Қазақстан республикасы жоғары оқу орындарының Қауымдастығы к. Ж. Төребаева, М. Н. Есенғұлова психологиялық-педагогикалық диагностика
жүктеу/скачать 4.16 Mb. Pdf көрінісі
|
| 2-кезең – 30 жылдардың ортасы 50 жылдардың аяғы. Бұл
кезеңде əдіснамалық жəне теориялық мазмұндағы есте сақтауға арналған тесттер кеңінен пайдаланылды. Ауқымды теориялық жəне тəжірибелік жұмыстар, психодиагностикалық өлшемдер психологиялық-педагогикалық бағытта ұйымдастырыла бастады. Солардың ішінде, Герхард Витциактың екі іргелі монографиясы «Психодиагностика негіздері», «Преодаление учебной неуспевае- мости» жəне Юрген Гуткенің «Оқытудағы интеллектуалдық диагно- стика ерекшеліктері» еңбектерінің маңызы ерекше болды. Сонымен қатар, К. Гутьяраның «Психикалық қасиеттердің өлшемі», «Оқыту қабілетін диагностикалауға кіріспе» ұжымдық еңбектері жарық көрді. 3-кезең – практикалық психологияда сандық жəне сапалық тест əдістерін қолдану. Көптеген Ресейлік психологтар диагностикалық əдістерді қолдану қажеттегін дəлелдеуге қадам жасады. Олардың алғашқысы болған Б. М. Теплов өзінің «СССР-дағы психологиялық ғылым» атты мақаласында психодиагностикалық зерттеудің маңыздылығын баса көрсетеді. К. К. Платонов зерттеу əдістері бойынша бағалаудың үш түрін ұсынды: механикалық, формальды, құрылымдық. Ковалев пен В. И. Мясищев дифференциалды зерттеулер мен тестілеу əдістерінің қорытындысына дəл жəне анық қол жеткізудің жолдарын көрсетті. Сонымен қатар, Л. Выготский, Ж. Пиаже, Дж. Брунер балаларға арналған ақыл-ойды дамыту, математикалық-статистикалық сапа- ларды анықтау тестілерін дамытуға өз үлестерін қосты. Кеңес психологтары С. Л. Рубинштейн, А. Н. Леонтьев, А. Б. Ананьев жəне т.б. еңбектері, соның ішінде, іс-əрекет психология- сы ХХ ғасырдағы кеңестік психология ғылымында басты орынға ие болды. Сол кезеңде психология іс-əрекет барысында психикалық бейнелердің пайда болуы, қызметі мен құрылымы туралы ғылым ретінде қарастырды. Л. С. Выготскийдің (1896-1934) жан мəселелерін баяндай- тын мəдени-тарихи теориясы ілімнің түрлі аспектілері 1982- 1984 жылдары Мəскеудің «Педагогика» баспасынан шыққан автордың 6 томдығында жарияланған. Мұнда көтерілген негізгі мəселелер: 1. Жоғары психикалық функциялардың даму тари- 17 хы; 2. Жасөспірім психологиясы; 3. Жалпы психология пробле- малары. Жоғары психикалық функциялардың даму тарихында – оның проблемалары, талдауы, құрылымы, генезисі, сонымен бірге тілдің қалыптасуы (ауызекі тіл жəне жазбаша тіл), көптілділік мəселелері қарастырылған. Тəуелсіз еліміздегі тіл мəселесі, оның ішінде қазақ тілінің даму проблемалары бүгінгі күнгі өзекті мəселе екенін ескерсек, осы орайда, психология ғылымында қарастырылған тіл мəселелері, соның ішінде көптілділікті балалық шақта қалыптастырудың мүмкіндіктері үнемі зерттеу нысаны болғанына көз жеткізуге болады. Сонымен қатар Л. С. Выготскийдің «Сөйлеу мен ойлау» проблемаларының түп-тамыры, оның дамуын, қалыптасуын, арақатынастарын қалыптастыратын еңбектерінің қазақ тіліне аударылуының да өзіндік маңызы бар. Л. С. Выготский «Диагностиканы өрістету жəне қиын баланың педалогиялық клиникасы» еңбегінде балалардың ақыл-ойы деңгейін анықтау үшін қолданылған психометриялық сынақтардың ғылыми маңызы жоқ деп тұжырымдады. Мұндай тəсіл арқылы қалыпты мек- теп оқушыларының ақыл-ой дəрежесін зерттеу қате қорытындылар беріп, ақыл-ойы қалыпты дамыған бала мен ақыл-ой дамуында кемістігі бар баланы бір топқа жатқызып шатастырылуы мүмкін деді.Психодиагностикалык əдістемелер ішінде белгілі болып сана- латыны «интеллект тесті», интеллектуалды дамудың жас мөлшерін анықтауға арналған əдістеме. Интеллектіні өлшеу объектісі ретінде жалпы туа пайда болған қабілеттер кез келген тапсырманы дұрыс орындаумен анықталады. Ақыл-ой əрекетін кезеңдеп қалыптастыру теориясының негізін кеңес психологиясының көрнекті өкілдерінің бірі П. Я. Гальперин жасады. Ақыл-ой əрекетін қалыптастыру теориясы психикалық үдерістер жайлы түсініктерді, теориялық, эксперименттік жəне қолданбалы аспектілерді талдап саралайды. П. Я. Гальперин өзінің «Бағдарлаушы іс-əрекет психологиясының пəні» деген еңбегінде психикалық бейнелеудің формаларын жəне олардың физиологиялық негізін кеңес физиологы И. П. Павловтың бағдарлаушы рефлекс иде- ясына сүйеніп, əр түрлі негіздегі тұжырымдарымен түсіндіреді. Тəжірибе жүргізудің ерекшелігі, психодиагностика психология- лық фактілерді белгілейді. Психодиагностикалық əдіс-тəжірибиеге негізделеді. Психодиагностика əдістерін практикада қолдану адамдардың қасиеттерін, даралық ерекшеліктерін, даму деңгейін, кəсіби жəне шығармашылық тапсырмаларды орындау қабілетін 18 анықтаумен байланысты. Бүгінгі таңда тұлғаны психодиагности- калау əлеуметтік объектілерді басқарудың негізін құрайды, өйткені адамдардың қасиеттерін анықтау арқылы ұжымдағы психологиялық климатты анықтау жеке адамның ішкі мотивациясының жоғары жетістіктерге жəне бəсекелестікке ұмтылуымен анықталады. Өйткені қоғамымыздың қарқынды əлеуметтік дамуы белсенді, жа- сампаз тұлғаны қалыптастыруға жоғары талап қояды. Ал қоғамдық дамудың қазіргі жағдайында, елдің саяси, мəдени, əлеуметтік- экономикалық жақтарын жаңарту кезінде – жас ұрпақтың болашақта ізгі ниетті азамат ретінде дамуына, олардың тұлғалық қалыптасу жағдайына өзіндік ықпалын тигізеді. Психология ғылымында тұлға теориясына байланысты 300 аса анықтамаға тоқталуға болады. Тұлға анықтамасы қаншама ауқымды болса, оның құрылымы туралы көзқарастар да соншалықты кең екеніне көз жеткіземіз. Л. С. Выготский алғаш рет психикалық қызметті жоғары мəдени жəне төменгі табиғи деп бөлінуін ұсынды. Выготский құрылымының негізінде, тұлғаның өзегі – оның бағыттылығы деп аталады. Л. С. Выготский пікірі бойынша адамның тұлғалық ерекшелігі қарым-қатынастың кешенді нəтижесінде дамиды. Тұлға – бұл қоғамдық-тарихи дамудың өнімі. Адамның қоғамдық қатынастар жүйесінде алатын орны оның орындайтын іс-əрекеті оның қалыптасуын анықтайтын жағдайларды көрсетеді. Тұлғаның қалыптасуы адамның мінездемесі үшін маңызды орын алады, яғни оның мінез-құлық пен іс-əрекетінің жоғары саналы формаларын қамтамасыз етіп, ақиқатқа байланысты барлық қарым-қатынастың бірлігін құрайды. Тұлғаның қалыптасуы биологиялық жəне əлеуметтік факторларға байланысты екені мəлім. Сонымен қатар тұлғаның дамуының негізі болып – нақтылы тарихи ортаны айтуға болады. Сонымен, тұлға – біріншіден, əлеуметтік қатынас пен сана- лы əрекеттің субъектісі ретіндегі индивид. Екіншіден, индивидтің жүйелі қасиеті, оның қоғамдық қатынасқа енуімен анықталып, əрекеті барысында қалыптасып отырады. Кеңес психологиясында тұлға – қоғамдық субъект ретінде оның қарым-қатынасқа түсу жүйесін сипаттайды. А. Н. Ле- онтьев өз еңбектерінде объективті өмірді бейнелеу үрдісінде, тұлға – белсенді қоршаған əлеуметтік өмір танымы, сана сезімімен тұтастай енетін субъект деп қарастырған. Тұлғаның 19 қалыптасуы адамның мотивациялық аймағының, яғни оның та- лап- тілектерінің, ұмтылыстарының жəне ниеттерінің дамуы болып саналады. Қажеттіліктер қанағаттандырылуы керек, ал бұл олар- ды қанағаттандыратын амалдардың пайда болуын жəне оларды жетілдіруді қажет етеді. Сондықтан мотивациялық сфераның дамуы- на байланысты баланың танымдық қабілетінің, оның дағдыларының, қолынан келетін істерінің, əдеттері мен мінезінің дамуы жүзеге асы- рылады. А. Н. Леонтьев тұжырымдамасы бойынша, адамның мотива- циялық сферасы оның басқа да психологиялық ерекшеліктері сияқты іс-əрекетте өзінің көздері, бастаулары болады. Іс-əрекеттің өзінде мотивациялық сфера элементтеріне сəйкес, олардың функционалдық жəне генетикалық байланысты құрамаларын байқауға болады. В. Г. Леонтьев мотивацияның екі типін атап көрсетеді. Біріншісі қажеттілік түрінде, сонымен қатар қызығу, ин- стинкт түрінде, екіншісі мотив түрінде көрінеді. Бұл жағдайда мотив пен мотивация бір-біріне ұқсас болып кетеді. В. Г. Леонтьевтің бой- ынша, мотив мотивация формасы ретінде белгілі бір мақсатқа жету үшін бағытталған іс-əрекет пайда болады. Оқу үдерісінің негізгі итермелейтін күштерін анықтау, оның нəтижелі жүргізілуіне өзіндік ықпалын тигізеді. Бұл туралы іс-əрекет теориясын құрастырғандардың бірі А. Н. Леонтьев «тұтас үдеріске бағытталған нəрсе, субъектінің нақты іс-əрекетке итермелейтін түрткісімен (мотивпен) сəйкес болады», – деп жазады. Яғни адам белсенділігінің үдерісі əрқашанда бір нəрсеге бағытталады, оның мəні бар. Сонымен қатар бұл үдеріс белгілі бір қажеттілік жəне мо- тивке (қажеттілік қанағаттандырылатын пəнмен) бағытталады. жүктеу/скачать 4.16 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|