қағидаларын қолдану келесідей болуы мүмкін:

-өткізгенге дейін;

-өткізу кезінде;

-өткізгеннен кейін.

Несиелерге проценттер есептеу, төлеу мерзімі аяқталуына дейін, әрбір ай соңында келесі жазбалармен көрсетіледі:

Дебет 1730 “Есептелген табыстар”

Кредит 4302 “Проценттік табыстар”.

Есептелген проценттерді төлеуге түскен ақшалай қаржыларын есепке алу үшін келесі жазбамен көрсетіледі:

Дебет 2203 «Есеп айырысу шоты»

Кредит 1703 «Есептелген проценттер»

Қарыздарды жапқаннан кейін есептеулерді істен шығару:

Дебет 4302 “Проценттік табыстар”

Дебет 1730 “Есептелген проценттерден табыстар”

Кіріс 7130 “Шығындарға жатқызылған қарыздар”.

Комиссиондық табыстар төленген кезде немесе төлеуші оларды танып, мойындаған кезде ғана бекітіледі.

Несие берген кезде банк комиссиондық төлемдер алып отырады:

А) егер комиссиондық төлемдер көлемі банк балансына айтарлықтай әсер етпесе, оларды бірден комиссиондық төлемдерге жатқызуға болады және келесідей жазбамен бейнеленеді:

Дебет 2203, 1051 (есеп айырысу шоты, корреспонденттік шот)

Кредит 4349 (несие бойынша комиссиондық сыйақылар)Ү

Б) егер комиссиондық төлемдер сомасы банк балансына әсер етсе, онда оларды табыстар қатарына біртіндеп жатқызады:

Дебет 2203, 1051 (есеп айырысу шоты, корреспонденттік шот)

Кредит 2751 (Алдын-ала төленген проценттер).

Одан кейін жалпы сомадан белгілі бір процентті табыстар шотына аударып отырады:

Дебет 2751 (Алдын-ала төленген проценттер)

Кредит 4349 (Несиелер бойынша комиссиондық сыйақылар).

Бағалы қағаздарды және шетелдік валюталарды мойындау, тек оларды қайта бағалаудан кейін ғана жүргізіледі:

Дебет 1859 (Валюталық тұрғыдан шетелдік бағамдардың контробағасы)

Кредит 4530 (Шетелдік валюталарды қайта бағалау бойынша сату – сатып алудан табыстар).

Негізгі құралдар, материалдық емес активтер, материалдық қорларды сатудан табыстар меншік құқығы берілгенде және төлеуші қарызды танып мойындаған кезде ғана бекітіледі:

Дебет 1001, 2203, 2860 (Кассадағы нақты ақша, есеп айырысу шоты, басқа да дебиторлық қарыздар)

Кредит 4852, 4853, 4854 (Негізгі құралдарды, бағасы арзан, тез тозатын заттарды, материалдарды өкізуден табыс).

Резервтік қамтамасыз ету бойынша табыстар , ерекше жағдайларға байланысты ғана жойылады:

Дебет 1339 (Есептелген несиелер мен депозиттер бойынша төленген қарыздар)

Кредит 4920 (басқа да табыстар).
3. Банк шығыстарының есебі.
Міндеттемелерге есептелген және проценттік шығындар 2000-2499 шоттарында, проценттік шығындар – 5000-5499 шотында есептеледі.

Әрбір міндеттеме шотына сәйкес проценттік шығындар шоты болады, онда міндеттемелер шотының соңғы үш саны шығындар шотының соңғы үш санына сәйкес болады.

Мысалы, Ұлттық Банктен алынған несиелер – 2051, несиелер бойынша процент шығындары –5051, тұтынушылардың қысқа мерзімді несиелері –2215, қысқа мерзімді несиелер бойынша проценттік шығындар –5215 және т.б.

Болашақ кезең шығындарын төлеу үшін әрбір банк ай сайын несиелер мен депозиттер бойынша проценттер есептеп отыруы қажет.

Есептелген шығындарды төлеу үшін 2700 топ шоттары арналған. Шығындар мен оларға проценттерді төлеу үшін олардың сәйкес сандары болады.

Мысалы, банктердің корреспонденттік шотын есепке алу үшін: проценттер есебі –2020, осы топ бойынша шығындар есебі –2720, тұтынушылардың міндеттемелері есебі- 200, 2720 шоттары және т.б.

Тек келесі шоттар ғана есептелмейді:

-2010 (проценттік емес депозиттер);

-5091 (басқа да шығындар);

-2749 (мерзімі өткен проценттер есебі);

-5304 (своптар бойынша есеп айырысулар);

-5024 (банктің корреспонденттік шоты бойынша проценттік шығындар).

Несиелер мен депозиттер бойынша шығындар дегеніміз ақша қаражаттарын қарызға алумен байланысты проценттік төлемдер мен басқа шығындар. Проценттер алдын- ала белгіленген кезеңнің басы мен соңына қарай төленеді. Басқа банктерден, қаржылық және қаржылық емес ұйымдардан несие немесе депозиттер алу келесідей жазбамен рәсімделеді:

Дебет 1051, 2203 (корреспонденттік шот, есеп айырысу шоты)

Кредит 2054 (несие немесе депозит шоты)Есептеулер депозит немесе несиелер алған кезде, келесі айда жүргізіле бастайды:

Дебет 5054, 5215 (проценттік шығындар)

Кредит 2705, 2720 (есептелген шығындар).

Есептелген проценттер төленгенде:

Дебет 2705, 2720 (есептелген шығындар)

Кредит 1051, 2203 (корреспонденттік шот, есеп айырысу шоты).

Комиссиондық шығындар , оларды төлегенде немесе оларды төлеуші мойындағанда есеп жүргізіледі:

Дебет 5601, 5008 (комиссиондық шығындар)

Кредит 1051, 2203 (корреспонденттік шот, есеп айырысу шоты).

Шетелдік валюта мен бағалы қағаздарды қайта бағалаудан шығындар:

Дебет 5530, 5510 (шетел валютасы және бағалы қағаздарды қайта бағалаудан кейін сату- сатып алу шығыны)

Кредит 2859, 2730 (шетел валютасының контроқұны, бағалы қағаздар бойынша есептелген шығындар).

Айналымға шығарылған бағалы қағаздар бойынша проценттер банк шығындарына есептелген проценттерге жатқызу жолымен ай сайын жүргізіледі және келесі жазбамен бейнеленеді:

Дебет 5250 (бағалы қағаздар бойынша проценттік шығындар)

Кредит 2250 (есептелген, бірақ төленбеген шығындар).

Резервтік қамтамасыз ету оларды құру уақытында мойындалады:

Дебет 2451 (төленген несиелер бойынша ассигнация)

Кредит 1439 (несиелерді қамтамасыз ету).

Қаржылық жылдың соңында барлық кірістер және шығындар шоттары нәтижелік шоттарға жабылады.
4. Бөлінбеген табыс есебі.

4999 «Салыққа дейінгі пайда» шоты бюджетке салықтарды және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер төленгенге дейін банк табыстарының сомасын есептеуге арналған. Дебет бойынша шығыстардың баланстық шоттары жабылған кездегі банк шығыстарының сомалары және «Бөлінбеген таза табыс (өтелмеген шығындар) 3599 баланстық шотына есептен шығарылған сомалар жүргізіледі.

4999 шоттың дебет бойынша қалдық өз алдына шығыстардың табыстардан асып кетуі нәтижесінде алынған шығынды көрсетеді, кері жағдайда 4999 шоттың кредиті бойынша табыс тұрақтанады.

Шығын шеккен жағдайда келесі жазба жасалады:

Дебет 3599 Бөлінбеген табыс (жабылмаған зиян)

Кредит 4999 (салыққа дейінгі табыс)

Бөлінбеген табыс (жабылмаған зиян) шоты алдыңғы жылдардағы бөлінбеген пайда (жабылмаған зиян) сомасын көрсетеді. Бұл шот өткен жылдың пайдасы сомасына жаңа жылда соңғы айналымдарды жүргізгеннен кейін бірінші жұмыс күніне кредиттеледі және келесі жазбамен көрсетіледі:

Дебет 4999 (салыққа дейінгі табыс)

Кредит 3599 (бөлінбеген табыс).

Алынған қаржылық нәтиже дивидендтерді төлеуге жұмсалуы, резервтік қорларға аударылуы немесе қайта инвестициялануы, яғни банк қызметін кеңейтуге қолданылуы мүмкін.

Тақырыпты қаншалықты меңгергеніңізді білу үшін келесідей сұрақтарға жауап беріңіз.

1.Банктің кірістері деген не?

2.Банк кірістер қандай әдіспен есептеледі?

3.Банк шығыстары деген не?

4.Банк шығыстары қандай төлемдерден тұрады?

5.Комиссиондық шығындар қалай танылады?
Әдебиеттер: (1) 605-614 бет, (2) 193-199 бет

Тақырып 15. Банктің меншікті капиталымен операциялар есебі
Дәріс сұрақтары:

1. Банктің меншікті және акционерлік капиталының жалпы түсінігі.

2. Бағалы қағаздарды шығаруды тіркеу есебі және дивидендтерді есептеу.

3. Пайданы тарату есебі. Қорлардың пайда болуы және оларды пайдалану.

• 
  акционерлік капитал – жай (мерзімсіз бағалы қағаздар), артықшылығы бар акциялар (дауыс беру құқығы жоқ);
  
• 
  банктік резервтер – күтілмеген жағдайларға дивидендтер төлеуге, өтелмеген несиелер шығындарын жабуға арналған резервтер;
  
• 
  қосымша төленген капитал, жай және артықшылығы бар акцияларды сату бағамы мен олардың номиналы арасындағы айырма есебінен құралады;
  
• 
  қосымша төленбеген капитал активтерді қайта есептеу есебінен құралады;
  
• 
  бөлінбеген пайда – банктің өз еркінде қалатын жинақталатын пайда сомасы.
  

реттеуші айналым және резервтік қызмет.

Жарғылық капитал немесе қор банктің меншікті құралдарын қалыптастырудың негізгі қайнар көзі болып табылады және акционерлермен салынған қаржылардың жиынтығын көрсетеді.

Баланста жарғылық қор хабарланған жарғылық қор сомасында талап етілмеген және сатып алынатын акцияларды шегерумен көрсетіледі.

Банктің жарғылық қоры баланста 3000 “Банктің жарғылық қоры” шотында көрсетіледі.

Тіркелген капиталдың төленбеген жарғылық капитал мөлшері баланстық шоттарда есептеледі, 3001 “Жарияланған жарғылық капитал – жай акциялар”, 3025 “ Жарияланған жарғылық капитал – артықшылығы бар акциялар ”. Төленбеген жарғылық капитал сомасы жай акциялар – 3002 “Төленбеген жарғылық капитал – жай акциялар” шотта және 3026 “Төленбеген жарғылық капитал – артықшылығы бар акциялар ”.

Банктің жарғылық қорының қаржысын арттыру мақсатында жаңа акционерлерді тартумен қосымша қаржыларды мобилизациялайды.

Жарғылық қордың мөлшерін өсуінде келесідей жазба жасалады:

Дебет 3002 “Төленбеген жарғылық капитал – жай акциялар”

3026 “Төленбеген жарғылық капитал – артықшылығы бар акциялар ”

Кредит 3001 “Жарияланған жарғылық капитал – жай акциялар”,

3025 “ Жарияланған жарғылық капитал – артықшылығы бар акция ”.

Жарғылық капиталға салымдар төленуі:

Дебет 2860 “Банктік қызмет бойынша өзге кредиторлар”

Кредит 3002 “Төленбеген жарғылық капитал – жай акциялар”

3026 “Төленбеген жарғылық капитал – артықшылығы бар акциялар ” және

Дебет 1001 “Кассадағы қолма-қол ақшалар”

1051”Банктің ҚР Ұлттық банкіндегі корреспонденттік есеп шоты” – сату бағасы бойынша

Кредит 3002 “Төленбеген жарғылық капитал – жай акциялар”- атаулы құны бойынша

3026 “Төленбеген жарғылық капитал – артықшылығы бар акциялар ” – атаулы құны бойынша

3101 “Акциялар бойынша сыйақылар” – сату бағасы мен атаулы құн арасындағы айырма.

Резервтік капитал – бөлінбеген табыстан аударым есебінен қалыптасатын банктің меншікті қаражаттарының бір бөлігі. Резервтік капиталды пайдалану және қалыптастыру тәртібі қолданылып жүрген заңмен және құрылтай құжаттарымен анықталады. Резервтік қор банктің әртүрлі шығындарын жабу үшін, сонымен қатар артықшылығы бар акция иелеріне дивидендтер төлеуге қаражаттар жетіспеген жағдайға құрылады. Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісінің талаптарына сәйкес резервтік қор мөлшері сыныптауға жатпайтын активтер сомасының 5 пайызы мөлшерінде анықталады.

Резервтік капитал құру кезінде келесі жазба жасалады:

Дебет 3599 “Бөлінбеген табыс (өтелмеген шығын)”

Кредит 3510 “Банктің резервтік капиталы”

Дивидендтерді төлеу үшін қаражаттар жетіспеген кезде олар резервтік капитал қаражаттары есебінен төленеді эжәне келесі жазбамен рәсімделеді:

Дебет 3510 “Банктің резервтік капиталы”

Кредит 1853 “Акционерлермен есеп айырысу (дивидендтер бойынша)”.

Бөлінбеген табыс (жабылмаған шығын) сомасы оның алдыңғы жылдар сомасын көрсетеді.
2. Бағалы қағаздарды шығаруды тіркеу есебі және дивидендтерді есептеу.
Банктің жарғылық қоры мөлшерінің өсуінде банк акцияларды – бағалы қағаздарды шығару туралы жариялайды.

Эмиссия проспектін және акцияларды шығару нәтижелері туралы есеп жасайды және бекітеді. Қазақстан Республикасы Ұлттық банкіне қарауға көрсетеді және бағалы қағаздар бойынша эмиссиялар проспектісін Қазақстан Республикасы Ұлттық комиссиясында және Қазақстан Республикасы Заң министрлігінде тіркеу жүргізеді. Қазақстан Республикасы Ұлттық комиссия бағалы қағаздар бойынша эмиссия проспектісін және акцияларды шығару нәтижесі туралы есепті тексеріп, банкке сәйкес хат және тіркелген есептің бір данасын береді және Заң министрлігіне акция шығарудың мемлекеттік тіркеу номерін бекіту үшін жібереді.

Акция бланкі номинальдық құны бойынша 7360 “Сақтауға акциялар және басқа бағалы қағаздар” баланстан тыс шотында есептеледі. Шоттың кірісі бойынша акция алынған бланкілерінің құны бейнеленеді. Шығысы бойынша таратылған акциялардың құны қажетсіздендіріледі.

Сатылған құрылтайшылық акциялар сомасы 3001 “Жарияланған жарғылық қор – қарапайым акциялар” шотында, 3025 “ Жарияланған жарғылық қор – артықшылығы бар акциялар” шоттарында бейнеленеді.

Дивидендтер – бұл акционерлер арасында бөлінуі тиіс таза табыс бөлігі. Әдетте таза табыс санына сәйкес үлестіріледі. Жай дивидендтер бұл банктің өз табысынан акционерлері үшін жүргізетін қолма-қол төлемдері. Артықшылығы бар акциялар жай акцияларға қарағанда ұнамдырақ болып келеді: белгілі бір дивиденд сомасы артықшылығы бар акциялар иелеріне жай акциялар иелері өз үлесін алғанға дейін төленеді. Төлемдер сомасы акцияның атаулы құнына пайыздық қатынаста анықталады. Банк қаржылық жылды қалай аяқтағанына байланыссыз артықшылығы бар акциялар иелері қанағаттануы тиіс.

Акционерлерге дивидендтер квартал сайын есептеледі, төлем жылдың соңында акционерлер жиналысында бекітілгеннен кейін жүргізіледі және келесі жазбамен бейнеленеді:

Дебет 4999 (салыққа дейінгі пайда)

Кредит 1860 (басқа дебиторлар)

Есептелген дивидендтерді төлеуде:

Дебет 1853 “Акционерлермен есеп айырысу (дивидендтер бойынша)”

Кредит 1001, 2003 (кассадағы ақша, есеп айырысу шоты).

Табыстан дивидендті төлеуге жетпеген жағдайда артықшылығы бар акциялар бойынша резервтік қордан төленеді:

Дебет 3510 резервтік қор

Кредит 1853 “Акционерлермен есеп айырысу (дивидендтер бойынша)”.

Пайданы бөлу есепті жыл нәтижелері бойынша акционерлердің жалпы жиналысы шешімі бойынша келесідей тәртіпте жүргізіледі: 30% -бюджетке төлемдер; пайданың қалған бөлігі банктің қадағалау кеңесімен бекітілген пайданы қалыптастыру және бөлу туралы ережеге сәйкес 1) резервтік қор құруға - 20%; 2) дивидендтер төлеуге -40%; 3) жинақтау қорына -25%; 4) тұтыну қорына -15%.

Пайданы бөлуде келесідей жазба жасалады:

Дебет 3599 (бөлінбеген табыс)

Кредит 2581 (салық бойынша есеп айырысулар)

Кредит 3510 (резервтік қор)

Кредит 2853 (акционерлермен есеп айырысулар)

Кредит 3580 (өндірістік және әлеуметтік даму қоры).

Банктің резервтік қоры банк қызметін жүзеге асырумен байланысты зиянды жабу үшін құрылады. Резервтік қордың мөлшері Ұлттық банктің талаптарына сәйкес келуі керек. Қазіргі кезде ол қазақстан Республикасы Ұлттық банкі талаптарына сәйкес жіктеуге жатпайтын активтер сомасынынң 5%-і мөлшерінде анықталады.

Тұтыну және жинақтау қоры өз қалаулары бойынша құрылады, яғни оның шамасы банк басқармасымен анықталады. Тұтыну және жинақтау қоры банк басқармасымен бекітілген смета бойынша шығындалады.

Тұтыну қоры банкке салық инспекциясымен заңдылықтарды бұзумен байланысты айыппұлдарды төлеу бойынша шығындарды жабуға; жұмысшыларға тұтынушылық несиелер ұсыну үшін; материалдық көмек көрсету үшін; банктің жұмысшыларына мәдени-бұқаралық шаралар жүргізуге қор құруға қолданылады.

Жинақтау қоры жалпы банктік инвестицияларға, банкті компьютерлендіру және автоматтандырудың біріңғай кешенді жүйесін өңдеу және енгізуге, қызмет ғимараттарын, тұрғын-үй және т.б. жұмсалуы мүмкін.

Заңды тұлғалардан табыс салығы жыл ағымында аванспен төленеді және келесі жазбамен бейнеленеді:

Дебет 2851 (салық бойынша есеп айырысу)

Кредит 1051 (корреспонденттік шот)

Табыс салығы бойынша есеп айырысулар жасалғаннан кейін әрбір квартал сомасы 5999 «Табыс салығы» шотына жатқызылады.

Алдыңғы жылда банкпен алынған зиянды жабуда келесідей жазба жасалады:

Дебет 3510 (резервтік қор)

Кредит 3599 (бөлінбеген табыс немесе зиян)

Тауар немесе қызмет үшін беру немесе төлем, сонымен қатар басқа қажеттіліктерге өндірістік және әлеуметтік даму қорынан төлемдер келесі жазбамен көрсетіледі:

Дебет 3580 (өндірістік және әлеуметтік даму қоры)

Кредит 2203,1001 (есеп айырысу шоты, кассадағы ақша).

Тақырыпты қаншалықты меңгергеніңізді білу үшін келесідей сұрақтарға жауап беріңіз.

1.Банктің меншікті капиталы деген не?

2.Банктің меншікті құраладрын қалыптастырудың негізгі қайнар көзі не болып табылады?

3.Банк акциялар қандай формада шығарылады?

4.Банктің жарғылық қоры баланста қандай сомамен көрсетіледі?

5.Жарғылық қордың мөлшерін жоғарылатуда қандай жазба жасалады?

6.Акциялар бланкі қайда есептеледі?

7.Акционерлерге дивидендтер қалай есептеледі?

8.Банк пайдасын бөлу қалай жүргізіледі?

9.Банктің резервтік қоры не үшін құрылады?

10.Тұтыну қоры қандай мақсаттарға пайдаланылады?

1. Салық мәні және салық есебінің принциптері

2. Корпорациялық табыс салығы

3. Қосылған құн салығы

4. Жеке табыс салығы, әлеуметтік салық және басқа да салықтар
1. Салық мәні және салық есебінің принциптері
Банктер 2002 жылдың 1- қаңтарынан бастап Қазақстан Республикасының 2001 жылғы 12- мауысдағы №210-11 «Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы» Кодексіне сәйкес салық саясатын жүргізеді.

Осы Кодексті іске қосумен байланысты Қазақстанда бухгалтерлік есептің салық салу жүйесінен заң негізінде бөлінуі жүзеге асты, осыған байланысты, бір уақытта екі есеп түрін бірге жүргізу қажеттілігі туындады: бухгалтерлік және салықтық. Салық есебі салық міндеттемелрінің пайда болуын және шамасын дұрыс анықтау, табыстар мен шегерімдерді есепті кезеңдерге жатқызу және ақырында заңмен бекітілген мерзімді бюджетке төленуі тиіс салық сомасын алу мақсатында туындайды.

Қазақстан Республикасының салық заңы салық салу принциптеріне негізделеді.

• 
  міндеттілік;
  
• 
  анықтаушылық;
  
• 
  әділдік;
  
• 
  біртұтастық;
  
• 
  жариялылық.
  

Салық есептілігі дегеніміз салық төлеуші салық органдарына табыс ететін, салық міндеттемелерін есептеу туралы ақпараты бар құжаттама:

• 
  салықтың әрбір түрі және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер бойынша, сондай- ақ жинақтаушы зейнетақы қорына төленетін міндетті төлемдер бойынша салық төлеуші жасайтын салық декларациясы, есеп айырысу;
  
• 
  арнаулы салық режимін қолдануға патент алуға өтініштер;
  
• 
  салық салу объектілері мен салық салуға байланысты объектілерді есепке алуды тіркеу карточкаларын алуға өтініштер;
  
• 
  қосылған құн салығын бюджеттен қайтарып алуға өтініштер;
  
• 
  қосарланған салық салуды болғызбау туралы келісімдер нормаларын қолдануға берілген өтініштер;
  
• 
  осы кодекске сәйкес электрондық мониторингке жататын, салық төлеушілер табыс ететін құжаттама.
  

1. корпоративтік табыс салығы;

2. жеке табыс салығы

3. қосылған құн салығы

4. акциздер

5. кен орындарын пайдаанушылардың салықтары мен арнайы төлемдері;

6 әлеуметтік салық

7. жер салығы

8. көлік құралдарына салынатын салық

9. мүлік салығы

10.заңмен қарастырылған арнайы алымдар мен баждар.
2. Корпорациялық табыс салығы
Корпорациялық табыс салығының объектісі жылдық жиынтық табыс пен белгіленген шегерімдер арасындағы айырма ретінде есептелген салық салынатын табыс болып табылады.

Корпорациялық табыс салығын төлеушілер Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі мен мемлекеттік мекемелерден басқа Қазақстан Республикасының резидент заңды тұлғалары, сондай-ақ Қазақстан Республикасында қызметін тұрақты мекеме арқылы жүзеге асыратын немесе Қазақстан Республикасындағы көздерден табыс алатын бейрезидент заңды тұлғалар.

Банктің жылдық жиынтық табысы Кодекске сәйкес жүргізілетін түзетулер есебімен Қазақстан Республикасында және одан тыс жерден алуға тиіс табыстардан тұрады. Жылдық жиынтық табысқа келесілер кіреді:

банк қызметінен:

• 
  пайыздық;
  
• 
  дилингтік операциялар бойынша;
  
• 
  комиссиялық;
  
• 
  басқа да операциялық,
  
• 
  төтенше;
  
• 
  айыппұл, өсімпұл, тұрақсыздық шығындары түрінде;
  

жалпы үлестік меншіктен табысты бөлу кезінде алынатын табыс;

өтеусіз алынған мүліктер;

мүлікті жалға беруден түскен табыс;

банктер жасаған провизиялардың мөлшерін азайтудан түскен табыс;

күмәнді міндеттемелер бойынша;

міндеттемелер мен талаптарды есептен шығарудан түсетін табыстар;

айыппұлдар, өсімпұлдар және санкциялардың басқа да түрлері;

дивидендтер;

сыйақылар;

бағамдық оң айырма;

ұтыстар;

шығып қалған тіркелген активтер құнының ішкі топтың құн балансынан асып түсуінен алынған табыстар.

Банк заңды тұлға ретінде жылдық жиынтық табыстан табыс салығын төлейді.

Табыс салығы квартал ағымында аванс ретінде төленеді және келесі жазбамен рәсімделеді:

Дебет 1851 (882) салықтар бойынша есеп айырысулар

Кредит 1051 (161).

Квартал аяқталған соң бас банкте квартал үшін табыс салығын есептеу бойынша есеп жасайды және салық сомасына келесі жазба жасалады:

Дебет 5999 (972) табыс салығы

Кредит 1851 (882)

Салықтар теңгемен белгіленген мерзімде қарастырылған заңдарға сәйкес есептеледі және төленеді.

Табыс салығы алдын ала және мерзімі өткен болуы мүмкін. Жылдық жиынтық табыс туралы және ағымдағы жылдағы жүргізілген шегерістер жайында Декларацияға сәйкес жыл соңында бухгалтерлік есепте соңғы жазба жүргізіледі. Егер кеңес шешімі бойынша есептелген корпорациялық табыс салығы сомасы бюджетке аударылатын болса:

Дебет 2851 (салық және басқа да төлем бойынша есеп айырысу)

Кредит 1051 (банктің ҚР ҰлттықБанкіндегі корреспонденттік есеп шоты).

Бухгалтерлік есепте салық әсері бойынша жазба тек уақыт айырмасы сомасына жылына бір рет жүргізіледі.

Уақыт айырмалары сомаларын анықтау кезінде:

-Егер бухгалтерлік есепте сома салық есебіне қарағанда аз болса:

Дебет 5999 (табыс салығы)

Кредит 2857 (кейінге қалдырылған табыс салығы)

-Егер есептелінген уақыт айырмалары сомасы бухгалтерлік есепте сома салық есебіне қарағанда көп болса:

Дебет 1857 (мерзімінен бұрын салынған табыс салығы)

Кредит 5999 (табыс салығы).

Банк табысын әрі қарай бөлу акционерлердің жалпы жиналысының шешіміне сәйкес жүргізеді:

Дебет 3599 (бөлінбеген табыс)

Кредит 3510,1853, 2853 (резервтік қор, акционерлермен есеп айырысулар)

Бұл салықтың төлеушілері болып ҚҚС бойынша есепке тұрған тұлғалары болып табылады. Сату бойынша айналымның ең аз мөлшері соңғы айда 12 000 есе айлық көрсеткішті құрайды.

Қосылған құн салығының салық салу объектілері болып салық салынатын айналым және салық салынатын импорт болып табылады. Салық салынатын айналым қосылған құн салығынан бостылған және өзінің өндірістік қажеттіліктері үшін жасалатын, қосылған құн салығын төлеуден бостылғандарын есепке алмағандағы, Қазақстан Республикасының шегінде жүзеге асырылатын, тауарларды өткізу, жұмысы мен қызмет көрсетуі бойынша жасаған айналымы, сонымен қатар қатысушысы Қазақстан болып табылатын халықаралық келісімшарттарда қарастырылған жағдайларға сәйкес анықталынған айналым болып табылады. Сонымен қатар, бір кәсіпорынның құрылымдық бөлімшелері арасында тауарларды тиеп жөнелтуде қосылған құн салығы салынатын айналымға жатады.

Қосылған құн салығының салық салу мөлшерлемесі салық салынатын айналымның 15 пайызына тең мөлшерде анықталады.

Бюджетке төленуге тиіс қосылған құн салығының сомасы салық салынатын айналым бойынша есептелінген қосылған құн салығының сомасы мен есепке жатқызылған салық сомасы арасындағы айырма ретінде анықталады.

ҚҚС салынатын тауарларды тиеп жөнелтуді жүзеге асыратын салық төлеуші тауарларды алатын тұлғаны ,белгіленген нысанда жазылған, барлық ҚҚС төлеушілеріне міндетті құжат болып табылатын шот-фактура көрсетуі керек.

ҚҚС төлеуші болып табылмайтын тұлға «Қосылған құн салығынсыз» деген белгісі бар шот-фактура жазып беруге міндетті. Салықтан босатылған тауарлар (қызметтер, жұмыстар) бойынша жазылған фактура-шотқа да осындай талап қойылады.

Қосылған құн салығын есептеу және төлеу кезінде келесі бухгалтерлік жазбалар жасалады:

• 
  ағымдағы төлемдерді есептеген кезде:
  

Кредит шот 2851 «Салық және басқа да міндетті төлемдер бойынша есеп айырысу»

• 
  ағымдағы төлемдерді төлеген кезде:
  

Кредит шот 1051 «Банктің Қазақстан Республикасы Ұлттық банкіндегі корреспонденттік есеп шоты».

Әр салық төлеуші:

а) әр есепті жыл кезеңінде есепті жылдан кейінгі айдың 15-інен кешіктірмей 300.00 нысандағы 300.01 және 300.02 нысандағы қосымшалар қосылған құн салығы бойынша Декларация ұсынылуы қажет;

б) декларацияны ұсынылуы бойынша белгіленген мерзімге дейін немесе сол күні бюджетке әр есепті кезең салығын төлеуге;

в) салық салынатын айналымның 150000 теңгеден асқан кезінде декларациямен бірге фактура-шот тізіліміне ұсынуға міндетті.

Салық Кодексінде көрсетілген табыстарды есептемегендегі, жеке табыс салығының салық салу объектісі болып келесілер табылады:

- төлем көзінен салық салынатын (қызметкерлер табысы, бір жолғы төлемдерден алынатын табыс, жинақтаушы зейнетақы қорларынан берілетін зейнетақы төлемдері, ұтыстар түріндегі табыс, стипендиялар, жинақтаушы сақтандыру шарттары бойынша табысы);

- төлем көзінен салық салынбайтын (мүліктік, жеке кәсіпкердің, адвокаттар мен жеке нотариустардың салық салынатын табысы, т.б.)

Жеке табыс салығын банк қызметкерлерімен төлеу табыс көзінен салықты ұстап қалу арқылы жүзеге асырылады. Төлемді жүзеге асыратын заңды және жеке тұлғалар оны есептеуді жүзеге асыруға міндетті. Төлеушілер орналасқан жері бойынша салықты төлейді.

Жеке табыс салығы банк шығыстарына жатады. Бұлар бойынша шығындар есептелінген жағдайда банк келесі жазбаларды жасайды:

• 
  еңбекақыны есептеу:
  

Кредит шот 2854 «Банк қызметкерлерімен есеп айырысу»

Кредит шот 2851 «Салық және басқа да міндетті төлемдер бойынша есеп айырысу» - табыс салығы сомасына

- кейіннен жалақы берген кезде

Дебет шот 2854 «Банк қызметкерлерімен есеп айырысу»

Кредит шот 1001 «Кассадағы қолма-қол ақша»

- жеке табыс салығын аударған кезде:

Дебет шот 2851 «Салық және басқа да міндетті төлемдер бойынша есеп айырысу»

Кредит шот 1051 «Банктің Қазақстан Республикасы Ұлттық банкіндегі корреспонденттік есеп-шоты бойынша».

Банк әлеуметтік салық төлеушісі болып табылады. Салық салу объектісі ретінде жұмыс берушіге материалдық, әлеуметтік игіліктер немесе басқа да материалдық пайда түрінде көрсетілген табыстарды қоса алғандағы жұмысшыларға ақшалай немесе заттай нысанда төленетін жұмыс берушінің шығыстары саналады. Натуралды түрде алынған қызметкердің табысы:

• 
  натуралды түрде төленегн еңбек ақы;
  
• 
  қызметкердің пайдасына орындалған жұмыс, қызметкер алынған тауарлар;
  
• 
  қызметкерлерге тегін көрсетілген қызметтер;
  
• 
  Қызметкердің үшінші тұлғадан алынған тауарларының жұмыс берушінің төлеуі.
  

• 
  қызметкерге сатылған тауардың құны мен оны сатып алу құнының арасындағы айырма;
  
• 
  жұмыс берушінің шешімі бойынша, қызметкердің қарызы немесе міндеттемесі есептен шығарылса;
  
• 
  жұмыс берушінің өзінің қызметкерлерін сақтандыру келісім-шарттары бойынша сақтандыру сыйақыларын төлеу бойынша шығыстары;
  
• 
  жұмыс берушінің қызметімен байланыссыз шығындарын, қызметкерге жұмыс беруші өтеп бергенде.
  

Салық салынатын соманы анықтау кезінде төленген әлеуметтік салық сомасы есептелінген салық сомасы шегінде шегерімдерге жатқызылады.

Шегерім мына өткізбеде көрініс табады:

Дебет шот 5763 «Әлеуметтік салық»

Кредит шот 2851 «Салық және басқа да міндетті төлемдер бойынша есеп айырысу».

Әлеуметтік салықты бюджетке аудару:

Дебет шот 2851 «Салық және басқа да міндетті төлемдер бойынша есеп айырысу»

Кредит шот 1051 «Банктің Қазақстан Республикасы Ұлттық банкіндегі корреспонденттік есеп-шоты бойынша».

Осы салықтардан басқа банктер мүлік салығын, жер салығын және көлік құралдарына салынатын салықтарды және т.б. төлейді.

Мүлік салығының салық салу объектісі болып негізгі құралдар және материалдық емес активтер табылады.

Мүлік салығын есептеу және төлеу кезінде келесі бухгалтерлік өткізбелер жүргізіледі:

- ағымдағы төлемдерді есептеген кезде:

Дебет шот 5765 «Заңды тұлғалардың мүлік салығы»

Кредит шот 2851 «Салық және басқа да міндетті төлемдер бойынша есеп айырысу».

- ағымдағы төлемдерді төлеген кезде:

Дебет шот 2851 «Салық және басқа да міндетті төлемдер бойынша есеп айырысу»

Кредит шот 1051 «Банктің Қазақстан Республикасы Ұлттық банкіндегі корреспонденттік есеп-шоты бойынша».

Банк балансында көлік құралдары болған жағдайда көлік құралдары салығының төлеушісі болып табылады. Салық салу объектісіне мемлекеттік тіркеуге жататын тіркемелер жатпайды.

Банктің бухгалтерлік есебіндегі көлік құралдары салығы бойынша өткізбелер жүргізілу тәртібі:

- ағымдағы төлемдерді есептеген кезде:

Дебет шот 5766 «Көлік құралдарының салығы»

Кредит шот 2851 «Салық және басқа да міндетті төлемдер бойынша есеп айырысу».

- ағымдағы төлемдерді төлеген кезде:

Дебет шот 2851 «Салық және басқа да міндетті төлемдер бойынша есеп айырысу»

Кредит шот 1051 «Банктің Қазақстан Республикасы Ұлттық банкіндегі корреспонденттік есеп-шоты бойынша».

Жер үшін төлем жер салығы түрінде алынады. Салық салу базасы жер учаскесінің ауданы болып табылады.

Банктің бухгалтерлік есебіндегі жер салығы бойынша өткізбелер жүргізілу тәртібі:

- ағымдағы төлемдерді есептеген кезде:

Дебет шот 5764 «Жер салығы»

Кредит шот 2851 «Салық және басқа да міндетті төлемдер бойынша есеп айырысу».

- ағымдағы төлемдерді төлеген кезде:

Дебет шот 2851 «Салық және басқа да міндетті төлемдер бойынша есеп айырысу»

Кредит шот 1051 «Банктің Қазақстан Республикасы Ұлттық банкіндегі корреспонденттік есеп-шоты бойынша».
Өзіндік тексеруге арналған сұрақтар.

Тақырыпты қаншалықты меңгергеніңізді білу үшін келесідей сұрақтарға жауап беріңіз.

1.Салық есебінің принциптерін атаңыз.

2.Банктер Салық Кодексіне сәйкес салықтың қандай түрлерін төлейді ?

3.Корпортативтік табыс салығы туралы не айтасыз.

4.Қосылған құн салығын төлеушілер кімдер, салық ставкасы қандай?

5.Жеке таыс салығының ставкалары қандай ?

6.Әлеуметтік салық ставкаларын айтыңыз.

7.Жер салығын есептеуде қандай бухгалтерлік жазба жасалады?

8.Мүлік салығын есептеуде және төлеуде қандай бухгалтерлік жазба жасалады?

9.Көлік құралдарына салық салудың объектісі не?

Әдебиеттер: (1) 633-666 бет

Тақырып 17. Екінші деңгейлі банктердің қаржылық есеп беруі

Дәріс сұрақтары:

1. Қаржылық есеп берудің маңызы.

2. Банктің есеп беруінің негізгі формалары.

3. Айлық есеп беру құрамы және оны банктің жоғары мекемесіне және ҚР Ұлттық банкіне ұсыну.

Екінші деңгейлі банктер үшін жылдық қаржылық есеп берудің келесідей формалары белгіленген:

• 
  бухгалтерлік баланс;
  
• 
  табыс және шығыс туралы есеп;
  
• 
  ақша қозғалысы туралы есеп;
  
• 
  капиталдағы қозғалыс туралы есеп;
  
• 
  түсіндірме жазбалар.
  

Баланстар да кіреді.

Банктер есептеу жұмыстары Департаментіне әр күндік балансты 2 жұмыс күні, ай сайынғы балансты есепті кезеңнен кейінгі айдың ішінде ұсынады. 10 асатын филиалдары бар банктер әр күндік балансты 3 жұмыс күні, ай сайынғы балансты есепті кезеңнен кейінгі айдың 5 жұмыс күні ішінде ұсынады.

Табыс және шығыс шоттары бойынша барлық жазбаларды жүргізгеннен кейін, қалдықтар өз араларында жабылады және 4999 «Салық салғанға дейінгі кіріс» шотына апарылады. Бұл шоттан 5999 «Табыс салығы» баланстық шотынада есептелінген табыс салығының төленуге тиіс сомасы есептен шығарылады. Табыстың қалған бөлігі бөлінбеген табыс шотына жіберіледі. Шығындардың табыстан көп болуының нәтижесінде 4999 баланстық шотта пайда болатын дебеттік қалдықтың толық сомасы 3599 баланстық шотына дербес шот ашу арқылы аударылады.

3581 «шетел валютасын өткен жылдардағы қайта бағалаудың резервтері» 3599 баланстық шотта есептелетін бөлінбеген таза табыс көлемі анықталғаннан кейін, есептік қаржылық жылдағы өз активтерін қайта бағалаудан жиналған оң курстық айырма сомасына қайта бағалау резервтері, 3582 «Тазартылған қымбат метеалдарды қайта бағалаудың өткен жылдардағы резервтері», 3585 «Несиелердің валюталық баламасын теңге түрінде белгілей отырып, несиелерді қайта бағалау бойынша өткен жылдардағы резервтері» және 3586 «Салымдардың валюталық баламасын теңге түрінде белгілей отырып, салымдарды қайта бағалаудың өткен жылдардағы резервтері» құрылады.

Акционерлер жиналысының шешіміне дейін 3599 баланстық шотында есепте тұрған бөлінбеген таза табыс сомасы келесі қаржылық жылдың басында 3580 «Өткен жылдардың бөлінбеген табысы (жабылмаған зиян)» шотына аударылады. Банктің жалпы акционерлері жиналысының шешімі бойынша есептік жылдың бөлінбеген таза табысы келесідей мақсаттарға бөлінеді:

-жіктелмеген активтер сомасын 5% кем емес көлемде резервтік капиталға;

-дивидендтер төлеуге;

-төленген жылдың капитал көлемін ұлғайтуға;

-басқа да мақсаттарға.

Дивидендтерді есептеу кезінде төленуге тиісті ақшалар 3580 шотынан есептен шығарылып, 2853 «Акционерлермен есеп айырысу» шотына жіберіледі. Оның қалдығы шегінде 1853 «Акционерлермен есеп айырысу» шотында бұрын есепте тұрған, бұрын есептелген және алдыңғы тоқсан үшін төленген дивидендтер жабылады. Қалған сома акционерлердің есеп айырысу шотына аударылады. Егер қаржылық жылдың соңында банк шығысы табысынан асып кетсе, 3599 баланстық шотында көрсетілген шығын сомасы 3580 шотында есептелінетін өткен жылдардағы бөлінбеген таза табыс және 3510 «Банктің резервтік капиталы» баланстық шотындағы ақша есебінен жабылуы мүмкін.
2. Банктің есеп беруінің негізгі формалары.

Бухгалтерлік баланс қаржылық есептің басты нысаны болып табылады: ол есепті күндегі банктің қаржылық жағдайы туралы ақпаратты ұсынады. Баланс активі мен міндеттемелерін ұзақ мерзімді және қысқа мерзімді деп бөлуге болады. Қысқа мерзімді активтерге келесілер жатады:

-жай операциялық цикл ішінде өткізуге, стауға немесе тұтынуға ұсынылатын активтер;

-12 ай ішінде өткізуге ұсынылатын және негізінен сатуға арналған активтер;

оларды пайдалану бойынша шектеу қоймайтын ақша қаражаттары және олардың баламалары.

Қысқа мерзімді міндеттемелерге келесілер жатады:

-қалыпты операциялық цикл ішінде төлеуге тиістілер;

-12 ай ішінде орындалатын.

Төлемі 12 ай ішінде жүргізілетін ұзақ мерзімді пайыздық міндеттемелер, келесі жағдайларда баланста ұзақ мерзімді ретінде жіктелуі мүмкі.:

-бастапқы мерзімі 12 айдан көп;

-міндеттемелерді қайта қайта қаржыландыру емеуріндері бар;

-емеуріндер шартпен бекітілген.

Таза активтердегі еншілес компаниялардың аздық үлесі жылдық бухгалтерлік баланста міндеттемелер мен меншікті капиталдан бөлек «аздық үлес» бабында көрсетіледі және еншілес компанияның бас банкке жатпайтын таза активтерінің көлемін бейнелейді. Жылдық бухгалтерлік балансты құру және тиісті аздық үлестің есептемесі халықаралық бухгалтерлік есеп стандарттарының талабына сәйкес жүргізіледі.

Кірістер мен шығыстар жөніндегі есеп беру қорытынды айналымдарды және қаржылық есеп кестесін ескере отырып жасалған баланстың негізінде құрылады.

Банктің табыстары мен шығыстары жөніндегі есепті ашып көрсету немесе оның қаржылық есептілігіне ескертулер бухгалтерлік есептің басқа да стандарттарының талаптарына сәйкес ұсынылатын ақпаратқа қосымша оны келесідей шығыс және табыс баптарын өздеріне қосуы тиіс, бірақ мұнымен шектелмеуі керек:

-сыйақы түріндегі және ұқсас табыс;

-сыйақы түріндегі шығыс және ұқсас шығыс;

-дивиденд түріндегі табыс;

-комиссиондық және алым түріндегі табыс;

-комиссиондық және алым сомасын төлеу шығындары;

-шығындарды шегергендегі бағалы қағаздарды сату нәтижесінде алынған табыс;

-шығындарды шегергендегі басқа да бағалы қағаз бойынша табыс;

-басқа да оперциялық табыс;

-қарыз алумен байланысты шығындар;

-жалпы әкімшілік шығындар;

-басқа да операциялық шығындар.

Банктік операцияларды жүргізу нәтижесінде банктің алатын табыстарының негізгі табыстарының түрлеріне сыйақы, қызмет көрсеткені үшін алым, комиссиондық және бағалы қағаздар операцияларының нәтижесі жатады. Табыстың әрбір түрі банк қызметінің тиімділігін бағалауға мүмкіндік алатындай бөлекашып көрсетіледі.

Банктің банктік операцияларды жүргізу нәтижесінде пайда болатын шығындарының негізгі түрлеріне сыйақы, комиссиондық қарыздар бойынша шығындар инвестицияның, баланстық құнының төмендеуімен байланысты шығындар, сонымен қатар жалпы әкімшілік шығындар жатады. Шығындардың да әрбір түрі банк қызметінің тиімділігін бағалауға мүмкіндік алатындай бөлек қарастырылады.

Ақша қаражаты есебінде есептік кезеңдегі банктің қолма-қол ақша санының өзгеруі туралы ақпараттарды және ақша сомасының көбею көзі, сол сияқты оларды пайдалану бағыты жөнінде көрсетілуі керек.

Ақша қаражаты жөнінде есепті дайындау кезінде пайданың көбею көздерін және олардың пайдалану әдістерін бөліп көрсету қажет. Сондықтан банктің таза табысы – тапқан табысы – егер есепті кезеңде ақша нысанында алынса ақша көзі болып табылады, ал шығындар, егер де олар есепті кезеңде ақша нысанында жүргізілсе онда ақшаның азаюымен байланысты болады.

Ақша қозғалысымен байланыссыз, алынған таза табыстар мен шығыстардың көлеміне келесі баптар бойынша түзету қажет:

-амортизациялық аударымдар;

-провизияны құруға кеткен нақты шығындар сомасы;

-есептелген, бірақ алынбаған табыс сомасы және сыйақы түріндегі жұмсалмаған шығындар;

-сыйақы төлеумен және алумен байланысты емес, алынбаған табыс немесе кетпеген шығындар сомасы.

Сонымен қатар, таза табыс банктің және оның еншілес ұйымының қаржылық жылды аяқтау нәтижесіне байланысты аздық үлесінің сомасына да түзетілуі қажет. Ақша қаражатының қозғалысының есебі, оларды операциялық, инвестициялық және қаржылық қызметтері бойынша жіктей отырып (тікелей және жанама әдістерді пайдалана отырып), кезеңдегі ағымын көрсетуі керек.

Банктің қаржылық есебінде бөлек нысан ретінде көрсетілетін, меншікті капитал қозғалысының есебінде келесідей ақпараттар болуы және ашылуы керек:

-есепті кезеңдегі таза табыс және шығын;

-басқа да стандарттардың талаптары бойынша тікелей капиталға қосылатын табыстар мен шығындардың әрбір бабы және осындай баптардың жалпы сомасы;

-есеп саясатындағы өзгерістер мен түбегейлі қателердің түзетулерінің жиынтық әсері;

-құрылтайшылармен капитал бойынша операциялар және оларды орналастыру;

-кезең бойынша әрбір өзгерісті жеке аша отырып, есепті кезеңнің басында жинақталған таза табыстың немесе шығынның сомасы;

-есепті кезеңнің басындағы және аяғындағы бабының баланстық құнын капиталдың әрбір акция эмиссиясынан түскен табысты және әрбір резервті өзгерісті жеке аша отырып салыстырып тексеру.

Есепті кезең ішіндегі банк капиталындағы өзгерістер таза активтердің көбеюін немесе азаюын және қабылданған және қаржылық есептілікте ашып көрсетілген бағалаудың нақты принципіне тәуелді болатын есепті кезең ішіндегі қаржылық жағдайды көрсетеді. Акционерлермен жүргізілетін капиталға инвестиция салу, дивидендтер сияқты операцияларды қоспағанда, капиталдағы жалпы өзгерістер, есепті кезең ішіндегі банк қызметінің нәтижесінде пайда болатын сомалық табыстар мен зияндарды білдіреді.

Барлық банктер үшін есепті кезең 1- қаңтардан 31- желтоқсанға дейінгі кезең болып саналады. Жаңадан құрылған банктер үшін құрылған күннен 31-желтоқсанға дейінгі аралық есепті кезең болып есептеледі.

Есеп берушілік дегеніміз банктің қызметтерінің әртүрлі жақтарын сипаттайтын анықталған белгілері бойынша құрылған есептелген материалдардан алынған мәлімететрдің жиынтығы.

Есеп берушілік көрсеткіштерінің көлемі , мазмұны және көрсету мерзімі бойынша ағымдағы және жылдық болып бөлінеді.

Ағымдағы бухгалтерлік есептілік ай саыйн және жарты жыл сайын белгіленген мерзімді көрсетіледі.

Жылдық есеп беруді құру үшін банктер есеп кезеңінің соңында қажетті дайындық жұмыстарын жүргізеді. Бухгалтерлік есеп мәліметтерінің нақтылығын қамтамасыз ету мақсатында банк меншікті мүліктері мен қаржылық міндеттемелеріне түгендеу жүргізеді. Банктің жылдық есеп беру құрамына келесілер кіреді: жылдық шоғырландырылған баланс. Ол соңғы айналымдардың есебімен жыл соңындағы қалдықтар негізінде жасалады. Жылдық шоғырландырылған баланс, баланстық есеп үш бөліктен тұрады: активтер, міндеттемелер, капитал.

Тақырыпты қаншалықты меңгергеніңізді білу үшін келесідей сұрақтарға жауап беріңіз.

1.Есеп және есеп берушіліктің негізгі міндеттерін атаңыздар.

2.Есеп беруді жасауда қандай принциптер басшылыққа алынады?

3.Ішкібанктік есеп берушіліктің негізгі формаларын ата?

4.Банк балансы деген не?

1. 
   Банктегі бухгалтерлік есептің мәні және міндеттері.
   
2. 
   Банктегі бухгалтерлік есеп элементінің негізгі әдістері.
   
3. 
   Банк мекемесіндегі бухгалтерлік есеп объектілері.
   

1. Міржақыпова С.Т. Банктегі бухгалтерлік есеп: Оқулық. – Алматы: Экономика, 2009 жыл.

2. Сейткасимов Г.С., Шаяхметова К.О., Абдраимова Г.Т. Бухгалтерский учет и отчетность в банках. Алматы “Қаржы-Қаражат”, 2007 г.

Қосымша әдебиеттер:

1. Козлова Е.П., Бух.учет в коммерческих банках. - М.,1997

2. Сидельникова Л. Бух.учет в коммерческих банках. - М.,1996

3. Ширинская З.Т. Бух.учет и операционная техника в банках. - М.,1998.

4. Полищук А.И. Банковский учет и отчетность. - М.,1998

5.Смирнова Л.Р. Банк. учет. - М., 2000

1. Банкте есеп-операционды жұмыстың АБЖ байланысы.

2. Банктегі қаржылық есеп мәліметтері мен жедел ақпараттарын қамтамасыз ету.

3. Банктегі басқару есеп мәліметтерімен жедел ақпараттарын қамтамасыз ету.

4. Есеп-операционды бөлім құрылымы және ұйымдастырудың әртүрлі баламаларын таңдаудың негізгі критерийлері.
Сабақ мақсаты - банктегі есеп операционды бөлімнің құрылымымен, атқаратын қызметтерімен, қызметтерлердің және басқарушылардың міндеттері мен құқықтарын оқыту.
Әдістемелік нұсқаулар - алғашқы қайнар көздермен жұмыс жасау, қойылған сұрақтар негізінде өзіндік талдау, қорытынды жасау.
Негізгі әдебиеттер:

1. Міржақыпова С.Т. Банктегі бухгалтерлік есеп: Оқулық. – Алматы: Экономика, 2009 жыл.

2. Сейткасимов Г.С., Шаяхметова К.О., Абдраимова Г.Т. Бухгалтерский учет и отчетность в банках. Алматы “Қаржы-Қаражат”, 2007 г.

Қосымша әдебиеттер:

1. Козлова Е.П., Бух.учет в коммерческих банках. - М.,1997

2. Сидельникова Л. Бух.учет в коммерческих банках. - М.,1996

3. Ширинская З.Т. Бух.учет и операционная техника в банках. - М.,1998.

4. Полищук А.И. Банковский учет и отчетность. - М.,1998

5.Смирнова Л.Р. Банк. учет. - М., 2000

1. Баланс, оның баптарының мазмұны мен түсінігі

2. Бухгалтерлік есеп шоттарының жоспары

3. Есеп саясаты.

1. Міржақыпова С.Т. Банктегі бухгалтерлік есеп: Оқулық. – Алматы: Экономика, 2009 жыл.

2. Сейткасимов Г.С., Шаяхметова К.О., Абдраимова Г.Т. Бухгалтерский учет и отчетность в банках. Алматы “Қаржы-Қаражат”, 2007 г.

Қосымша әдебиеттер:

1. Козлова Е.П., Бух.учет в коммерческих банках. - М.,1997

2. Сидельникова Л. Бух.учет в коммерческих банках. - М.,1996

3. Ширинская З.Т. Бух.учет и операционная техника в банках. - М.,1998.

4. Полищук А.И. Банковский учет и отчетность. - М.,1998

5.Смирнова Л.Р. Банк. учет. - М., 2000

1. Құжаттар және құжат айналымы

2. Банкішілік бақылау.
Сабақтың мақсаты – банктегі бухгалтерлік құжаттар, олардың айналымын және банкішілік бақылау тәртіптерін оқыту.
Әдістемелік нұсқаулар - алғашқы қайнар көздермен жұмыс жасау, қойылған сұрақтар негізінде өзіндік талдау , қорытынды жасау.
Негізгі әдебиеттер:

1. Міржақыпова С.Т. Банктегі бухгалтерлік есеп: Оқулық. – Алматы: Экономика, 2009 жыл.

2. Сейткасимов Г.С., Шаяхметова К.О., Абдраимова Г.Т. Бухгалтерский учет и отчетность в банках. Алматы “Қаржы-Қаражат”, 2007 г.

Қосымша әдебиеттер:

1. Козлова Е.П., Бух.учет в коммерческих банках. - М.,1997

2. Сидельникова Л. Бух.учет в коммерческих банках. - М.,1996

3. Ширинская З.Т. Бух.учет и операционная техника в банках. - М.,1998.

4. Полищук А.И. Банковский учет и отчетность. - М.,1998

5.Смирнова Л.Р. Банк. учет. - М., 2000

1. Банктік есеп айырысудың мәні.

2. Қолма-қолсыз есеп айырысу нысандары мен ұйымдастыру принциптері.

3. Шоттар бойынша төлем кезектілігі.

4. Банктік шотты тікелей дебеттеу жолымен есеп айырысуды жүргізу тәртібі.

5. БЕҚО, ІЖТ, және БТЖ арқылы жүретін төлемдер..

Тапсырма

1. 
   Экспортер банкке ағымдағы валюталық шотқа түсімді қабылдау үшін қандай құжаттар ұсынуы керек?
   
2. 
   Бухгалтерлік жазбаларды құрыңыздар.
   

1. Міржақыпова С.Т. Банктегі бухгалтерлік есеп: Оқулық. – Алматы: Экономика, 2009 жыл.

2. Сейткасимов Г.С., Шаяхметова К.О., Абдраимова Г.Т. Бухгалтерский учет и отчетность в банках. Алматы “Қаржы-Қаражат”, 2007 г.

Қосымша әдебиеттер:

1. Козлова Е.П., Бух.учет в коммерческих банках. - М.,1997

2. Сидельникова Л. Бух.учет в коммерческих банках. - М.,1996

3. Ширинская З.Т. Бух.учет и операционная техника в банках. - М.,1998.

4. Полищук А.И. Банковский учет и отчетность. - М.,1998

5.Смирнова Л.Р. Банк. учет. - М., 2000

1. Банкаралық қатынастарды ұйымдастыру, корреспонденттік шоттардың негізі және түрлері.

2. Өзара жабу арқылы банктер арасындағы есеп айырысулардың есебі мен рәсімделуі.

3. Коммерциялық банктердің корреспонденттік қатынастары есебінің тәртібі.

4. ЛОРО және НОСТРО шоттарын жүргізу тәртібі.

5. Клиринг арқылы банкаралық есеп айырысуларды жүзеге асыру тәртібі.