Қазақстан Республикасының салық жүйесінің салықтық әкімшілік ету механизімін жетілдіру жолдары

Қазіргі салық жүйесінде көп салалы салық қызметі жүйесінде қосылған құн салығын әкімшілдендіру ерекше орын алады. Қосылған құн салығын әкімшілдендіру негізінен төмендегідей салықтық бақылау бағыттарын жүзеге асырады:

-қосылған құн салығын төлеушілерді тіркеу есебіне алу;

-қосылған құн салығын төлеушілерді тіркеу есебінен шығару;

-қосылған құн салығын төлеушілердің тапсырған салық есептіліктеріне камеральдық бақылау жүргізу;

-салықтық тексерулер жүргізу;

-қосылған құн салығының асып кеткен сомасын қайтару.

Мысалы, Атырау облысы бойынша салық органдары өткен 2010 жылы қосылған құн салығын төлеуші ретінде 793 салық төлеушіні есепке қойып, 72 салық төлеушіні қосылған құн салығын төлеушілер есебінен салықтық зерттеу қорытындылары бойынша шығарған.

Салықтық зерттеу дегеніміз-тіркеу деректерінде көрсетілген орналасқан жері бойынша салық төлеушінің нақты бар болуын немесе жоқтығын растау үшін салық қызметі органдарының жүзеге асыратын іс-шарасы. Салықтық зерттеу нәтижелері бойынша уәкілетті орган белгілеген нысан бойынша салықтық зерттеу актісі жасалады. Демек, бұл дегеніміз заңды тұлғалардың орналасқан орны бойынша болуы салық төлеушілерге міндетті шарт болып табылады.

Салық төлеушілердің тіркеу деректерінде көрсетілген орналасқан жері (мекен-жайы) бойынша нақты болуын немесе болмауын растау үшін, салық органдары мұндай төлеушілерге ҚҚС бойынша тіркеу есебіне қойылған күннен бастап бір ай ішінде зерттеу актісін жасақтайды.

Салықтық бақылаудың күрделі, сонымен қатар тиімді бағыты-камералдық бақылау. Камералдық бақылау - бұл салық төлеуші табыс еткен салық есептілігін, уәкілетті мемлекеттік органдардың мәліметтерін, сондай-ақ салық төлеушінің қызметі туралы басқа да құжаттар мен мәліметтерді зерделеу мен талдау негізінде салық қызметі органдары жүзеге асыратын бақылау. Камералдық бақылаудың мақсаты - салық органдары камералдық бақылау нәтижелері бойынша анықталған бұзушылықтарды салық органдарында тіркеу есебіне қою және Салық Кодексінің 587-бабына сәйкес салық есептілігін ұсыну және салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер төлеу арқылы салық төлеушіге дербес жоюға құқық беру.

Өткен 2010 жылдың ішінде, осы облыс бойынша қосылған құн салығын автоматтық камералдық бақылау бойынша 5 жіберілім болды, олардың нәтижелерімен 180680,0 мың теңге қосымша салық есептеленіп, салық төлеушілерден қосымша салық есептіліктері алынды.

Салық органдары жүргізетін әкімшілдендіру бағыттарының бірі салықтық тексерулер жүргізу. Салықтық тексерулер- бұл салық қызметі органдары жүзеге асыратын Қазақстан Республикасы салық заңдарының орындалуын тексеру. Ұйғарымда көрсетілген салық қызметі органдарының лауазымды адамдары мен салық төлеуші салық тексерулеріне қатысушылар болып табылады. Осы жоғарыда аталған Атырау облысы бойынша салық органдары 2010 жылы қосылған құн салығы бойынша 21 тақырыптық тексерулер жүргізді. Осы тексерулердің нәтижесімен қосымша 318,0 млн. тенге салықтар есептелінді. Сонымен қатар, салық органдары қосылған құн салығының есептіліктен асып кеткен сомасын қайтару туралы талаптарды да қарайды.

Салық Кодексіне 2010 жылы енген өзгерістерге байланысты, салық органдары қазіргі кезде тек айналым мақсатында пайданылмайтын «нөлдік» ставка бойынша салынатын тауарларды, жұмыстарды, қызмет көрсетулерді сатып алуға байланысты қалыптасқан қосылған құн салығының асып түсуін қайтару туралы талаптарды қарайды, ал басқа жағдайда қосылған құн салығының асып тусуі туралы талаптарды қарау, жоғарыда айтылған өзгерістерге байланысты кейінге қалдырылып отыр.

Өткен жылы, «нөлдік» ставка бойынша қосылған құн салығының асып кеткен сомасын қайтару бойынша 3102,6 млн.тенге бюджеттен салық төлеушілерге қайтарылды.

Өз Жолдауында Елбасымыз ин­вестициялық тартымдылықты арт­тыруға байланысты аздаған нақ­ты мысал келтірді. Бірақ бұл мы­салдар Президентіміздің «осы­лай істесеңдер жеткілікті» деген сөзі деп ұғынылмауы тиіс. «Пре­зи­денттің нақты тапсырмасы - елді инвестициялық тартымды ету» деп ұғынылуы керек. Сонда ғана біз өзімізге жүктелген тапсырма биі­гінен көріне аламыз. Әкім­шілік кедергілердің шамамен 50 па­йызға азайтылуы кәсіпкерлер үшін біраз тыныс болары сөзсіз. Солай бола тұрса да шетелдіктер әрқ­ашан аз шығынмен мол қай­тарым алуды инвестиция салудағы басты нысан ретінде ұстанатыны тағы бар. Өйткені кез келген дамыған шетелдердегі, яғни инвестициялық тартымды мем­лекеттердің көшін бас­тау­шы­лардағы салық пен тарифтер қа­зіргі біздегіден әлдеқайда төмен. Басқаны былай қойғанда, соңғы 20 жыл ішінде «инвестициялық аса тартымды аймақ» саналып кел­ген Қытай және Оңтүстік Шығыс Азияның қарқынды дамушы мем­ле­кеттеріндегі салық мөлшері, та­рифтер дүниежүзі бойынша ең тө­менгі деңгейде.

Сондықтан да бұл елдердің өнімдерінде өзіндік құн арзан болып, бәсекелестік қа­білеті жоғары. Демек, салық және тариф саясатында біз жалпыға бір­дей «жұмсару» бағытын ұстанған біздің салық жүйесіне де тиімді болар еді.

Жанама салықтардың қатарына жататын акциз салығын әкімшілдендірудің кейбір өзгеше бағыттары бар. Мысалы, Қазақстан Республикасының «Мұнай өнімдерінің жекелеген түрлерін өндіруді және олардың айналымын мемлекеттік реттеу туралы» және «Этил спирті мен алкоголь өнімінің өндірісі мен айналымын мемлекеттік реттеу туралы» Заңдарының талаптары бойынша, Салық Кодексінің 574 бабын басшылыққа алып, жекелеген қызмет түрлерін жүзеге асыратын салық төлеушілерге тіркеу есебін және тіркеу есебінен шығаруды жүргізеді. Жоғарыда айтылған Заңдар талаптарына байланысты, кейбір жекелеген қызмет түрлері лицензияландырылғанына байланысты, лицензиялау тәртібінің сақталуын қадағалайды. Қажетті жағдайларда хронометраждық бақылаулар жүргізеді.

Өткен 2010 жылы кейбір аймақтар бойынша салық органдары акциз салығын әкімшілдендіру барысында төмендегідей жұмыстар жүргізді.

Алкоголь өнімдерін сақтау және бөлшек сауда сатудағы лицензиялау талаптарын бұзушылық фактілерін анықтау бойынша жүргізілген тақырыптық тексерулердің қорытындысымен жасақталған материалдар бойынша сот органдарының шешімімен 1579 шыны арақ өнімдері тәркіленіп, 296,4 мың теңге мөлшерінде айыппұл салынды.

Алкоголь өнімдерін сатуда ең төменгі бағаны сақтау бойынша тексерулер қорытындысымен 2334 шыны арақ өнімдері тәркіленіп, 169,6 мың теңге айыппұл, ал есептеу бақылау маркалары бойынша 1766250 теңге айыппұл сот шешімдерімен салынды.

Сонымен қатар, жанар май бекеттерінде 16 хронометраждық бақылаулар жүргізілді. Олардың нәтижесінде жанар май сату мөлшерлері өсіп көрсетіліп, салық түсімі ұлғайып отыр. Ілеспе жүк құжаттарын мерзімінде тапсырмағандары үшін, сот шешімдерімен 23 мекемеге 4945,5мың теңге, 24 лауазымды тұлғаларға 664,1 мың теңге әкімшілік айыппұлдар салынды.

Қазіргі кезде, Салық департаментіне алкоголь өнімдерін сақтауға және бөлшек саудада сатуға лицензия беру жүктелгеніне байланысты, салық төлеушілерді тіркеу есебіне қою және тіркеу карточкаларын беру жұмыстары жүргізілуде. Айта кету керек, лицензияны Салық департаменті, ал тіркеу карточкаларын қала және аудандар бойынша Салық басқармалары береді. Тіркеу жұмыстары үстіміздегі жылдың 1-ші наурызына дейін жалғасады, сол мерзімнен бастап тіркеуден өтпегендер әкімшілік жауапкершілікке тартылады.

Салық органдарының қызметкерлері бюджетке төленетін салықтар мен басқа да міндетті төлемдердің толық түсуіне, есептеудің дұрыстығын, оларды алудың толымдылығы мен уақытылы аударылуы жөніндегі мәселелер бойынша уәкілетті органдар бақылау жасауды жүзеге асырады. Осы бақылау жүзеге асыру барысында заңда бекітілген салықтық тексерулер мен бақылау негізінде ұйымдастырады.

2010 жылдың қараша айында, еліміздегі мемлекеттік қызметті реформалау барысында қызметткерлердің штаттық құрамдарының өзгертілуіне байланысты кейбір аймақтарда салық департаментінің қосылған құн салығын әкімшілдендіру басқармасы мен акциз салығын әкімшілікдендіру басқармалары біріктіріліп, жанама салықтарды әкімшілдендіру басқармасы құрылды.

  Қазіргі кезде акциздік өнім бюджеттік түсімнің бірқатар бөлігін құрайтын, салық салу обьектісінің маңызды бөлігі болып табылады. Сәйкесінше, акциздік өнімге мемлекет тарапынан бақылау қажет. Акциздік тауарлардың және қызмет түрлерінің тізімі, акциздерді есептеу мен төлеу тәртібі Салық кодексінде нақты бекітілген. Бірақ салық төлеушілер мен мемлекеттік органның арасындағы салықтық мәдениеттің дамуы кезінде бірқатар мәселелер туындайды. Оларды шешу ішкі нарықтың тұрақтылығын, отандық тауарларға сұраныстың өсуін және олардың сапасын бақылауды қамтамасыз ететін мемлекеттік реттеу механизмдер жүйесін құру қажет.

Жанама салықтардың ішіндегі осы акциз салығы әлемде тек қа­на қосымша құны мол өндірістен ел бюджетіне түсетін үлесті мо­лай­ту үшін салынады. Ал бізде акциз са­лығы отандық өндірісті тежеуіш­ке айналған. Азық-түлік, дәрі-дәр­мек импортын тасымал­дау­шы­ларға салық салынбай, керісінше, тек­тес өнімдерді өзімізде өнді­ре­тіндер салықтың осы түрімен айналысады. Айталық, осы уа­қытқа дейін аграрлық сала өнім­дері үшін акциз салығы «Жаңа Салық кодексінде де оның жеңілдегені шамалы. Демек, әсіресе, аграрлық және фар­­ма­цевтикалық салаға инвес­ти­ция құю­шыларды акциз са­лы­ғынан то­лық босату қажет. Ең кем де­­генде салықтың бұл түрін 50 па­йызға төмендетседе бір пайдалы іс болар еді. 

Қосымша құнға салық та дү­ниежүзінің барлық елдерінде дер­лік тек қана қосымша құны мол кә­сіпорындарға салынады. Әс­і­ресе, қаржы секторына. Ал күн­көрісін әзер тауып отырған кә­сіп­керлерге мұндай салық түрі мүлде салынбайды. Бізде қосымша құнға салықпен барлық кәсіп­кер­лер төлейді деуге болады. Ке­рісінше, жердің қойнауын қазып, та­биғи байлықтарымызды пайдаланып жат­қандар салықтың бұл түрінен мүл­де босатылған. Елбасымыз өткен жылғы Қазақстан халқына Жолдауында салықтың осы түрін біршама азайтуды тапсырып еді. Бірақ 2010 жылғы бюджетті бе­кі­туге байланысты сөйлеген сөзінде Эко­номика және бюджетті жоспарлау министрі Бақыт Сұл­танов мырза салықтың бұл түрінің бұ­рынғы деңгейі сақталатынын мә­лімдеді.. Біздің ойымызша, қосымша құнға салық қа­зіргіден ең кемі 30 пайыз, мүм­кін болып жатса, 50 пайыз тө­мендетілсе, еліміз соншалықты ин­вестициялық тартымды мем­лекет болып шығар еді. 

Әлеуметтік-корпоративтік са­­лық та салықтың жанама түріне жа­­тады. Сондықтан да кейбір мем­лекетте салықтың бұл түрі мүлде жоқ болса, кейбір мемлекеттерде мей­лінше аз мөлшерде. Демек, біз осы саладан да «жан-жағымызға» қа­рауға тиіспіз. Айталық, «Ресейде жә­­не Қытай Халық Респуб­ли­ка­сында әлеуметтік-корпоративтік са­­лық бар ма, жоқ па, бар болса, ол қандай мөлшерде» деген сұ­рақ­қа жауап тауып, сол бойынша өз ме­жемізді белгілесек, қате­лес­пей­міз. 

Дүниежүзінде салықтың не­гізгі түрі - табыс салығы болып са­налады. Бұл әр мемлекетте әр­түр­лі. Бізде шамамен орта деңгей деуге болатын сияқты. Солай бо­ла тұрса да салықтың бұл түрін әр жеке тұлғаның табыс мөлшеріне орай құбылмалы деңгейде ұс­тағанды жөн көрер едік. Жаңа Салық кодексі қабыл­дан­ғанға дейін табыс салығының өс­пелі мөлшері болған еді. Біз­діңше, бұл мол жалақылы топ ме­неджерлер мүддесін көздеп, бюджет ауыртпалығын табысы аз қа­лың бұқараға жүктеген бір іс бо­лған секілді. 

Салықтың пайда-зиянын жеріне жеткізе зерттеген Лаф­фер «салық мөлшері жалпы та­быстың 50 пайыздан астамын «жұ­тып қоятын» жағдайда, эко­но­мика дамымайды, кәсіпорын не­ме­се мемлекет инвестициялық тар­тымды нысан болмайды» деген бо­латын. Сондықтан салық жүйесінде салықтық ауыртпалықты төмендету кәсіпкерлер және нарықтық экономика жағдайында оң нәтиже табады деп ойлаймыз.

Салық органдары жұмысының бірқатар объективті және субъективті себептер салдарынан толық жетілмегендігі, салық төлеуден кейбір адамдардың жалтаруы, т.б. да жағдайлар салық органдарынан басқа шет мемлекеттегі салық органдарымен бірлесе жұмыс істеуді, әсіресе ақпарат алмасуды қажет етіп отыр

Акциз бойынша, мұнай өнімдерінің бөлшек саудадағы нақты айналымдарын анықтау үшін жұмыстар жүргізілуе. 158 хронометраждық зерттеулердің нәтижесінде, сатудан түскен табысы көлікке май құю бекеттерін ұстап тұруға да жетпейтіндей жанармай-жағармай өткізу көлемін төмендетіп көрсеткен 102 объект тұрақты мониторингке алынды. Алкоголь өнімдерін өндіретін мекемелерде тұрған акциздік қосындардың жұмысы күшейтілді, соның нәтижесінде осы жылдың шілде айында алкоголь өнімдерінен түскен акциздер – 139,1 млн. теңгені құраса, қыркүйек айында – 150,9 млн. теңге түсті, яғни алкоголь өнімдеріне акциздер бойынша түсімдердің өсу қарқыны байқалады.

Қазіргі таңда Қазақстан Республикасында салық заңнмасын бұзушылық құбылысы ауқымды көлемге ие болып отыр. Жыл сайын салық төлеудан жалтаруға байланысты қылмыстардың саны өсуде. Бірақ олардың латенттілігінің жоғары болуы және қылмыстың аз ашылуы, қарастырылып отырған қылмыстарды жасаған адамдардың барлығы жауапкершілікке тартыла бермейтіндігін алып келеді.  Мұны салықтық және қылмыстық  құқықтық заңнамалардың әліде толық жетілмегендігінен көруге болады.

Сондықтан Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаев «Қазақстан халқының әл-ауқатын арттыру – мемлекеттік саясаттың басты міндеті» тақырыбындағы өзінің жолдауында Үкіметке, экономиканы жаңғыртуға, әртараптандыруға және бизнестің «көлеңкеден» шығуына жағдай жасайтын жаңа Салық кодексін әзірлеуге тапсырма берген.  Сондай-ақ, Елбасы, жаңа Салықтық кодекс экономиканың шикізаттық емес секторы, әсіресе, шағын және орта бизнес үшін жалпы салықтық ауыртпалықтардың төмендетілуін қарастыруы керек екендігін көрсетті.

Бұл қазіргі күні салықтық қатынастардың жаңа фазаға ауысып жатқандығын дәлелдейді. Егер бастапқыда салық салу саясаты тек мемлекеттің мүддесін ескеріп, экстенсивті сипатта болса, қазір барлық тараптардың мүдделерін секереді. Бүгінгі күні бәрі мемлекеттің салықтық саясатын дұрыс түсіне бермейді сондықтан өздерінің кәсіпкерлік қызметін салықтық заңнаманы бұза отырып жүзеге асыруда. Мемлекет пен салық төлеушліредің мүдделерін қорғау мақсатында мұндай қоғамдық қатынастар қылмыстық заңнама тарапынан сенімді қорғауды қажет етеді, себебі салықтық қатынастарды бұзу кез-келген тарапқа ауыр зардаптар соқтырады.

ҚР Қылмыстық кодексінің 7-ші тарауы экономикалық қызмет саласындағы қылмыстар үшін, ал 222 бап ұйымдардан салық төлеудан жалтарғаны үшін жауаптылық жауаптылық қарастырады.

Осы бапқа сәйкес ірі мөлшерде, ұйымдардан салық төлеудан жалтару қылмыс ретінде, негізгі үш дербес құрамнан тұрады: 1) декларация табыс ету міндетті болып табылатын жағдайларда жиынтық жылдық табыс туралы декларацияны табыс етпеу; 2) декларацияға немесе салықты немесе мемлекеттік бюджетке төленетін өзге де міндетті төлемдерді есептеумен немесе төлеумен байланысты өзге де құжаттарға кірістер немесе шығыстар туралы көрінеу бұрмаланған деректерді енгізу; 3) салық салынатын басқа да объектілерді немесе өзге де міндетті төлемдерді немесе ұйымның нақты тұрған жерін жасыру арқылы .

Салықтың және басқа да бюджетке міндетті төлемдердің әрбір түрі бойынша салық салу объектілері және салық салуға байланысты объектілер Салықтық кодекстің ерекше бөліміне сәйкес анықталады (25 бап).

Сот-тергеу тәжірибесін талдау, ҚР Қылмыстық кодексіне «аса ірі мөлшерде» ұйымдардан салық төлеуден жалтарғаны үшін жауаптылық енгізу қажеттілігін көрсетіп отыр. Мысалы, 2007 жылы Оңтүстік Қазақстан облысы бойынша Экономикалық қылмысқа және сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес департаментімен ҚР ҚК 222 бапта көрсетілген 62 қылмыс анықталған, оның үштен бірінде немесе 21-інде төленбеген салықтың мөлшері 100 млн-нан асқан, яғни 100 мың АЕК-ке тең. Сонда, 5 млн. теңге мөлшерінде салық төлеуден жалтарған кінәлі адам да және 100 млн. теңге мөлшерінде салық төлеуден жалтарған да бірдей қылмыстық жауаптылыққа тартылады, ал соңғының келтірген экономикалық залалы 20 есе көп.

Немесе бұл мәселенің екінші бір жағы, Қылмыстық кодексте «аса ірі мөлшерде салық төлеуден жалтару» түріндегі салықтық қылмыстардың сараланған құрамның болмауы мемлекеттің бюджетіне елеулі (жүздеген миллион теңге) залал келтірген кінәлі адамның қылмыстық жауаптылықтан құтылуына мүмкіндік береді, себебі бұл қылмыс ауырлығы орташа қылмыстар санатына жатады.

Салықтық қылмыстармен күрестің проблемаларының бірі – Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексінің 222 бабының бөліктерінде көрсетілген қылмыс құрамының қоғамға қауіптілік деңгейі мен жазаның сәйкестілігі. Олардың санкциялары қоғамдық қауіпітілігі әртүрлі қылмыстарды бір санатқа жатқызады, яғни орташа ауыр қылмыстарға.

Қазақстан Республикасының Жоғарғы Сотының 2001 жылдың 21 маусымдағы № 4 «Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 67 бабын қолдану жөніндегі соттық тәжірибе туралы» нормативтік қаулысына сәйкес Қылмыстық Кодексінің 67 бабының 2 бөлігі бойынша кез-келген орташа ауыр қылмыс жасаған адам, түскен зардапқа, сондай-ақ қылмыстың бірнеше реттілігіне, жиынтығына немесе қайталануына тәуелсіз егер оның әрекетінде мынадай негіздер болса қылмыстық жауаптылықтан босатылуы мүмкін:

а)жасалған іс-әрекет орташа ауыр қылмыс санатына жатса;
ә) қылмыс жасаған адам жәбірленушімен  татуласса;

б)қылмыс жасаған адам жәбірленушіге келтірілген зиянның есесін толтырса. Егер аталған негіздердің біреуі жоқ болса, онда Қылмыстық Кодексінің 67 бабының 2 бөлігін қолдануға жол берілмейді.

Сондықтан, бұл сұрақты шешу үшін қылмыстық заңнмаға ақталатын негіздер бойынша салықтық қылмыстар үшін қылмыстық жауаптылықтан босатуға негіздерді қарастыратын көтермелей нормасын енгізу қажет. Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексінің 221 және 222 баптарын мынадай мазмұндағы ескертпелермен толықтырған жөн болар еді: «Салық төлеуден жалтарған тұлға Осы кодекстің 221 және 222 баптары бойынша қылмыстық жауаптылықтан босатылады, егер өз еркімен немесе өкіметтің талап етуімен келтірілген залалды толық өндірсе және оның әрекеттерінде басқа қылмыстың құрамы болмаса».

Бюджетке салық төлеуден жалтарудың тағы бір әдісі жалған кәсіпорын деп аталатын жалған фирмалар, біркүндік фирмалар ашу.

 Атап кету қажет, бұл қылмыспен мемлекетке қыруар зиян келтіріледі және де мұндай қылмысты ашу қаржы  полициясы органдары үшін өте күрделі тапсырма. Мысалы, «Цемстройсервис», «Тансат», «Престиж-7», «Электростроймонтаж», «Южтранспром», «Казкурылыстекст» деген ЖШС-тер салық төлеуден жалтару үшін құрылған, олардың заңсыз қызметінің нәтижесінде мемлекетке 5 миллиард теңгеден астам зиян келтірілген.

Қазақстан Республикасының «Салықтар және бюджетке міндетті төлемдер туралы» Кодексінің 235 және 242 баптарының ережелеріне сәйкес жалған кәсіпорын деп танылған салықтөлеуші істемеген жұмыстар (қызметтер, тауарлар) бойынша  есепке жатқызылған қосымша құнға салық сомасы, есепке жатқызудан алынып тасталынады .

  Жалған кәсіпкерлік үшін кінәлі деп танылған тауар жеткізушіге қатысты заңды күшіне енген сот үкімі, мемлекетке зиян келтіретін салық төлеуден жалтару мақсатында кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыру ниетінсіз комерциялық ұйым құрылғандығын дәлелдейді.

Соның салдарынан барлық шот-фактуралар мөрімен және заңды тұлғаның атауы жалған деп танылады және Салық кодексінің 209, 237 баптарына сәйкес бұрын жұмысты, тауарды және қызметті қабылдаушының, яғни жалған кәсіпорынның есебіне жатқызылған қосымша құнға салық есепке жатқызылудан алынып тасталынады.

Жалған кәсіпорынмен болған қарым-қатынастан пайда болған шығынды контрагенттердің есепке жатқызуынан алу процедурасы тәжірибеде былайша көрінеді:

2) Жалған кәсіпорынның қосымша құнға салық бойынша есепке алу туралы куәлігі қылмыстық іс әрекет басталға мезеттен бастап жоққа шығарылады, көп жағдайларда бұл мезет қосымша құнға салық  бойынша есепке алу күнімен дәл келеді.

Фирманы жалған кәсіпорын деп сотпен танудың  қиыншылығы мынада, азаматтық және қылмыстық заңнамларда «жалған кәсіпорынның» нақты анықтамасы берілмеген, тек ҚК 192 бабында «жалған кәсіпкерлік» қылмысы құрамының түсінігіне анықтама берілген .

Осыған орай, тәжірибеде соттар, салық органдары, сондай-ақ қаржы полиция органдары осындай проблемаға тап болып отыр.
Салық кодексінің 209 және 237 баптарының талаптарына сәйкес, жалған кәсіпорындармен  қатынастағы контрагенттердің есепке жатқызуынан алу фирманы жалған кәсіпорын деп тану туралы сот шешімінің негізінде жүргізіледі. Сот процесстерінің барсында, кәсiпкерлiк немесе банктiк қызметтi жүзеге асыру ниетiнсiз несие алу, салық төлеуден босатылу, өзге де мүлiктiк пайда алу немесе тыйым салынған қызметтi жасыру мақсаты бар азаматқа, ұйымға немесе мемлекетке iрi зиян келтiрген коммерциялық ұйым құрылғандығы туралы жеткілікті дәлелдемелер болғанымен, соттар мұндай заңды тұлғаны «жалған кәсіпорын» тануға қиналады, себебі заңнмаларда мұндай терминге анықтама берілмеген.

Мұндай құқықтық кемшілік қаратырыплып жатқан санаттағы қылмыстарды тергеудің аяқтаушы және маңызды сатысында, яғни қылмыстық әрекетпен келтірілген залалды өндіруге кедергі жасайды .

Айтылғандарға байланысты, Азаматтық кодекске «жалған кәсіпорынның» түсінігіне нақты анықтама беретін норманы енгізген тиімді болар еді және оны мынадай мазмұнда ұсынуға болады: «Жалған кәсіпорын дегеніміз кәсiпкерлiк немесе банктiк қызметтi жүзеге асыру ниетiнсiз несие алу, салық төлеуден босатылу, өзге де мүлiктiк пайда алу немесе тыйым салынған қызметтi жасыру мақсаты құрылған заңды тұлға».

 Мемлекет қазынасына орасан залал келтіретін, бюджетке салық төлеуден қасақана жалтарумен және жалған кәсіпкерлікпен күрестің тиімділігін арттыру мақсатында заңды тұлғаларды өкілетті органдармен тіркеу процедурасын реттейтін заң актілеріне өзгерістер енгізу қажет. Себебі, Қазақстан Республикасының «Заңды тұлғаларды тіркеу және филиалдар мен өкілдіктерді есептік тіркеу туралы» Заңында және заңды тұлғаларды мемлекетттік тіркеу тәртібін реттейтін басқа да заңға бағынышты актілерінде заңды тұлғаны өкілетті органда тіркеу кезінде құрылтайшының қатысу міндеті қаралмаған.

Бірақ жоғарыда аталған заңды тұлғаларды тіркеу процессін реттейтін заң актілерінде қажетті құжаттарды құрылтайшының тікелей өзі тапсыру міндеттемесі туралы талап жоқ. Заңнамады мұндай кемшілік қаскүнемдерге кедергісіз «жалған кәсіпорын» құруға мүмкіндік береді.

Тәжірибеде заңнамамен бекітілген құжаттарды қабылдау халыққа қызмет көрсету орталағаның кез-келген қызметкерімен жүргізіледі, ал оларға сыбайлас жемқорлыққа қарсы заңнаман және мемлекеттік қызмет туралы заңнаманың күші қолданылмайды.

1қаңтар 1999 жылдан Салық кодексінің бірінші бөлімі күшіне енді,ол салық әкімшілігінің жалпы қағидаларына арналған.Кодекс салық органдарының өз құзіреттерін жүзеге асыру үдерісінің толық процедурасын қамтиды. Ол деталды түрде салықтық тексерістерді жүргізу, салық төлеушінің мүлкі есебінен салықты алу, мүлік аресттері,банктегі шоттар бойынша операцияларды тоқтату тәртібін бақылап отырады .

1. 
   салық төлеушіні анықтау;
   
2. 
   салық төлеушінің тіркелген орнын анықтау;
   
3. 
   салық салу мақсаты үшін тауар, жұмыс немесе қызмет бағасын анықтау қағидасы;
   
4. 
   салық оргардарының салықтық бақылауды жүзеге асыруы бойынша құзіреті;
   
5. 
   салықтық міндеттемелерді есептеу үшін салық органдарының жанама түрін пайдалануы;
   
6. 
   салықтық міндеттемелерді атқаруды қамтамасыз ету жолдары;
   
7. 
   салықтық құқық бұзушылық ұғымы;
   
8. 
   салық органдарының шешімдері мен әрекеттерін қайта қарау тәртібі;
   
9. 
   салық жеңілдіктері, салықтық міндеттемелерін атқаруда уақытқа байланысты жеңілдіктердің берілу тәртібі;
   
10. 
    өсімақыны төлеу тәртібі және көлемі;
    
11. 
    артық төленген салық сомасын есептеу және қайтару.
    

• 
  салық төлеушілерді тіркеу есебі мен жеке объектілердің есебі;
  
• 
  жүйеге келтірілген бақылау;
  
• 
  салық төлеушілердің моноторингі (нақты салық салынатын мөлшерді
  

• 
  салық төлеушілер тарапынан ережелердің сақталынуын бақылау жасау