Қазақстан Республикасында мұнай-газ секторын дамыту жөнiндегi 2010 2014 жылдарға арналған бағдарламаны бекiту туралы
Бағдарламаны iске асыру кезеңдерi
жүктеу/скачать 0.78 Mb.
|
5. Бағдарламаны iске асыру кезеңдерi Ескерту. 5-бөлiмге өзгерiс енгiзiлдi - ҚР Үкiметiнiң 2012.04.06 № 422 Қаулысымен. Бағдарлама 2010 жылдан бастап 2014 жылға дейiн кезең-кезеңмен орындалатын болады. 1. Мұнай және газ өндiру саласында Бағдарлама мақсаттарының iске асырылуын қамтамасыз ету үшiн Қазақстан Республикасының iрi кен орындарын кешендi игеру, негiзгi кен орындарында өндiрiстi ұлғайту жөнiнде iс-шаралар жүргiзу қажет. Қашағанда мұнай өндiрудi жүзеге асыра бастау. Каспий маңы шөгу бассейiнiндегi ҚТКС аумағында, Каспий маңы ойпатының орталық бөлiгiнде, сондай-ақ негiзгi өнеркәсiптiк мұнайлы газды аумақтарға шектесетiн ойпаттың бүйiрлi және бүйiр маңы бөлiктерi шегiнде геологиялық барлау жұмыстары жүргiзiлетiн болады. Геологиялық барлау жұмыстарын жүргiзу Каспий маңы ойпатының орталық бөлiгiнде, сондай-ақ негiзгi өнеркәсiптiк мұнай-газ таситын аудандарға шектесетiн ойпаттың бүйiрлi және бүйiр жаны бөлiктерi шегiнде жоспарлануда. 2010 - 2012 жылдар кезеңiнде ҚР 15 шөгу бассейiнiнiң мұнайлы-газды перспективасын талдау мақсатында «Қазақстан Республикасы шөгу бассейiндерiн кешендi зерделеу» жобасы бойынша жұмыстар жүргiзу, ҚР шөгу бассейiндерi бойынша көмiрсутек шикiзаты ресурстарын бағалау негiзiнде бұрыннан белгiлi мұнай перспективалы аудан, облыстардың және жаңа аудандарды бөлудi қайта бағалау, сондай-ақ жүргiзiлген геологиялық барлауды оңтайландыру және ҚР аумағында ГБЖ негiзделген ұзақ мерзiмдi жоспарын дайындау. 2010 - 2012 жылдар кезеңiнде мынадай мақсаттарда «Қазақстан Республикасы шегу бассейiндерiн аэромагниттiк түсiру» жобасы бойынша жұмыстарды жүзеге асыру: Каспий маңы ойпаты оңтүстiк бүйiрiнiң, Солтүстiк Үстiрт және Оңтүстiк Маңғышлақтың негiзгi құрылымдық-тектоникалық бөлшектерi бойынша шөгiндi қабат пен iргетастың кешендi петрофизикалық моделiн жасау, iргетастың iшкi құрылымын зерттеу және мұнайлы-газды перспективалы аймақтарды қимада болжау. Алынатын геологиялық ақпараттың жүйеге келтiрiлуiн және сақталуын қамтамасыз ететiн орталықтандырылған керн қоймасын құру. Жер қойнауын пайдалану құқығын алуға арналған конкурстар өткiзуге шектеулердi алу жөнiнде жұмыстар жүргiзу. Газ өндiру және тасымалдаудың бүкiл технологиялық тiзбегiнiң үздiксiз жұмысын қамтамасыз етуге; газды өндiрумен, өңдеумен, тасымалдаумен, сақтаумен, жеткiзумен және тұтынумен, газбен қамтамасыз ету объектiлерiн жобалаумен және салумен байланысты қарым-қатынастардың ерекшелiктерiн құқықтық реттеуге; республиканың энергетикалық қауiпсiздiгiн қамтамасыз етуге; газ нарығында қызмет жасайтын делдалдардың қызметiн реттеуге және басқаларға бағытталған заң жобасының қабылдануын жеделдету. Мұнай-газ саласында ғылым мен инжинирингтi дамыту саласында: күрделi геотехникалық жағдайларда көмiрсутек өндiрудi арттыру, өнiмдi қабаттарға екiншi және үшiншi реттiк әсер ету әдiстерiн дамыту, өнiмдi қабаттардың мұнай беруiн арттыру мақсатында iргелi және қолданбалы ғылыми зерттеулердi күшейту. жетекшi ғылыми-зерттеу және инжинирингтiк компаниялардың озық жетiстiктерiн зерттеудi кеңейту және трансферттi жүзеге асыру. тиiмдi инновациялық шешiмдер негiзiнде мұнай операцияларын жүзеге асыру кезiнде қолданылатын технологияларды жетiлдiру. мұнай-газ және энергетикалық жобалардағы базалық шешiмдердi қамтамасыз ететiн отандық инжинирингтiң рөлi мен деңгейiн арттыру. мұнай-газ өндiрiсiнiң газдарын, қалдықтары мен iлеспе өнiмдерiн кәдеге жаратудың қазiргi заманғы әдiстерiн әзiрлеу және кеңiнен енгiзу. энергияны үнемдейтiн технологиялар мен энергияның дәстүрлi емес көздерi саласында ғылыми-зерттеу және тәжiрибелiк-конструкторлық жұмыстарды дамыту. халықаралық тәжiрибенi пайдаланып, инновациялардың, ғылыми-зерттеу және тәжiрибелiк-конструкторлық жұмыстардың дамуына ықпал ететiн құқықтық және экономикалық жағдайлар жасау қажет. 2. Өңдеу өндiрiстерiн дамыту саласында Алға қойылған мақсаттарға қол жеткiзу үшiн: қолданыстағы өндiрiс қуаттардың жүктемесiн арттыру; қолданыстағы өндiрiстiк қуаттарға жаңғырту және қайта жаңарту жүргiзу үшiн инвестициялар тарту; жаңа технологияларды енгiзу негiзiнде кәсiпорындардың бәсекеге қабiлеттiлiгiн серпiндi дамыту; мұнайды өңдеудiң орташа тереңдiгiн 87% - 90% жеткiзiп өңдеу кешендiлiгiн арттыру; мұнай өнiмдерiн тұтыну құрылымының болжанатын өзгеруiн қанағаттандыруға бағытталған шығарылатын өнiм ассортиментiн оңтайландыру және арттыру; шығарылатын өнiмнiң сапасын арттыру және олардың Еуростандарт талаптарына сәйкес келуi қажет. Мұнай өнiмдерiнiң жекелеген түрлерiн өндiру және олардың айналымы барысында туындайтын қарым-қатынастарды жетiлдiруге бағытталған «Мұнай өнiмдерiнiң жекелеген түрлерiн өндiру және олардың айналымын мемлекеттiк реттеу туралы» жаңа Заңның қабылдануын жеделдету, бұл мыналарға: уәкiлеттi органдардың функцияларын шектеу, мұнай өнiмдерiнiң жекелеген түрлерiн өндiру және олардың айналымы саласында мемлекеттiк басқару жүйесiн реттеу, өйткенi 2004 жылы әкiмшiлiк реформасы шеңберiнде заңға енгiзiлген түзетулерге сәйкес екi уәкiлеттi органның: Қаржы министрлiгi мен Энергетика және минералдық ресурстар министрлiктерiнiң функциялары бiрiктiрiлген; маңызды әлеуметтiк мәнi бар, сондай-ақ елiмiздiң экономикасына маңызды әсер ететiн мұнай өнiмдерiне бөлшек сауда бағаларын мемлекеттiк реттеудiң тетiгiн қолдануға мүмкiндiк бередi. Осы орайда заң жобасының нормаларын iске асыру мақсаттарында «Табиғи монополиялар және реттелетiн нарықтар туралы» Заңға түзетулер әзiрлендi; мұнай өнiмдерiн көтерме саудада жеткiзушiлер арасында көтерме сатуға тыйым салуға, сондай-ақ мұнай өнiмдерiн көтерме сату нарығына қол жеткiзу жөнiнде бiлiктiлiк талаптарын орнатуға мүмкiндiк бередi. Бұл ретте, заң жобасында мұнай өнiмдерiн көтерме жеткiзушiлер үшiн аккредиттеу рәсiмi көзделуi тиiс. Осы ереже мұнай өнiмдерi нарығындағы бәсекелестiктi дамытуға терiс әсер ететiн делдал құрылымдарды нарықтан шығаруға мүмкiндiк бередi; мұнай жеткiзушiлердiң мұнай өңдеу зауыттарына тең және кемсiтушiлiксiз қол жеткiзуiн қамтамасыз ету мәселелерiн шешуге; ел өңiрлерiнде отандық мұнай өңдеу зауыттарында өңдеу нәтижесiнде алынған мұнай өнiмдерiнiң кепiлдiктi жеткiзiлуiн қамтамасыз ететiн мұнай өнiмдерi өндiрiсi және айналымы нарығын реттеудiң жаңа тетiгiн енгiзуге; мұнай өнiмдерiн өндiрушiлер үшiн технологиялық қондырғыларды жаңғыртуды жүзеге асыруға айтарлықтай түрткi болатын, мұнай өнiмдерiн өндiрушiлердiң инвестициялық бағдарламаларын бекiтуге қатысты жаңа нормаларды енгiзуге, бұл түбiнде меншiктi қуат есебiнен iшкi нарықты мұнай өнiмдерiнiң барлық түрлерiмен толық көлемде қамтамасыз етуге және олардың сапасын ең жоғары әлемдiк стандарттарға дейiн жеткiзуге мүмкiндiк бередi; мұнай өңдеу зауыттарына мұнайды жеткiзуден бастап мұнай өнiмдерiн соңғы тұтынушыларға сатуға дейiнгi өндiрiске және айналымға мониторингтi жүзеге асыру, бұл республиканың барлық өңiрлерiн мұнай өнiмдерiмен тиiсiнше қамтамасыз етуге жедел ден қоюға мүмкiндiк бередi. Бұл ретте бiрқатар елдерде мұнай өнiмдерi нарығын реттеушi арнайы заңнамалық актiлердiң қабылданғанын атап өту қажет. «Мұнай өнiмдерi туралы» Канаданың 2001 жылғы 24 мамырдағы Заңы мотор отыны ретiнде пайдаланылатын мұнай өнiмдерiне арналған баға белгiлеудi реттеуге едәуiр көңiл бөледi. Мұнай өнiмдерiне арналған көтерме және бөлшек сауда бағаларының жоғары шекаралары, сондай-ақ Канададағы көтерме және бөлшек сауда бағаларының арасындағы әжептәуiр айырмашылықты арнайы кеңес белгiлейдi. Мұнай өнiмдерiн сатушылар осы елдiң заңнамасына сәйкес заңнамада белгiленген құрамдасына сәйкес есептелген барынша мүмкiн бағадан асырмауы тиiс. Бағаны бақылау үшiн тиiстi инспекция жүргiзiледi. «Мұнай өнiмдерi туралы» Заңға сәйкес Оңтүстiк - Африка Республикасында 1977 жылы мұнай өнiмдерiне бағаны реттеу энергетика және минералдық ресурстар министрлiгiнiң заңға тәуелдi актiлерiмен белгiленедi. Осы елдiң заңнамасына сәйкес мұнай өнiмдерiнiң өткiзушiлерi заңнамамен белгiленген құрауыштарға сәйкес есептелетiн ең көп ықтимал бағадан асырмауға тиiстi. Мұнай өнiмдерiнiң құрамдас бөлiктерiнiң бағасы мұнай өнiмдерiн өткiзуге байланысты көлiк шығыстарына негiзделген, шығыстарға, сондай-ақ есептеу арқылы белгiленетiн маржаға негiзделген зауыттан өткiзу бағасы сияқты көрсеткiштерге жатады. Батыс Еуропа елдерiнде әдетте, мұнай өнiмдерiн реттеуге арналған арнайы заңнамалық актiлер жоқ. Сонымен бiрге, экология және техникалық реттеу саласындағы арнайы талаптар, салық заңнамасы мен бәсекелестiк туралы заңнама тұтас алғанда мұнай өнiмдерi нарығын едәуiр қатаң реттеудi белгiлейдi. Нақты регламенттелген мiнез-құлық қағидасының болуы кезiнде батыс Еуропа мұнай өнiмдерiнiң нарығы көбiнесе, едәуiр тұрақтылығымен және нарық қатысушылары арасында дамыған бәсекелестiгiмен ерекшеленедi. 3. Тасымалдау және инфрақұрылымды дамыту жөнiнде. Тасымалдаудың экспорттық бағыттарын әртараптандыру, транзиттiк әлеуеттi дамыту және iшкi нарық қажеттiлiктерiн қамтамасыз ету мақсатында мына жобалар iске асыру немесе жоспарлау сатысында тұр: Каспий Құбыржол Консорциуымы Мұнай құбырының өткiзу қабiлеттiлiгiн кеңейту. Қазақстан-Қытай мұнай құбыры Қазақстан-Қытай мұнай құбырының өткiзу қабiлеттiлiгiн Алашанькоуда арттыру жоспарлануда. Қазақстан Каспий Тасымалдау Жүйесi (ҚКТЖ) Перспективада Қашаған және Теңiз кен орындарынан Каспий теңiзi мен Баку-Тбилиси-Джейхан мұнай құбырын қоса алғанда әртүрлi мұнай тасымалдау жүйелерi арқылы мұнайды халықаралық нарықтарға экспорттауға арналған Қазақстан Каспий Тасымалдау Жүйесiнiң жобасын iске асыру жоспарлануда. ҚКТЖ Ескене-Құрық мұнай құбырынан және Каспий теңiзiнiң қазақстандық жағалауындағы мұнай құю терминалын, Каспий теңiзi арқылы мұнайды тасымалдауға арналған танкерлер мен кемелердi, Каспий теңiзiнiң әзiрбайжандық жағалауындағы мұнай төгу терминалын, Баку-Тбилиси-Джейхан жүйесiмен жалғастыру құрылыстарын қамтитын Транскаспий жобасынан тұрады. Қазақстан-Қытай магистралдық газ құбыры (1-шi учаске) Түркiменстанда шығарылған газды транзиттеуге және Қазақстанда шығарылған газды тасымалдауға арналған магистралдық газ құбырының құрылысын аяқтау. Бейнеу-Шымкент магистралдық газ құбыры (Қазақстан-Қытай магистралдық газ құбырының 2-шi учаскесi). Қазақстанның импортқа тәуелдi оңтүстiк өңiрiнiң қажеттiлiгiн және Қытай газының артығын экспорттауды қамтамасыз ету үшiн магистралдық газ құбырын салу. Солтүстiк Каспий жобасын (Қашаған кен орны бойынша) iске асыру кезеңдерiн ескерiп КТҚС жағадағы инфрақұрылым объектiлерiнiң мынадай екi тiзбесi белгiлендi: КТҚС-те жағадағы инфрақұрылымның басым объектiлер тiзбесi (8 объект) - (Бағдарламаға 1-қосымша); әлеуеттi iске асырылуы ықтимал жағадағы инфрақұрылымның объектiлер тiзбесi (13 объект) - (Бағдарламаға 2-қосымша). Тiзбелерге түрлi қажеттiлiктердi қамтамасыз ететiн теңiз мұнай операцияларын қолдау үшiн мынадай объектiлер: 1) КТҚС көмiрсутектердi барлау және өндiру жөнiндегi жұмыстар үшiн қызметтердi; 2) мұнай тасымалдау және сақтау жөнiндегi қызметтердi; 3) қоршаған ортаны қорғауды және төтенше жағдайларға (мұнайдың төгiлуi, мұнай платформаларындағы, аралдар мен ұңғымалардағы авариялар, өрт, шығарылымдар) ден қою жөнiндегi шараларды қамтамасыз ету жөнiндегi жобаларды; 4) қазақстандық қамтуды ұлғайту жөнiндегi жобалар мен мәселелердi; 5) қосалқы инфрақұрылым жөнiндегi мәселелердiң шешiлуiн қамтамасыз ететiн теңiз мұнай операцияларын қолдауға арналған объектiлер енгiзiледi. Бағдарламаны iске асыру жөнiндегi жалпы iс-шаралар жоспарына КТҚС жағадағы инфрақұрылымын дамыту жөнiндегi iс-шаралар бөлiмi енгiзiлдi. Бұрын басталған газдандыру жобаларын аяқтауға арналған iс-шаралар шеңберiнде елдi мекендердi газдандыруды жалғастыру көзделуде. 2010 - 2014 жылдары елiмiздiң газбен қамтамасыз ету жүйесiнде өңiрлiк газ желiлерiн қайта жаңартуға, жаңғыртуға және дамытуға бағытталған инвестициялық жобаларды iске асыру, сондай-ақ «Алматы қаласының автокөлiгiн сығымдалған табиғи газға ауыстыру» пилоттық жобасын iске асыру жоспарлануда. 4. Саланы техникалық реттеу. Техникалық реттеу саласындағы мұнай-газ саласының алдында үлкен мiндеттер тұр. Халықаралық стандарттармен үндестiрiп бiрқатар жаңа мемлекеттiк стандарттар әзiрлеу және бiрқатар бар стандарттарды, оның iшiнде бұрынғы салалықтарды қайта қарау, мемлекеттiк ретiнде бiрқатар халықаралық стандарттар қабылдау қажет. Әлi күнге дейiн мұнай-газ саласы ұйымдары бұрынғы КСРО нормативтiк-техникалық құжаттарын қолданады, оларды қайта қарау және қысқа мерзiмде өңдеу мүмкiн емес, өйткенi ол уақыт пен едәуiр қаржы шығындарын талап етедi. «Техникалық реттеу туралы» Қазақстан Республикасының Заңы күшiне енген сәттен бастап газ саласының бiрқатар стандарттары өңделген болатын, алайда, әзiрленген стандарттар атап айтқанда, мұнай-газ жабдығының саны, теңiз құрылыстары жеткiлiксiз болғандықтан бұл бар болғаны осы салада жасауды қажет ететiн жұмыстың жалпы көлемiнiң аз ғана бөлiгi. ИСО ынтымақтастықты жандандыру мақсатында дайындық iс-шараларына қатысуда (Техникалық реттеу және метрология комитетiне өтiнiм беру, қажеттi құжаттарды ресiмдеу), нәтижесiнде Қазақстан Республикасы Халықаралық стандарттау ұйымының ТК 193 "Табиғи газ" техникалық комитетiнiң мүшесi болып тiркелдi. Қазiргi уақытта мұнай-газ саласының кәсiпорындары осы техникалық комитеттiң бiрқатар iшкi комитеттерi мен жұмыс топтарының жұмысына, сондай-ақ ТК 67 "Мұнай және газ өнеркәсiбiне арналған материалдар, жабдықтар мен құрылыстар" және СЕН/ТК 12 жұмысына қатысып жүр. Қазақстанның халықаралық стандарттарға жедел өтуi жөнiндегi жоспарды iске асыру мақсатында Қазақстан Республикасы Мұнай және газ министрлiгi (бұдан әрi - МГМ) газ саласы ұйымдарының 9001 және 14001 сериялы сапа менеджментi және экологиялық менеджмент халықаралық стандарттарын енгiзу жөнiндегi қызметiн үйлестiредi. Алда саланың кәсiпорындарына OHSAS 18001 және SA 8000 халықаралық стандарттарына сәйкес менеджмент жүйесiн енгiзу жөнiндегi ауқымды жұмыс тұр. Еуразиялық экономикалық қоғамдастық (бұдан әрi - ЕурАзЭҚ) шеңберiнде мүше мемлекеттердiң ұлттық техникалық регламенттерiн оларды әзiрлеуге негiз ретiнде пайдаланып, бiрнеше ЕурАзЭҚ техникалық регламенттерiн әзiрлеу және қабылдау болжанып отыр. ЕурАзЭҚ Мемлекет кеңесiнiң 2008 жылғы 12 желтоқсандағы № 405 шешiмiмен бекiтiлген алдыңғы қатардағы ЕурАзЭҚ техникалық регламенттерiн әзiрлеу кестесiнде 38 техникалық регламент қабылдау көзделген, оның iшiнде, ҚР Мұнай және газ министрлiгiне «Бензинге, дизель отынына және мазутқа қойылатын талаптар» техникалық регламентiн әзiрлеу бекiтiлген. Бұдан басқа, ҚР Мұнай және газ министрлiгi «Газ тәрiздi отында жұмыс iстейтiн аппараттардың қауiпсiздiгi туралы» ЕурАзЭҚ техникалық регламентiнiң жобасын әзiрлеу бойынша жұмыс тобының құрамында жұмыс жүргiзiп жатыр. Саланың халықаралық техникалық реттеу моделiне жылдам өтуi мақсатында Министрлiк жыл сайын салалық стандарттау жоспарын жасайды және бекiтедi. Мұнай-газ саласында мемлекеттiк стандарттардың халықаралық талаптарға сәйкестiгiнiң деңгейi экономика салаларының арасында ең жоғары болып табылады және 91,5 %-ды құрайды. Қазақстан Республикасы Премьер-Министрiнiң 2007 жылғы 30 қазандағы № 320-ө өкiмiмен бекiтiлген Табиғи монополия субъектiлерi персоналының санын, шикiзатының, материалдарының, отынының, энергиясының шығыстарын нормалау жөнiнде жаңа әдiстемелер әзiрлеу және қолданыстағыларын қайта қарау кестесiне сәйкес жанар-жағармай материалдары, жабдықтар, қосалқы бөлшектер мен материалдар, авариялық қор, магистралдық газ құбырларының желiлiк бөлiгiндегi энергетикалық ресурстар, компрессорлық станциялар, жерасты газ қоймалары шығысы нормаларын, магистралдық газ құбырларымен тасымалдаған кезде жеке мұқтаждықтары мен технологиялық шығындарға, ғылыми-зерттеу және тәжiрибелiк конструкторлық жұмыстарды жүргiзуге және жаңа технологияларды енгiзуге арналған газ шығындары нормаларын есептеу бойынша 30 әдiстемелiк нұсқаулық әзiрлендi. Газ саласының нормативтiк-техникалық базасын жетiлдiру үшiн бiрқатар құжаттарды, оның iшiнде КСРО уақытынан берi қолданыстағыларын қайта қарау және мыналарды әзiрлеу қажет: магистралдық және газ таратушы құбырларды пайдалануға және газбен жабдықтайтын ұйымдардың қызметiне қатысты нормативтiк-техникалық құжаттар (әдiстемелер, әдiстемелiк нұсқаулар, нормалар мен нормативтер), оның iшiнде сұйытылған газды сақтауды, тасымалдауды және сатуды жүзеге асыратын ұйымдар персоналы санының үлгiлiк нормативтерiн, Қазақстан Республикасының Энергетика және минералдық ресурстар министрi мiндетiн атқарушының 2008 жылғы 30 желтоқсандағы № 322 бұйрығымен бекiтiлген Газ желiсi ұйымдарының газ толтыру станцияларындағы, газ толтыру пункттерiндегi, топтық резервуарлық қондырғылардағы сұйытылған көмiрсутек газын жұмсауын есепке алу әдiстемесiне өзгерiстер мен толықтырулар; техникалық қызмет көрсету, жөндеу жұмыстары, газ құбырларын, олардың электр-химиялық қорғаныштарын тексеру, ресурсты ұзартуға қатысты газ саласының мемлекеттiк стандарттары, сондай-ақ автомобильге газ толтыру компрессорлық станцияларын жобалау нормалары (қала көлiгiн газға ауыстыру жөнiндегi пилоттық жобаларды iске асыру үшiн). Техникалық регламенттердi, сондай-ақ мемлекеттiк және халықаралық стандарттарды енгiзу үшiн мынадай iс-шараларды жүргiзу қажет: оларды нарық талаптарына өзектендiру мақсатында стандарттау бойынша қолданыстағы нормативтiк құжаттарды талдау; техникалық регламенттермен өзара байланысты (үйлестiрiлген) стандарттар тiзiмiн қалыптастыру; техникалық регламент туралы ақпаратты өндiрушiлерге дейiн (дайындаушыларға) жеткiзу; Қазақстан Республикасы заңнамасынның техникалық регламентiне сәйкестендiру; ресми сайттар мен баспасөз құралдарында техникалық реттеу мәселелерiн насихаттау; техникалық регламенттер мен мемлекеттiк стандарттарды енгiзу және бейiмдеу бойынша дөңгелек үстелдер өткiзу. Қазақстан Республикасының барлық үш мұнай өңдеу зауытының (ПКОП, АМӨЗ, ПМӨЗ) өзiнiң өндiрiстiк құрылымында белгiленген тәртiпте аккредиттелген қолданыстағы нормативтiк құжаттарға (ҚР СТ, МЕМСТ, ТШ, СТО және т.б) сәйкес бастапқы шикiзат пен шығарылатын өнiмнiң талдамалық бақылау мiндетiн орындайтын орталық зауыт зертханалары (OЗЗ) бар. Жобаланып отырған Ақтау пластикалық массалар зауытында жол битумдары өндiрiсi битум зауытының жалпы зауыттық шаруашылығының құрамында кейiннен аккредиттеумен ОЗЗ салу қарастырылып жатыр. Мұнай-газ секторы компаниялары мен ұйымдарының шығарылатын өнiмнiң сапасын және сынақ әдiстерiн регламенттейтiн қолданыстағы халықаралық нормативтiк-техникалық құжаттарды үйлестiру қажеттiлiктерiне жүргiзiлген талдау қорытындылары бойынша Мұнай және газ министрлiгi 2011 - 2013 жылдарға арналған Мемлекеттiк стандарттау жөнiндегi жұмыстар жоспарына (бұдан әрi - Жоспар) енгiзу үшiн Индустрия және жаңа технологиялар министрлiгiне тиiстi өтiнiм жiберген болатын. Осы өтiнiм бойынша 2011 жылы республикалық бюджет есебiнен 19 (отындағы меркаптан күкiртiн анықтау, дистилляция әдiсi, тығыздықты анықтау әдiсi, қату температурасы, мұнай және мұнай өнiмдерi сынамаларын қолмен iрiктеу жөнiндегi басшылық және т.б.), 2012 жылы -11 (сұйық мұнай өнiмдерiнiң көмiрсутек құрамын анықтау әдiсi, күкiрт құрамын анықтау және т.б.), 2013 жылы - 19 (мұнай өнiмдерiнiң түсiн, қышқыл санын, жану температурасын, нафталиндi көмiрсутектерiн, электр өткiзiмдiлiгiн анықтау және т.б.) халықаралық (шетелдiк) нормативтiк-техникалық құжаттарды үйлестiру ұсынылған болатын. 2010 жылдан бастап 2014 жылдар кезеңiнде магистралдық құбыр көлiгi бойынша заңнамалық нормаларды, мұнай-газ саласында 14 техникалық регламент және 185 мемлекеттiк стандарт қабылдау жоспарланып отыр (оның iшiнде сынақ әдiстерiне - 98, өнiмге - 80 және менеджмент жүйелерiне - 7). Өндiрiстi метрологиялық қамтамасыз етуге және машина жасау өнiмiнiң қауiпсiздiгi мен сапасын бақылауға арналған геометриялық шамалардың және физикалық-химиялық өлшемдердiң мемлекеттiк эталондары жаңғыртылатын болады. Газ саласының нормативтiк-техникалық базасын жетiлдiру үшiн Кеңестiк Социалистiк Республикалар Одағы (бұдан әрi - КСРО) уақытынан берi қолданылып келе жатқан бiрқатар құжаттарды қайта қарау және мыналарды: нормативтiк-техникалық құжаттар, оның iшiнде магистралдық және газ тарату құбырларында және газбен қамтамасыз ету ұйымдарында шикiзатты, материалдарды, отынды, энергияны жұмсау нормалар мен нормативтерiн; газ құбырларына техникалық қызмет көрсетуге, жөндеу жұмыстарына, газ құбырларын зертетуге, оларды электр-химиялық қорғауға және газ құбырларының ресурсын ұзартуға қатысты газ саласының мемлекеттiк стандарттарын әзiрлеу қажет. 5. Жер қойнауын пайдалану келiсiмшарттары бойынша қазақстандық қамтуды дамыту. Таяу арадағы перспективада Қазақстан үшiн өндiрушi сектор жеке экономиканың дамуына да зор ықпал ететiн болады. Бұл ресурсты қосылған құнының үлесi неғұрлым жоғары бәсекелестiкке қабiлеттi өнiм шығаруды озық дамыту үшiн жағдай жасау мақсатында пайдаланған жөн. «Қазақстандық қамту» институты республика үшiн жер қойнауын пайдалану жөнiндегi қызметтiң экономикалық нәтижелiлiгiн ұлғайту үшiн пайдаланылуы тиiс болатын жол картасы болуы тиiс. Қазақстандық қамтуға қатысты, әдетте, Қазақстанда жасалатын жер қойнауын пайдалануға арналған келiсiмшарттар жер қойнауын пайдаланушы мердiгерлерге мұнай операцияларын жүргiзу технологиялары мен әдiстерiн ең жоғары дәрежеде сақтау бойынша қойылатын қатаң және әдiл талаптарды қамтитынын атап өткен жөн. Әрине, бұл талаптар тиiстi әлемдiк жеткiзу деңгейiн көздейдi. Өкiнiшке орай, қазақстандық тауарлар мен қызметтердiң барлығы мұндай деңгейге сәйкес келе бермейдi. Осылайша, жер қойнауын пайдаланушы компаниялар дилеммаға ұшырайды: мұнай операцияларын қалай келiсiмшарттық мерзiмдерде әлемдiк деңгейде орындауды қамтамасыз ету және бiр мезгiлде мемлекеттiң жергiлiктi өндiрушiлердi тарту туралы талаптарды орындау. Қазақстан Республикасында машина жасауды дамыту жөнiндегi 2010-2014 жылдарға арналған бағдарламада машина жасаудың сегменттерi анықталған. Негiзгi сегменттердiң бiрi бiрiншi басымдыққа жататын және жоғары тартымдылығымен әрi өтiмдiлiгiмен айқындалатын «Мұнай-газ өнеркәсiбi үшiн машина жасау» болып табылады. Отандық мұнай-газ машина жасаудың даму басымдығы мұнай-газ саласы үшiн машина жасау өнiмiнiң үлкен тұтынушысы болғандығымен түсiндiрiледi. Қазақстандық мұнай-газ машина жасауды дамыту үшiн қажет мұнай-газ сферасы және технологиялары машина жасаудың ең көп сұраныстағы өнiмдерiнiң тiзбесiн анықтау қарастырылып жатыр. Ұзақ мерзiмдi болашақта тұтынушылар мен сұраныстағы және/немесе жоғары технологиялық өнiмдердiң машина жасау кәсiпорындары арасында технологиялық келiсiмдер жасау қажет болады. Өнiмi мұнай-газ саласында неғұрлым қажет болып табылатын өндiрiстiк кәсiпорындардың қызметiн талдау қазақстандық қамтуды дамытудағы негiзгi проблемалар: жалпы алғанда Қазақстандағы өңдеушi өнеркәсiптiң жеткiлiксiз дамуы. Мысалы, өңдеушi өнеркәсiптердiң негiзгi салаларының салымы: өнiмi мұнай-газ саласында неғұрлым қажет болып табылатын машина жасау, металлургия және химия салалары, Қазақстанның IЖӨ-де тиiсiнше 1,76%, 8,48% және 0,87%-ды құрайды. Жоғары технологияларды пайдалануды көздейтiн өндiрiстердiң көптеген түрлерi жоқ немесе пайда болу алдында; отандық компаниялардың төмен инвестициялық қызметi. Көптеген кәсiпорындар тапсырысшылармен, пайдаланылмайтын өндiрiстiк қуаттармен (қуаттардың шамамен 70 % пайдаланылмайды) ұзақ мерзiмдi келiсiмшарттық уағдаластықтардың болмауынан және тұрақсыз кiрiсiнен жеке кәсiпорнын дамыту үшiн дәйектi инвестициялық саясатты жүргiзуге қауқары жоқ. Нәтижесiнде қазақстандық кәсiпорындардың жеткiлiксiз технологиялық жарақтандырылуы; өндiрiстiк, сондай-ақ басқарушылық деңгейлердегi жоғары бiлiктi кадрлардың тапшылығы болып табылады. Кәсiпкерлiктi қолдау және қазақстандық үлестi дамыту мәселелерi әлемдiк дағдарыстың келеңсiз әсерi жағдайында ерекше маңыздылыққа ие болып отыр. Жыл сайын барлық мұнай-газ ұйымдары жұмыстарды орындауға және қызметтердi көрсетуге қазақстандық сервистiк компаниялардың көл санын тартуда. Алайда, ұлттық деңгейде қазақстандық үлестi дамыту қажеттiлiгi мен маңыздылығын жалпы ұғынуға қарамастан, жергiлiктi мазмұндағы бағдарламаларды әзiрлеу және мониторингтеу жекелеген операторлар деңгейiнде және жеке тәртiппен бытыраңқы жүзеге асырылуда. Бүгiннiң өзiнде сатып алудағы қазақстандық үлестi арттыру жөнiндегi мiндеттердiң табысты орындалғаны бойынша көптеген мысалдарды көруге болады. Бiрақ қазақстандық қамтуды ұлғайтуға жеткiлiксiз назар аударғандықтан өзiнiң толық әлеуетiн пайдалана алмаған кәсiпорындарды да кездестiруге болады. «ҚазМұнайГаз» секiлдi ұлттық компания қазақстандық үлестi ұлғайту жөнiндегi жұмысты белсендi жүргiзiп жатыр. 2010 жылдың бiрiншi жартыжылдығында «ҚазМұнайГаз» компаниялар тобының сатып алуының жалпы көлемi 638 млрд. теңгенi құрады, бұл ретте, қазақстандық үлес салмағы 428 млрд. теңгенi немесе 67 пайызды құрады. Бұл ретте, қазақстандық қамтуды есептеу ҚР Үкiметiнiң 2009 жылғы 3 қыркүйектегi № 1298 қаулысымен бекiтiлген негiзгi көрсеткiшi отандық тауар жеткiзушiде СТ-КZ сертификатының болуы оның болып табылатын Ұйымдардың тауарларды, жұмыстарды және қызметтердi сатып алу кезiнде қазақстандық қамтуды есептеуiнiң бiрыңғай әдiстемесiне сәйкес жүзеге асырылады. «ҚазМұнайГаз» компаниялары тобы өндiрiсiнiң ерекшелiгiн ескере отырып, ҚМГ Басқармасының шешiмiмен (№ 59 хаттама) 2010 жылға арналған әртүрлi бизнес-бағыттар бойынша қазақстандық үлестi дамыту тиiмдiлiгiнiң мынадай көрсеткiштерi бекiтiлдi: мұнай өндiруде - 50 %; мұнай тасымалдаған кезде - 55 %; газ тасымалдаған кезде - 60 %; мұнай өңдеуде - 56 %; сервистiк жобаларда - 60 %. Қазақстандық қамтуды дамыту бағдарламасын iске асыру еңбек нарығындағы жағдайды түпкiлiктi өзгертуге, елдегi әлеуметтiк-экономикалық жағдайды жақсартуға мүмкiндiк беретiнi сөзсiз. Тауарлардағы, сатып алудағы және қызметтердегi қазақстандық қамтуды ұлғайту бағдарламасын iске асыру ғаламдық дағдарыстың ел экономикасына әсерiн жұмсартуға ықпал ете отырып, отандық өнеркәсiптi және ауыл шаруашылығын дамыту үшiн, қазақстандық азаматтарды жұмысқа орналастыру үшiн нақты жағдай жасайды. Жер қойнауын пайдалануға арналған келiсiмшарттарға бұрын қол қойылғанына және жер қойнауын пайдаланушылар iшкi кадрларды даярлау бағдарламасын әзiрлегенiне қарамастан, мұнай-газ компаниялары көптеген негiзгi басқарушылық лауазымдарға, сондай-ақ бiлiктiлiк талаптары жоғары лауазымдарға шетелдiк жұмыс күшiн тартуда. Iрi инвестициялық жобаларды iске асырған кезде шетелдiк құрылыс мамандықтары бар жұмысшылардың едәуiр саны тартылады. 2009 жылы заңнамаға қазақстандық жұмыстарды, қызметтердi көрсетушi деген жаңа айқындама енгiзiлдi. Қазақстандық үлес мәселесiнде Қазақстан азаматтары және (немесе) Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес құрылған, оның аумағында тұратын жерi бар заңды тұлғалар, сондай-ақ қызметкерлерiнiң жалпы санында Қазақстан Республикасы азаматтарының кем дегенде 95 % пайдаланатын Қазақстан Республикасында және оның аумағынан тыс жерлерде тұратын жерi бар олардың филиалдары мен өкiлдiктерi танылады. Қазақстандық өндiрушiнiң осындай анықтамасын ескере отырып, жер қойнауын пайдалану саласында жұмыс iстейтiн немесе қызметтер көрсететiн заңды тұлғалар тартылатын шетелдiк қызметкерлердiң санын азайтуға мәжбүр болады. Жұмыстарды (қызметтердi) жеткiзуге арналған шарттарда қазақстандық үлестi есептеген кезде, сондай-ақ қосалқы мердiгерлiк шарттардағы қазақстандық үлес салмағы ескерiледi. Тиiсiнше қазақстандық кадрлардың рұқсат етiлген пайыздық арақатынасының шегi, олардың қазақстандық өндiрушiлер ретiнде мәртебесiн айқындаған кезде мердiгерлерге, сондай-ақ қосалқы мердiгерлерге қолданылады. Осы түзетулердi енгiзу қазақстандық кадрларды жұмыспен қамтамасыз ету, сондай-ақ қазақстанда шығарылған тауарларға, қазақстандық өндiрушiлердiң жұмыстары мен қызметтерiне сұраныс бойынша мәселелердi шешу қажеттiгiне байланысты туындады. Қазақстандық қамту бойынша жұмыстарды екi форматта жүргiзу ұсынылады - бiрi барлық жер қойнауын пайдаланушылар үшiн стандартты түрде, екiншiсi, Теңiз, Қашаған, Қарашығанақ iрi жобалары айналасында, олардың ауқымы ескерiле отырып - кеңейту жобасына назар аударып, неғұрлым егжей-тегжейлi жұмыс жоспары. Мұнай-газ компанияларының ТЖҚ сатып алудағы қазақстандық үлесiн қазақстандық өндiрушiлер өнiмiнiң бәсекеге қабiлеттiлiгiн арттыру есебiнен ұлғайту үшiн: жер қойнауын пайдаланушылардың келiсiмшарттық мiндеттемелерiне алдын ала белгiленген кезең аяқталғаннан кейiн тартылатын мамандардың санатына байланысты шетелдiк жұмыс күшiн қазақстандық кадрлармен ауыстыру туралы талапты енгiзу; келiсiмшарттар бойынша қаржы мiндеттемелерiнiң орындалу деңгейiн арттыру, жер қойнауын пайдаланушылардың сатып алуындағы қазақстандық үлес бөлiгiндегi талаптарды бұзу жөнiндегi әкiмшiлiк жауапкершiлiктi бекiту; «Жер қойнауын пайдалану жөнiнде операцияларды жүргiзу кезiнде пайдаланылатын тауарлардың, жұмыстар мен қызметтердiң және оларды өндiрушiлердiң тiзiлiмi» ақпараттық жүйесi базасында жер қойнауын пайдаланушылардың (ӨБТК-нi қоса алғанда) жүргiзген және жоспарлаған сатып алуы туралы бiрыңғай ақпараттық платформаның қалыптасуына ықпал ету; «Мұнай, газ және мұнай-химия өнеркәсiбi саласындағы қызметтi үйлестiру жөнiндегi қызметтер» деген жер қойнауын пайдаланушылардың тауарларды, жұмыстарды және қызметтердi сатып алуларындағы қазақстандық үлес серпiнiне талдау жүргiзу қажет. 6. Қоршаған ортаны қорғау және төтенше жағдайлардың алдын алу. Бағдарлама Қазақстан Республикасы Қоршаған ортаны қорғау министрiнiң 2003 жылғы 9 маусымдағы № 129-б бұйрығымен бекiтiлген Экономика салаларын дамытудың мемлекеттiк, салалық және өңiрлiк бағдарламаларын, өндiру күштерiн орналастыру сызбаларын әзiрлеу кезiнде болжанған қызметтiң қоршаған ортаға әсерiн бағалау ережесiне сәйкес әзiрленген. Салалық бағдарлама мұнай-газ саласының болашақта даму перспективасын көрсетедi, инвестициялық жобалардың iске асырылуын қамтамасыз етедi, реттеу құжаттарын және стандарттарды әзiрлеу және қабылдау қажет. Бағдарламаның әрбiр нақты жобасы шеңберiнде мұнай-газ өңiрлерiнде экологиялық жағдайды жақсартуға, биологиялық әр алуандылықты сақтауға, сала кәсiпорындарының қоршаған ортаға әсерiн төмендетуге бағытталған iс-шаралар әзiрленетiн болады. Бұл ретте, мынадай мiндеттер шешiлетiн болады: 1) қоршаған ортаның сапасын басқару жүйесiн жетiлдiру, оның iшiнде: заңнамалық базаны жетiлдiру және қоршаған ортаға эмиссияларды төмендететiн сала кәсiпорындарын ынталандыру тетiктерiн енгiзу; қоршаған ортаның бiрыңғай өндiрiстiк мониторингтеу, оның iшiнде аэроғарыш мониторингтеу жүйесiн дамыту; 2) табиғи ортаны сақтау және қалпына келтiру, оның iшiнде: биологиялық әр алуандылықты сақтау; Каспий теңiзi қайраңының және iргелес аумақтың ластануының алдын алу, сондай-ақ мұнайдың төгiлуiне ден қою және оларды жою; жер және су ресурстары ластануының және әуе бассейнi ластануының алдын алу; өндiру және тұтыну қалдықтарын қайта өңдеу және кәдеге жарату көлемдерiн арттыру; 3) сала қызметкерлерi мен тұрғындар денсаулығына қоршаған ортаның терiс әсерiн төмендету. Бағдарламаны iске асыру өндiрiстiң болжамды өсуi кезiнде қоршаған ортаның сапасын басқару деңгейiн арттыруға мүмкiндiк бередi. Қоршаған ортаға экологиялық жүктеменi төмендету және саладағы экологиялық инфрақұрылымды дамыту аясында 2014 жылға қарай тұрақты дамудың мақсатты көрсеткiштерiне жоспарлы түрде қол жеткiзу қамтамасыз етiлетiн болады. Көмiрсутек шикiзатын қарқынды игеру аудандарында қоршаған табиғи ортаға әсер ету мұнай операцияларын жүргiзу кезiндегi техногендiк жүктеме дәрежесiне, адамның, жануарлар мен өсiмдiк әлемiнiң өмiр сүретiн ортасы ретiнде биологиялық жүйеге олардың тигiзетiн салдарымен, сондай-ақ топырақты-өсiмдiктi қабатының, жерүстi және жерасты су ауасының жай-күйiн қоса алғанда жұмыс ауданының табиғи орта теңгерiмiнiң бұзылуына байланысты. Қоршаған ортаның мұнаймен, мұнай өнiмдерiмен және олардың туындыларымен ластануы күрделi экологиялық зардаптарға ғана емес, шаруашылық қызметтi жүзеге асыратын кәсiпорындардың, сондай-ақ жалпы республиканың экономикасына да әсер ететiн экономикалық сипаттағы зардаптарға да соқтыруы мүмкiн. Қоршаған ортаны қорғау жөнiндегi республикалық бағдарламалар шеңберiнде жүргiзiлген зерттеулер мұнай өндiру кәсiпорындарының Қазақстанның мұнай-газ кен орындарын игерген 100 жыл iшiнде Каспий жағалауы бiрқатар аудандарының экологиялық жағдайын нашарлатқандығын куәландыруда. Тарихи сипаты бар деп аталатын мұнаймен ластанулар жағдайы проблемалы болып қалуда. Сонымен бiрге, сала кәсiпорындары мазутталған учаскелердi жою және ластанған аумақтарды, соңғы қалған технологиялық мұнай қамбаларын құнарландыру жөнiнде мақсатты бағытталған жұмыс жүргiзуде. «Технологиялық қамбаны жою жөнiндегi 2004 жылдан бастап 2010 жылдарға дейiнгi кезеңге есептелген ұзақ мерзiмдi бағдарламаның» қолданылу кезеңiнде қамбаның ауданын 84-тен 30 га дейiн қысқартуға қол жеткiзiлдi. 2009 жылы қамбаны жоюға 1,1 млрд. теңге бағытталды. Бағдарламаның қолданылу кезеңiнде бағытталған қаржы қаражатының жалпы көлемi 1,6 млрд. теңгенi құрады. Қазiргi заманғы аз қалдықты технологияларды енгiзу, жоғары өнiмдi жабдықты пайдалану қалдықтарды басқару жөнiндегi мақсатты жұмыстың маңызды бағыты болып табылады. БӨ-де тәжiрибелiк-өнеркәсiптiк жұмыстар шеңберiнде көмiрсутек құрылымын бұзатын бактериялар көмегiмен топырақтың жоғалтқан құнарлылық қасиеттерiн қайтаруға мүмкiндiк беретiн цеолиттi-микробиологиялық әдiспен мазутталған аумақтарды қалпына келтiру жүргiзiлуде. Қиын бұзылатын мұнайды өңдеу жөнiндегi жоғары өнiмдi жабдық, термодесорбция әдiсiмен мұнай қоқыстарын өңдеу жөнiндегi қондырғылар қолданылады. Қоршаған ортаға терiс әсерi барынша аз жою жұмыстарын жүргiзу үшiн мазутталған топырақты және мұнай қоқысын өңдеу жөнiндегi өнiмдiлiгi сағатына 30 тонна жоғары технологиялық ұтқыр кешендер қолданылады. Болашақта, Қашаған кен орнын игеру кезiнде Теңiзде күкiрттi кәдеге жарату мәселесi проблемалы болып қала бермек. Экологиялық мониторигтеудiң бiрыңғай салалық жүйесi жоқ. Қазiргi кезеңде, мұнай-газ саласының қарқынды дамуы қоршаған ортаның ластануымен қоса жүредi және қоршаған ортаға техногендiк әсердi азайту жөнiндегi анағұрлым озық әдiстердiң қолданылуын талап етедi. Iздестiру-барлау жұмыстарының жандандырылуына, ал кейiннен қайраңдағы теңiз мұнай кен орындарын игеруге байланысты Каспийде экологиялық қауiпсiздiктi қамтамасыз ету мәселесi аса өзектi. Теңiзде болуы мүмкiн мұнайдың төгiлуiнiң алдын алудың және жоюдың тиiмдi жүйесiн құру мәселесi де өткiр. Осылайша, еңбек қауiпсiздiгiн арттыру және саланың қоршаған ортаға терiс әсерiн төмендету жөнiнде жүйелi шараларды iске асыру шеңберiндегi жұмыста мынадай негiзгi бағыттарды атап көрсетуге болады: 1) тарихи ластану проблематикасын шешу (ұңғымалар, қамбалар, газды, күкiрттi жағу). Мамандандырылған институттарды тарта отырып Каспий теңiзiнiң суы басқан аймағында және консервацияда тұрған «иесiз» ұңғымаларды қоса алғанда, Каспий теңiзiнiң қазақстандық секторы шегiндегi мұнай ұңғымаларының жай-күйiн бағалау бойынша мынадай жұмыстар жүргiзу қажет: мұнай ұңғымаларының сенiмдiлiгiн арттыру жөнiнде техникалық шешiмдердi iске асыру бағдарламаларын әзiрлеу; мұнай ұңғымаларының сенiмдiлiгiн арттыру жөнiнде техникалық шешiмдер әзiрлеу; 2) төтенше жағдайлардың, оның iшiнде мұнай төгiлуiнiң алдын алу мен ден қою және олардың зардабын жою. Қазақстанның Теңiз, Қашаған, Қарашығанақ iрi кен орындарында iлеспе газда күкiрт қышқылы деңгейiнiң өте жоғары, сондай-ақ қалыптан ауытқу жоғары қабат қысымымен сипатталатынын атап өту қажет. Сезiмтал қоршаған орта жағдайында жұмыс жасауға байланысты аталған ерекшелiктер өндiрiстiң «дәстүрлi» талаптарына қоса (өрт қауiпсiздiгi, улану және т.б.) жоғары қауiпсiздiк әрекеттерiн талап етедi. Авариялық жағдайдың алдын алу және болдырмау мақсатында шығарындыға қарсы құрылғы элементтерiнiң жағдайын бақылау жүйесiн әзiрлеу және орындау. Барлау бұрғылау мен ұңғыманы пайдалануға пәрмендi бақылаудың болуы. Қазiргi уақытта, КТҚС 43 ұңғыма бұрғыланған, 3 жасанды арал салынған, бұрын құрлық жағдайында бұрғыланған және бүгiнде теңiз деңгейiнiң көтерiлуi салдарынан су басқан 187 ұңғыманың 24-i жойылған. Атырау және Маңғыстау облыстарында құрлықта топырақтың ластанған учаскелерiнiң бар болуы, көлемi мен құрамы бойынша әртүрлi мұнай өндiру, өнеркәсiп және тұрмыстық қызмет қалдықтарының жиналуы себебiнен теңiздi және жағалау аймағын ластаудың ықтимал көздерi болып табылатын ондаған мұнай және газ кен орындары игерiлуде. Болашақта, жаңа барлау және пайдалану ұңғымаларын бұрғылап, жасанды аралдар, мұнай құбырлары мен газ құбырларын салып, танкерлiк флоттың қуатын одан әрi арттыра отырып, Каспий теңiзiнiң акваториясы мен жағалау аймағында мұнай операцияларын қарқынды кеңейту жоспарлануда, бұл жалпы өңiрдегi қоршаған ортаның жай-күйiне терiс антропогендiк жүктеменiң артуын болжайды. Каспий теңiзiнiң тұйықтығына және Әлемдiк мұхитпен байланысының болмауына байланысты оның жоғары экологиялық сезiмталдығы оның акваториясында мұнай операцияларын кеңейту Қазақстан Республикасы заңнамасынының талаптарына және халықаралық құқықтық актiлердiң шарттарына сәйкес теңiз жобаларының операторлары мен қатысушыларының өңiрдiң, оның iшiнде мұнайдың авариялық төгiлуi және олардың зардаптарын жою кезiнде, толық экологиялық қауiпсiздiгiн қамтамасыз етуiн талап етедi. Мұнай операцияларын жүргiзудiң халықаралық практикасына сәйкес төгiлген мұнай көлемiне, ластану және экологиялық-экономикалық зардап ауқымына, зардаптарды жою үшiн тартылатын материалдық, қаржы және адам ресурстарының санына қарай мұнайдың төгiлуiнiң үш деңгейiн ажыратады. 1-шi деңгейдегi төгiлудi оқшаулау және жою үшiн компанияның да, мамандандырылған мердiгерлiк ұйымдардың да меншiктi ресурстарын пайдалану көзделедi. 2-шi деңгейдегi мұнайдың төгiлуiн жою мамандандырылған ұйымдардың қосымша ресурстарын пайдалануды, ал 3-шi деңгейдегi - iрi мамандандырылған компанияның едәуiр күштерi мен құралдарын тартуды талап етедi. Мұнай төгiлуiне ден қоюдың ұлттық жоспарына сәйкес 1-шi және 2-шi деңгейдегi мұнайдың төгiлуiн оқшаулау және жою үшiн жер қойнауын пайдаланушы, ал 3-шi деңгейдегiге - мемлекет жауапты болады. Мұнайдың авариялық төгiлуiн жою жөнiндегi техникалық және адам ресурстарымен жер қойнауын пайдаланушылардың қамтамасыз етiлуiн талдау бүгiнгi күнi қолда бар 1-шi және 2-шi деңгейдегi мұнайдың төгiлуiн оқшаулау жөнiндегi күштер мен құралдардың ажырап кеткендiгiн және ұңғымалардың бақылаудан шығу жағдайларын айтпағанның өзiнде, 3-шi деңгейдегi төгiлудi жою үшiн жеткiлiксiз екендiгiн көрсетiп отыр. Қазiргi уақытта, мұнайдың төгiлуiне ден қою жүйесi Қашаған және Теңiз жобаларында жұмыс iстейтiн Аджип ККО компаниясының базасында құрал-жабдық және техникасы бар шетел компаниялары және орындаушы фирмалар, (Ұлыбританияның Саутгемптон қаласында орналасқан «Ойл Спилл Риспонс Лимитед», және т.б.) шетелдiң арнаулы мекемелерiнiң бөлектенген күштерiнiң арқасында жүзеге асып жатыр. Мемлекеттiк қолдауға ие болып, Солтүстiк Каспий экологиялық ден қою (бұдан әрi - СКЭДБ) базасын салу жөнiнде басым жоба пайда болды. Жобаның мақсаты КТҚС солтүстiк бөлiгiнде теңiз мұнай операцияларын iске асыратын операторларды мұнайдың 2-шi дәрежелi төгiлуiне ден қою қызметiн қамтамасыз ету үшiн база ашу. Солтүстiк Каспий экологиялық ден қою базасының құрылысын басты белгiлеу мiндетi жануарлар әлемiн қайта жаңғырту, экологиялық және әдiснамалық мониторингтеу өткiзу, мұнайдың төгiлуiн жоятын жабдықтың техникалық қызметi, оны сақтау болып табылады. Каспий теңiзiнде теңiз мұнай операцияларын жүргiзу қауiпсiздiгi авариялық фонтандарды сөндiру және өрттi сөндiру жөнiндегi қаржылық, техникалық және адам ресурстарымен толық қамтамасыз етiлмегендiгi алаңдатады. Сонымен бiрге, Каспий теңiзiнiң жабық су айдыны ретiндегi ерекшелiгiн ескере отырып, теңiзде мұнай кен орындарын барлау және игеру кезiнде кез келген аварияның туындауы халықаралық деңгейдегi экологиялық апатқа әкелiп соқтыруы мүмкiн екендiгiн атап өткен жөн. Бұл ретте, түп тереңдiгiнiң әр түрлiлiгiне (солтүстiк - таяз сулы, ал оңтүстiк - терең сулы) байланысты КТҚС-та мұнайдың төгiлуiне ден қоюды және жоюды қамтамасыз ету таяз су үшiн және терең су үшiн бөлек, теңiздiң толқуы жағдайында өту қабiлетi (шөгуi), сондай-ақ олардың меншiктi қауiпсiздiгi тұрғысынан да әртүрлi үлгiдегi мамандандырылған кемелердiң (мұнай жинаушылардың, өрт сөндiру, фонтанға қарсы, құтқару, мұз жарғыш және басқа), сондай-ақ арнайы жабдықтың қолданылуын талап ететiндiгiн ескеру керек. Практика көрсетiп отырғандай аварияларды жоюға арналған жаңа бiрегей жабдық әзiрлеуге тура келiп отыр. Сондықтан да кем дегенде үш ден қою базасын құру қажет, өйткенi ден қою тиiмдiлiгi мұнай төгiлуiнiң басталуы мен оны оқшаулау және зардаптарын жою уақыты арасындағы уақыт аралығымен анықталады. Қазақстан Республикасы мұнай төгiлуiне ден қою және трансшекаралық контексте ластану жөнiндегi соңғы халықаралық құжаттар (Мұнайдың төгiлуiне Қазақстанның ден қою дайындығы жөнiндегi ЕҚЫҰ Дөңгелек үстөлiнiң хаттамасы, Каспий теңiзi жөнiндегi Негiзгi конвенцияға Тегеран хаттамасы) аясында Каспий теңiзiнде қауiпсiздiктiң қамтамасыз етiлуi үшiн үлкен жауапкершiлiкте болады. Осыған байланысты КТҚС мұнайдың төгiлуi салдарының алдын алу үшiн 3-шi деңгейдегi төгiлуге ден қоюдың бiрыңғай мемлекеттiк жүйесiн құру, оны қазiргi заманғы техникалық құралдармен және жабдықпен жарақтау, сондай-ақ жоғары бiлiктi мамандарды даярлау мәселесiн Қазақстан Республикасының Үкiметi немесе Қазақстан Республикасының Президентi жанындағы Қауiпсiздiк Кеңесi деңгейiнде қараудың аса қажеттiлiгi болып отыр. Құқықтық сипаттағы маңызды мәселелер де орын алады. Мысалы, нақты жер қойнауын пайдаланушымен шарт жасасқан мұнайдың авариялық төгiлуiн жою жөнiндегi мамандандырылған ұйымдардың ұңғымаларды сөндiру және өрт сөндiру құралдары жоқ, күш пен құралдарды шоғырландыру қажет болған жағдайда басқа келiсiмшарттық учаскеде мұнайдың төгiлуi үшiн жауап бермейдi және оны жоюға құқығы жоқ. Сондай-ақ шетелдiк мамандандырылған ұйымдар тартылған жағдайда кедендiк рәсiмдердi оңайлату жөнiнде проблемалық мәселелер бар, бұл қолданыстағы заңнамаға және жасалған келiсiмшарттарға өзгерiстер мен толықтырулар енгiзудi талап етедi. 1) мұнай төгiлуiне жауапкершiлiктi қоса алғанда, табиғатқа келтiрген залалы үшiн, апаттың құқықтық мәселелерiн; 2) ұңғымалардағы қысымды бақылайтын лақтырындыға қарсы құрылғының болуын, компания-операторлардың апатқа қарсы техникалық құрал-жабдығының жағдайын; 3) оқытуға қолданылатын шараларды және оператор-компаниялар штатының дайындығын; 4) қолданылатын технологиялардың инспекция жүйесiнiң тиiмдiлiгiн, техникамен жабдықталғанын, қауiпсiз химикаттарды, биорагенттердi, қышқылдарды, төгiлген мұнайды өртеуге арналған құралдарды, компания-операторлардың апаттардың алдын-алуына дайындығын және олардың салдарымен күрестi бағалау жөнiнде жұмыс атқару қажет. КТҚС мұнай операцияларын жүргiзу кезiнде ТЖ алдын алу және ден қоюға белгiлi шаралар қабылдануда. Мәселен, Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң 2000 жылғы 6 мамырдағы қаулысымен бекiтiлген «Теңiзде және Қазақстан Республикасының iшкi айдындарында мұнайдың төгiлуiнiң алдын алу және оған ден қою жөнiндегi ұлттық жоспар» әзiрлендi. Қазiргi уақытта, Ұлттық жоспарды жаңарту жөнiнде жұмыс жүргiзiлуде, оның төтенше шаралар жүйесi мыналарды қамтуы тиiс: 1) Жауапкершiлiк құрылымы мен бағынушылық жүйесiн, сондай-ақ iрi авариялар мен төтенше жағдайлар кезiндегi жеке жауапкершiлiктi анық көрсететiн ұйымдастырушылық жоспар; 2) алынып тасталды - ҚР Үкiметiнiң 2012.04.06 № 422 Қаулысымен; 3) Билiк орындарын хабардар ету жүйесiн, әрбiр тұлғаның мiндеттерiн, төтенше жабдықты қайда және қалай пайдалану және қандай әрекеттер жасауды, iрi авариялар мен төтенше жағдайлардың зиянды салдарын шектеуге бағытталған шараларды және iс-қимылдың аяқталу ережесiн қоса алғанда сигнал беру және коммуникациялық жүйелердi анық сипаттайтын iс-шаралар жоспары. Бұл ретте, басқа да Каспий маңы елдерiнiң қатысуымен Каспий маңы елдерiнiң оффшорлық авариялары салдарының алдын алу және олармен күресу жөнiнде тұрақты жұмыс iстейтiн жалпы басқарушы/бақылаушы агенттiктi құруды қарау. «ҚазМұнайГаз» ҰК АҚ мұнай төгiлуiнiң ықтимал экологиялық тәуекелдерiн ескере отырып, ЕТҰ арналған әдiснамалық ұсынымдар ретiнде Қазақстан Республикасының Төтенше жағдайлар министрлiгiмен келiсiлген мынадай бiрқатар корпоративтiк басшы құжаттар әзiрлеген болатын: 1) «Мұнай төгiлуiне ден қоюдың корпоративтiк жүйесi»; 2) «Теңiздегi төгiлудi оқшаулау және жою, теңiзде мұнай операцияларын жүргiзу кезiнде персоналды эвакуациялау, құтқару және оның тiрi қалуы жөнiндегi жұмыстарды ұйымдастыру ережесi»; 3) «Халықаралық практикаға сәйкес ТЖ бiрiздендiру, бағалау, талдау және тәуекелдерiн азайту әдiстемесi». Бұдан басқа, «ҚазМұнайГаз» ҰК АҚ 2006-2015 жылдарға арналған кешендi экологиялық бағдарламасын iске асыру шеңберiнде, сондай-ақ осы проблеманың экологиялық және әлеуметтiк аспектiлерiн ескере отырып, корпоративтiк өндiрiстiк экологиялық мониторинг жүйесiн қалыптастыру жалғастырылуда. Қазiргi уақытта, оның бiрiншi кезеңi iске асырылды - геоақпараттық технологиялар негiзiнде қоршаған ортаның аэроғарыштық экологиялық мониторинг жүйесi енгiзiлдi және жұмыс iстеуде, тұрақты түрде жаңартылатын электрондық экологиялық карта жасалды. Осы аэроғарыштық экологиялық мониторингтеу жүйесi «ҚазМұнайГаз» ҰК АҚ жауапты барлық аудандар мен учаскелердi КТҚС мұнай дақтарын анықтауды және жедел мониторингтеу, радиолокациялық зондтау технологиясын пайдаланып оларды тiркеудi, бiрiздендiру алгоритмi арқылы мұнай дақтарын табуды, төгiлудiң нақты координаттары мен ауданын анықтау, мұнай төгiлуiнiң теңiзде тарауын модельдеудi қоса алғанда үздiксiз қадағалап отырады. Мыналар: 1) атмосфералық ауаның, оның iшiнде iлеспе мұнай газын жағу жөнiндегi жұмыс iстеп тұрған шырақты қондырғылардың ластану көздерiн анықтау, таралуын модельдеу; 2) мұнай дақтарын және ластану көздерiн, соның iшiнде теңiздегi, табу, таралуын модельдеу; 3) магистралдық газ құбырлары мен мұнай құбырлары трассаларының тәуекелдiк учаскелерiн мониторингтеу; 4) мазутталған учаскелердi анықтау, мазутталуды жою серпiнiн және мұнай қамбаларын бақылап тексеру; 5) теңiздегi мұнай жағдайларын бақылап тексеру; 6) барабар басқару шешiмдерiн жедел қабылдау; 7) дерекқорда ақпаратты жүйелендiру және сақтау, электрондық экологиялық картаны толықтыру аэроғарыш мониторингiнiң негiзгi мiндеттерi болып табылады. Корпоративтiк өндiрiстiк экологиялық мониторинг жүйесiн құрудың келесi кезеңi қоршаған ортаның және экологиялық зертханалардың көрсеткiштерiн тiркеу және өлшеудiң оңтайлы желiсiн ұйымдастыру болып табылады. Атмосфералық ауаны қадағалаудың автоматтандырылған станцияларын құру жөнiндегi пилоттық жоба «ҚазТрансОйл» АҚ Ақтау мұнай айдау станциясы базасында iске асырылды. Қазiргi уақытта, «ҚазМұнайГаз» ҰК АҚ-тың ЕТҰ қолданыстағы құрал-жабдықтық базасына талдау жүргiзiлдi. Қадағалау станциялары мен зертханаларының, сондай-ақ жалпы экологиялық мониторинг жүйесiнiң басқа құрамдас бөлiктерiнiң корпоративтiк желiсiн бұдан әрi кезең кезеңмен қалыптастырудың жолдарын анықтау қажет. Бұл айтарлықтай қаржылық және материалдық ресурстарды, санаткерлiк әлеуеттi тартуды, инновациялық технологияларды енгiзудi талап ететiн күрделi және жан-жақты жұмыс екендiгiн атап өту қажет. Сондай-ақ, мұнайдың авариялық төгiлуi жағдайында «ҚазМұнайГаз» ҰК АҚ ЕТҰ мұнайдың авариялық төгiлуiн жою жоспарларында (МАТЖЖ) төтенше жағдайларда экологиялық мониторингтеу жүргiзу көзделген. Осы мәселенiң өзектiлiгiн назарға ала отырып, «ҚазМұнайГаз» ҰК» АҚ «Семсер - Өрт сөндiрушi» ЖШС еншiлес сервистiк ұйымды тарта отырып мұнай төгiлуiне ден қоюдың корпоративтiк жүйесiн құру жөнiнде жұмыс жүргiзуде. Әрбiр нақты жоба бойынша қоршаған ортаға әсердi толық бағалау осы жобалардың техникалық көрсеткiштерiне байланыстырылып, оларға экологиялық сараптама және қоғамдық тыңдаулар жүргiзiп, мемлекеттiк органдармен келiсiп әзiрленетiн болады. Киото хаттамасы бойынша мiндеттемелердi орындау шеңберiнде саланың энергиялық тиiмдiлiгiн арттыру, ресурстарды және энергияны сақтайтын технологияларды енгiзу және парниктiк газ шығарындарын төмендету жөнiнде жүйелi әдiстердi пысықтау және iске асыру талап етiледi. 7. Бiлiктi кадр ресурстарымен қамтамасыз ету. Тiкелей жер қойнауын пайдаланушы компанияларды бiлiктi кадр ресурстарымен қамтамасыз ету мәселесi, негiзiнен, ағымдағы мамандарды даярлау жүйесi шеңберiнде, сондай-ақ сол компаниялардың бiлiктiлiктi арттыру бағдарламаларымен шешiледi. Салалық бағдарламаны iске асыру шеңберiнде iске асырылып жатқан инвестициялық жобалардың құрылыс кезеңiнде, сондай-ақ пайдалану кезеңiнде (әсiресе, саланы дамытудың негiзгi бағыттары бойынша) бiлiктi мамандармен қамтамасыз етiлуiне негiзгi назар аударған жөн. 12-кесте
Iске асырылып жатқан мұнай-химия жобаларында кадрларға межелi қажеттiлiк
Ескерту: қажеттiлiк өсушi жиынтықпен көрсетiлген. Құрылыс кезеңiндегi барлық жобалар бойынша жұмыс күшiне деген жалпы қажеттiлiк 2010 жылы - 2267 адамды, 2011 жылы - 5815 адамды, 2012 жылы - 4964 адамды, 2013 жылы - 3137 адамды құрамақ. Пайдалану кезеңiнде жұмыс күшiне деген жалпы қажеттiлiк 2011 жылы - 63 адамды, 2012 жылы - 577, 2013 жылы - 577 адамды құрайды. Атырау облысындағы интеграцияланған газ-химия кешенiнде жұмыс iстеу үшiн Қарабатандағы кешендi салуға және пайдалануға жұмысшы кәсiбi мамандарын даярлау, оның iшiнде «Болашақ» жобасынан (1 500 адам) босатылған қызметкерлердi тарту көзделiп отыр. Ақтау пластикалық массалар зауытында iске асырылып жатқан «Жол битумы өндiрiсi жөнiндегi зауыт құрылысы» инвестициялық жобасы бойынша «Sat Operating Aktau» ЖШС персоналы қысқартылғаннан кейiн жоба операторы - «Kazakhstan Petrochemical Industries» АҚ («КРI» АҚ) штатына битум зауытын салу бойынша 250 адам енгiзiлдi. Маңғыстау облысының еңбекпен қамту органдары «КРI» АҚ басшылығымен бiрлесiп, 2012 жылы iске қосуға жоспарланып отырған битум зауыты үшiн талап етiлетiн жұмысшы кәсiбiнiң қазақстандық мамандарын даярлау және қайта даярлау жөнiндегi iс-шаралар жоспары әзiрленуде. Бiлiктi кадрлық ресурстармен қамтамасыз ету жөнiндегi мақсаттарға қол жеткiзу үшiн техникалық және кәсiби, инженерлiк-техникалық және қосымша кәсiби бiлiмнiң өзара байланысқан жүйесiн қамтитын үздiксiз бiлiм моделiн қалыптастыру, теңдестiрiлген, серпiндi еңбек нарығын дамыту, мұнай-газ саласына мамандарды тарту үшiн мемлекет пен бизнестiң өзара iс-қимылы жөнiндегi iс-шаралар жүзеге асырылатын болады. Мұнай-газ және мұнай-химия мамандықтары мен мамандары бойынша кадрларға деген қажеттiлiк отандық жоғары оқу орындары мен техникалық және кәсiби бiлiм оқу орындарында, сондай-ақ шетелде мамандарды даярлау шеңберiнде толтырылатын болады. Мұнай-газ және мұнай-химия салаларына арналған мамандарды даярлау мемлекеттiк тапсырыс және iрi мұнай компанияларының бiлiм гранттары негiзiнде жүзеге асырылатын болады. Қазiргi уақытта, мұнай-газ және мұнай-химия салалары үшiн инженерлiк-техникалық профильдi ұлттық кадрларын даярлау төрт негiзгi жоғары оқу орындарында (бұдан әрi - ЖОО) жүргiзiлуде: Қ.И. Сәтпаев атындағы Қазақ ұлттық техникалық университетi; Қазақстан-Британ техникалық университетi; Атырау мұнай және газ институты; М.Әуезов атындағы Оңтүстiк Қазақстан мемлекеттiк университетi. Аталған ЖОО-да оқу мемлекеттiк гранттар бөлу және коммерциялық негiзде жүргiзiледi және салалардың қажеттiлiгiне қарай, жыл сайын өндiрiстердi компьютерлiк модельдеу және компьютерлiк бақылау жүйелерiн бiлумен мұнай өңдеу, терең мұнай-химия синтезi, органикалық синтез технологиясы, мұнай өңдеу және мұнай-химия кәсiпорындарын жобалау саласындағы қазiргi заманға сай деңгейдегi бiлiктi мамандар шығарылады. Қазақстан-Британ техникалық университетi 2011 жылдан бастап әрбiр оқу бiтiрушiнi ағылшын тiлiндегi кәсiби жарамдылығына тестiлеу жүргiзудi жоспарлап отыр (Chemical Engineer Proficiency Test). Елдiң жоғары оқу орындарына студенттердi қабылдау жоспарына сәйкес 2010-2014 жылдарға 050721 - «Органикалық заттардың химиялық технологиясы» мамандығы бойынша көмiрсутек шикiзатын өңдеу технологиялық профилi мамандарының күтiлiп отырған бiтiрушiлер туралы ақпарат төмендегi 13-кестеде келтiрiлген. 13-кесте
«Органикалық заттардың химиялық технологиясы» мамандығы бойынша жас мамандарды шығару жоспары
Кәсiби бiлiм мен оқуды (бұдан әрi - КБО) дамыту мына бағыттар бойынша жүзеге асырылатын болады: қазiргi бар оқу орындарының материалдық-техникалық базасын жаңарту; жаңа техникалық және кәсiби оқу (бұдан әрi - ТКБ) орындарын салу. Жобалар iрi кәсiпорындардың қатысуымен республикалық және жергiлiктi бюджеттердiң бiрлесiп қаржыландыру жағдайында iске асырылатын болады; Атырау қаласында мұнай-газ саласы бойынша өңiраралық кәсiби орталық салу; ТКБ қазiргi бар ұйымдарының базасында индустриялық инновациялық даму жобалары бойынша базалық оқу орындарын құру. Серпiндi дамып келе жатқан әлеуметтiк-экономикалық жағдайларда кәсiби-техникалық бiлiм ұдайы жетiлiп отыруды талап етедi. Осы мақсатта iрi мұнай-газ компанияларында жоғары технологиялық деңгейде кәсiби оқу орталықтары құрылып, дамитын болады. Сондай-ақ бiрлескен инновациялық әзiрленiмдердi апробациялау және енгiзу үшiн өндiрiстiк компаниялардың жетекшi техникалық университеттермен бiрiгу стратегиясы қолданатын болады. Бұдан басқа, профильдi оқу орталықтарының негiзiнде ақпараттық технологиялар оқуын енгiзу қызметкерлердiң жұмыс орнынан қол үзбей даму процессiнiң тиiмдiлiгiн арттырады. Профильдiк оқу орындарының басқа да маңызды мiндеттерi жаңа технологиялық бiлiмге деген қажеттiлiктi қанағаттандыру және компаниялардың өнiмдiлiгi мен тиiмдiлiгiн арттыру болып табылады. Бiлiм жүйесiнiң мүмкiндiктерiн пайдаланумен қатар, бiлiктi кадрлық ресурстармен қамтамасыз ету үшiн: өңiрлiк еңбек нарықтарынан, оның iшiнде жұмыссыздар арасынан қажеттi кадрларды (қызметкерлердi) iздеу; Сыртқы еңбек миграциясын реттеу жоғары бiлiктi жұмыс күшiне деген сұранысты қанағаттандыруға, iшкi еңбек нарығындағы шиеленiстi азайтуға, инвестициялар ағынын ынталандыруға бағытталған. «Химия технологиясы» мамандығы бойынша облыстар (қалалар) бойынша техникалық және кәсiби бiлiм оқу орындарынан оқитындарды шығару туралы мәлiметтер 14-кестеде келтiрiлген: 14-кесте
«Химия технологиясы» мамандығы бойынша жас мамандарды шығару жоспары
Бiлiктi еңбек ресурстарымен қамтамасыз ету тұрғысынан Қазақстанда экономиканың дамуын тежейтiн бiрқатар проблемалар бар: кәсiби-бiлiктiлiк бөлiгiнде жұмыс күшiне деген сұраныс пен ұсыныстың арасында белгiлi бiр теңгерiмсiздiктiң болуы; бiлiм қызметтерi ұсыныстарының еңбек нарығы қажеттiлiгiнен артта қалуы; мамандық пен маман жiктемесiнiң өзара iс-қимыл саласындағы еңбек саласы мен бiлiм саласының темен жанасуы; еңбек және бiлiм салаларындағы ұғымдардың келiсiлмеушiлiгi және бiрқатар басқа да проблемалар. Техника мен технологиялардың қазiргi заманғы даму деңгейiн көрсететiн бiлiктiлiк талаптарының, сондай-ақ қызметкерлер жауапкершiлiгiнiң нақты белгiлi бiр түрлерiнiң болмауы осы проблемалардың болуының маңызды себебi болып табылады. Бiлiктiлiк талаптарды жетiлдiру жөнiндегi мақсаттарға қол жеткiзу үшiн әр түрлi бiлiктiлiк деңгей бойынша қызметкерлердiң бiлiктiлiгiне және құзыреттiгiне қойылатын талаптарды толық бiлдiретiн кәсiби стандарттар әзiрленiп енгiзiлетiн болады. Кәсiби стандарттар негiзiнде қызметкердiң құзыреттiлiк деңгейiн бағалау үшiн персоналды сертификаттау жүйелерi құрылатын болады. Мұндай жүйе халықаралық сапа стандарты шеңберiнде стратегиялар мен мақсаттарды жүзеге асыру және қол жеткiзу үшiн қажеттi еңбек ресурстарының құзыретiн бiрдейлендiруге және қамтамасыз етуге мүмкiндiк бередi. Кәсiби стандарттарды әзiрлеу мынадай бағыттар бойынша жүзеге асырылады: кәсiби стандарттарды әзiрлеу әдiстемесi мен бiрыңғай үлгiсiн дайындау; кәсiби қызметтiң бағыттары бойынша кәсiби стандарттарды әзiрлеу (мұнай және газды барлау, бұрғылау, мұнай және газды өндiру, мұнай және газды тасымалдау, мұнай және газды өңдеу, мұнай және мұнай өнiмдерiн өткiзу); мұнай-газ саласының салалық кәсiби стандартын әзiрлеу. КТҚС тиiмдi игеру мәселелерiндегi маңызды бағыттардың бiрi Каспий теңiзiнiң теңiз кен орындарынан мұнай өндiру процесiнiң қажеттiлiктерiн қамтамасыз ету үшiн металл конструкцияларын өндiру жөнiндегi қуаттылықтарды құру болып табылады. Қазiргi уақытта, металл конструкцияларын өндiру бойынша екi зауыт жұмыс iстеуде: «ERSAI» БК, «Keppel-Қазақстан» БК, олар құбырлық эстакадалар, көлiк баржалары сияқты күрделiлiгi төмен металл конструкцияларын жасайды. «Ерсай» БК жұмыс орындарының саны - 2500, «Кеппел» БК - 1500, шығарылатын өнiмнiң жалпы көлемi 24000 тонна. «Shell Development Kashagan» деректерi бойынша күрделiлiгi орташа 25000 тонна металл конструкцияларының бөлшектерiн өндiру үшiн 5500 қызметкер қажет. Құрылыс сатысында екi металл конструкциялары зауыты және екi зауыт жобалау сатысында тұр. 15-кесте
Металл құрастырмалары зауыттарындағы жұмыс орындарының санын есептеу
Осылайша, жұмыс iстеп жатқан және салынып жатқан металл құрастырмалары зауыттарын есепке алғанда, жұмыс орындарына деген жалпы қажеттiлiк мыналарды құрауы мүмкiн:
Жұмыс орындарына деген жалпы қажеттiлiк өндiрiстiк қуатқа және шығарылатын металл құрастырмаларының күрделiлiгiне байланысты болады. Күрделiлiгi төмен металл конструкцияларын шығару жағдайында жұмыс кадрларына деген қажеттiлiк 15-тен 22 мың адамға дейiн өзгерiп отыратын болады, күрделiлiгi орташа металл құрастырмаларын өндiру кезiнде - жұмыс кадрларына деген қажеттiлiк артады және 21-ден 28 мың адамға дейiн өзгерiп отырады. «ҚазМұнайГаз» ҰК АҚ болжамы бойынша қазақстандық верфтердiң жұмыс iстеуi үшiн жақын арадағы 5 жылда 15 000 адам бiлiктi кадрлар қажет (қызмет көрсететiн және қосымша персоналды ескере отырып, талап етiлетiн қызметкерлер саны шамамен 30000 адамға дейiн өсуi мүмкiн). «Shell Development Kashagan» болжамы бойынша ТСО, КРО b.v. компанияларының, Жемчужина, Қашаған кенорындарының қажеттiлiктерi ескерiлетiн болса, бiлiктi жұмыс күшiне деген сұраныс 60 мың адамға дейiн өсуi мүмкiн. Бұл ретте, жұмысшы мамандықтарды дайындаудың отандық жүйесiнiң, әсiресе өнеркәсiптiң жаңа секторларында уақыттың экономикалық талаптарына сәйкес келмеуi сияқты объективтi жағдайлар, сондай-ақ ҚР және шетелде қабылданған жұмыс күшiне сұраныс пен ұсыныстардың бiлiктiлiк және кәсiби құрылымындағы өзгешелiктер орын алуда. Бiлiктi кадрларды компаниялардың өз күшiмен даярлау көп уақытты алады, өйткенi персоналды оқыту қазақстандық верфтердiң профильдi қызмет түрi болып табылмайды. Бұл қосымша шығындарға әкелiп соқтырады. Осы жобаларды iске асыру Қашаған жобасының 2 фазасын iске асыру мерзiмдерiне байланысты екендiгiн атап өту қажет. Солтүстiк Каспий жобасын дамытудың екiншi кезеңi қазiргi уақытта Базалық жобалау сатысында, оның аяқталуы 2011 жылдың аяғына жоспарланған. 2-шi кезеңдi базалық жобалау нәтижелерiн қарағанға және оған толық талдау жүргiзгенге дейiн Өкiлеттi орган 2-шi кезең шеңберiнде қандай да болмасын материалдарды, қызметтер мен жұмыстарды сатып алуға рұқсат бере алмайды. Сонымен қатар, Базалық жобалау нәтижелерiнсiз Солтүстiк Каспий жобасын дамытудың 2-шi кезеңi шеңберiнде металл құрастырмаларының қажеттi көлемiн анықтау мүмкiн болмай отыр. жүктеу/скачать 0.78 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||