Қазақстан Республикасының Қаржы Министрлігі Салық Комитеті бойынша салықтық әкімшілік ету механизмдерін қолдану нәтижелеріне талдау

Сондықтанда салық қызметі органдары тарапынан салық бақылауының жүзеге асырылуы салық тексеруін жүргізу үшін салық төлеушілерді таңдауда кеткен қателіктерді анықтауда ерекше орын алады. Салық тексерулерінің барлық нормалары мен талаптарын қадағалау салық бақылауының нысанын жақсартуға және салық әкімшілігі жүйесінің дұрыс жұмыс істеуін қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.

Бүгінгі танда салық әкімшіліктендіруде негізгі 2 мәселе қарастырылып отыр, олар – «біркүндік фирмалар» мен әдейі немесе жалған банкроттық. Мемлекет қазынасына орасан залал келтіретін, бюджетке салық төлеуден қасақана жалтарумен және жалған кәсіпкерлікпен күрестің тиімділігін арттыру мақсатында заңды тұлғаларды өкілетті органдармен тіркеу процедурасын реттейтін заң актілеріне өзгерістер енгізу қажет, деп өзінің докладында Д.Ерғожин айтып өткен. Себебі, Қазақстан Республикасының «Заңды тұлғаларды тіркеу және филиалдар мен өкілдіктерді есептік тіркеу туралы» Заңында және заңды тұлғаларды мемлекетттік тіркеу тәртібін реттейтін басқа да заңға бағынышты актілерінде заңды тұлғаны өкілетті органда тіркеу кезінде құрылтайшының қатысу міндеті қаралмаған. Заңды тұлғаларды тіркеу процессін реттейтін заң актілерінде қажетті құжаттарды құрылтайшының тікелей өзі тапсыру міндеттемесі туралы талап жоқ. Заңнамады мұндай кемшілік қаскүнемдерге кедергісіз «жалған кәсіпорын» құруға мүмкіндік береді. Тәжірибеде заңнамамен бекітілген құжаттарды қабылдау халыққа қызмет көрсету орталағаның кез-келген қызметкерімен жүргізіледі, ал оларға сыбайлас жемқорлыққа қарсы заңнаман және мемлекеттік қызмет туралы заңнаманың күші қолданылмайды.

Заңды тұлғаларды тіркеу барысында міндетті шарт ретінде құрылтайшының келуі арқылы тіркеу жүргізуге қатысты заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу туралы заңнамаға өзгертулер мен толықтырулар енгізу, біздің ойымызша белгісізі адамдардың немесе жекебасты куәландіратын жоғалаған құжаттар бойынша «біркүндік фирма», «қолма-қол фирма» ашуға кедергі болар еді.

Салық заңнамасын қолданыс тәжрибесі көрсеткендей, салықтық қатынас тараптарының бірінің мүдделеріне шек қою міндетті түрде екінщі тарапқа жағымсыз салдар туғызады. Егер кәсіпкерлерге салық ауыртпалығы қатаңдатылса онда бизнестің басым бөлігі «көлеңкеге» кетеді, яғни ол мемлекеттік органдардың криминалдың және сыбайлас жемқорлықтың жандануына мүмкіндік береді. Мұндай жағдайда нәтижеде кәсіпкерлер де, мемлекетте зардап шегеді.

Қазақстан Республикасының Қаржы Министрлігі Салық Комитеті бойынша салықтық әкімшілік ету механиздерін қолдану нәтижелеріне талдау бойынша

бүгінгі таңда елімізде салық әкімшілік ету жоғарғы сатыға өрлеп сапасы да артуда. Бүгінде бірнеше ауқымды реформаға қол жеткізілді. Атап айтқанда жаңа салық кодексі қабылданды. Енді сол арқылы Қазақстан халықаралық тәжірбиеде салық жүйесі арқылы инвестицияалық өрлеуді алуда.
Сонымен қатар транспорттық жүйе арқылы салыққа әкімшілік ету қаралуда. Қазақстанның рейтингі «Doing Business» әлемдік банктер арасында 183 елінің 39 орынын тұрақтауда, және де ТМД елдері арасында 14 орында бұл өткен жылмен салыстырғанда салық саясатында нақтыланған тиімді жетістік. Кіріс бюджетінің салық комитеті жопарына сәйкес 2010 жылы 106,8% құраған. Жоспар бойынша 2 109 131,9 млн.тенге болса, 2 253 254,3 млн.теңге төленуі бойынша 2 253 254,3 млн.тенге немесе 6,8%. Жалпы саны салықтың ішкі өндірісі үшін 62 346,4 млн. тенгені құраса, мұнай секторы үшін 24 712,0 млн.тенге, кедендік одақ тауарлалыүшін салық болған.
 2010 жылы салық төлеу жағынан өткен 2009 жылмен салыстырғанда 131% немесе 533 398 млн тенге. 2011 жылдың бірінші тоқсанын қорытқанда Мемлекеттік бюджеттің кірісі бойынша 113,2% құралған. Жоспар бойынша 549 178 млн.тенгеден түскені 621 721 млн.тенге болса, орындалғаны на 72 543 млн.тенге.
Жоспардың орындалғаны 113,1 %, МБ - 113,4%. 2011 жылдың 1 қаңтарындағы салық төлеу бюджеті 199 015 млн.тенге құраса, өткен жылмен салыстырғанда 109 396 млн.тенге немесе 77,3%.Осы тұрғыдан салыстырғанда 108 101 млн .тенге жетіспейтіндігі анықталуда. Салықты төлеу нөлдік бағамда 2010 жылы салық төлеу 245 144,4 млн.тенге құраса, 2009 жылмен салыстырғанда 21 216,6 млн.тенге немесе 8 пайызға түскен. Жалпы салық қысымы елімізде 2005-2010 жылдардан бері өзгерілмеген. Сондай ақ шикізат секторы азайуда. Және 2005-2010 жылдардан бері 20,9% бұл 2005 жыл болса, 2010 жылы 12,1% құраған.
 Жалпы көрсеткіш Жалпы қолданыштар саны 2011 жылдың 1 қаңтарынан бастап есептегенде 3 695 құраған. Оның ішінде салық төлеушілер саны өткен 2010 жылында-2 893 құрап, салысрырғанда 419 өскен. Жылдық жоспар бойынша барлық салық түрлері 123,6 пайыз болған

Сонымен,салықтық әкімшілік ету механиздерін қолдану нәтижелерін талдауды нақты Алматы қаласы Әуезов ауданы салық басқармасының әкімшілік материалдары арқылы көруге болады.

Алматы қаласы Әуезов ауданы салық басқармасында жүргізілген салық тексерулеріне талдау жасамастан бұрын, 2008-2010 жылдар аралығында Алматы қаласы бойынша бюджетке түскен салықтық түсімдердің құрылымына тоқталып өтейік.
2 кесте

2008-2010 жылдардағы Алматы қаласы бойынша бюджетке түскен түсімдер үлесінің құрылымы

млн.теңге

Бюджет түсімдер	2008 ж		2009ж		2010 ж		2010 жылдың 2008 жыл қат-сы, %	2010 жылдың 2009 ж қат-сы %
	cомасы	үлесі%	сомасы	үлесі%	сомасы	үлесі%
Барлығы, оның ішінде	493395,6	100	638473,5	100	757055,6	100	153,4	118,5
Әуезов ауданы	80808,2	16,4	29064,0	4,5	31 712 ,0	4,1	39,2	109,1
Алматы қаласының басқа аудандары	412587,4	83,6	609409,5	95,5	725343,6	95,9	175,8	119,0

Дерек көзі: Алматы қаласы Әуезов ауданы салық басқармасының есебі [13].

2-кестеден көріп отырғанымыздай, Алматы қаласы бойынша бюджетке 2008 жылы- 493395,6 млн теңге, 2009 жылы- 638473,5 млн теңге, 2010 жылы 757055,6 млн теңге салықтық түсімдер түскен. Оның ішінде Әуезов ауданы бойынша салықтық түсімдер 2008 жылы- 16,4 %, 2009 жылы- 4,5 %, 2010 жылы 4,1 %- ын құраса, Алматы қаласының басқа аудандары бойынша түскен салықтық түсімдер жалпы түскен түсімдердің 2008 жылы- 83,6 %, 2009 жылы- 95,5 %, 2010 жылы- 95,9 %-ын құраған.

Алматы қаласы бойынша салықтық түсімдер 2010 жылы (қатынасы )2008 жылмен салыстырғанда 53,4 %-ға , 2010 жылмен 2009 жылды салыстырғанда 18,5 %- ға жоғарылаған. Ал Әуезов ауданы бойынша салықтық түсімдердің 2010 жылдың 2008 жылға қатынасы 60,8%-ға төмендесе, 2010 жылды 2009 жылмен салыстырғанда 9,1%-ға жоғарылағанын көрсетеді. Сонымен бірге Алматы қаласының басқа аудандары бойынша салықтық түсімдер 2010 жылды 2008 жылмен салыстырғанда 75,8%-ға , ал 2009 жылмен салыстырғанда 19,0%-ға жоғарылаған.

3 кесте

млн.теңге

Кесте 3-де 2008-2010 жылдар аралығындағы Әуезов ауданы бойынша салықтық түсімдердің құрылымын талдау барысында бюджетке 2008 жылы- 80808,2 млн теңге, 2009 жылы- 29064,0 млн теңге, 2010 жылы 31 712 ,0 млн теңге салықтық түсімдер түскен. Оның ішінде 2008 жылы корпоративтік табыс салығы жалпы салықтық түсімдердің 44,7 %, жеке табыс салығы- 12,1% ,әлеуметтік салық-12,8 %, қосылған құн салығы-22,2 %, акциз-0,5%, меншікке салынатын салықтар-2,2%, басқа салықтар мен міндетті төлемдер 5,5 %-ын құраған.

Корпоративтік табыс салығы 2009 жылы- 21,1% құраса, ал 2010 жылы КТС 18,2 %, жеке табыс салығы 2009 жылы- 17,6%, 2010 жылы 17,4 %, әлеуметтік салық 2009 жылы-14,5 %, 2010 жылы 12,4%, қосылған құн салығы 2009 жылы- 32,2 %,2010 жылы 37,2%, акциз 2009 жылы-0,2 %, 2010 жылы 0,2 %, меншікке салынатын салықтар 2009 жылы- 9,1 %, 2010 жылы 9,4 %, ,басқа да салықтар мен міндетті төлемдер 2009 жылы 5,8 %, 2010 жылы 5,2% -ын құраған.

4 кесте

Мың теңге

2010 жылы болжам 83,7 пайызға орындалған корпоративтік табыс салығы бойынша жүргізілген салықтық әкімшілік мынадай:

Корпоративтік табыс салығы қосылған құн салығы бойынша айналымы бар 299 салық төлеушіден өтелінді, бірақ корпоративтік табыс салығы бойынша кемітіп көрсетулер бақылауға алынған.

Жүргізілген іс-шаралардың нәтижесінде қосымша 728,3 млн тенге көлемінде корпоративтік табыс салығы есептелінген.

2010 жылға арналған декларацияны тапсырып болғаннан кейін аванстық төлемдерді төмендеткен 49 заңды тұлғалардан корпоративтік табыс салығы өтелінді. Нәтижесінде қосымша 63,8 млн тенге көлемінде корпоративтік табыс салығы есептелінді.

Қазақстан Республикасының Салық Кодексінің 141-бабына сәйкес 2010 жылға аванстық төлемдер туралы есеп-қисап тапсыруға міндетті салық төлеушілерден КТС–ы өтелінген, жүргізілген шаралардың нәтижесі бойынша 58 салық төлеушіден 510,3 млн тенге көлемінде қосымша корпоративтік табыс салығы есептелінген.

2010 жылдың аяғына дейін ай сайын 12 салық төлеуші корпоративтік табыс салығы бойынша жалпы сомасы 86,3 млн теңгені құрайтын декларациядан кейінгі аванстық төлемдер туралы қосымша есеп-қисап тапсырған. Қосымша 29,6 млн тенге сомасында ҚҚС есептелінген. 3-салық төлеуші ҚР «Әкімшілік құқық бұзушылық туралы Кодексінің 210 –бабы бойынша әкімшілік жауапкершілікке тартылған.

Қосылған құн салығы бойынша 2010 жылы болжам 10271287 мың тенге, нақты түсім 11823525 мың тенгені құраған. Жоспардан артық + 1552238 мың тенге немесе 15,1 пайызға артық орындалған (кесте 4).

Салық органында бюджетке қосымша резевтердің түсуін қарастыру мақсатында салықтық әкімшілік тарапынан осы ҚҚС салығы бойынша камералдық бақылау жұмыстары жүргізілген .

2010 жылы есепте тұрған салық төлеушілерге 5370 хабарлама ұсынылып, 216,9 млн тенге сома көлемінде қосылған құн салығын есептеуге алып келген 748,4 млн тенге алшақтық сомасында 3532 салық төлеуші қосымша декларациялар тапсырған, 2979,7 млн тенге алшақтық сомасына 1838 салық төлеушінің 100 % жіберілген хабарламалар санының есебіне, 100% қарастырылған алшақтық сомасына байланысты өзіндік себептері бар(1489,8 млн тг алшақтық сомасында 1286 салық төлеуші бойынша контрагенттің қателігі анықталған, 1400,8 млн тенге алшақтық сомасында 552 салық төлеуші бойынша техникалық қателік анықталса, 89,1 млн тенге алшақтық сомасында 203 салық төлеуші- ҚҚС бойынша есептен шығарылған, таратылған, басқа аудандық салық басқармасына кетіп қалған банкрот салық төлеушілер). Сонымен 05.01.2011 жылы 234 салық төлеуші бойынша мақсатты топ құрылып, бүгінгі таңда 7122,1 млн тенге алшақтық сомасында 192 салық төлеуші ,олардың ішінде 103 салық төлеуші 684,0 млн тенге сомасында қосымша салық есептіліктерін тапсырған.

Жергілікті бюджетті құрайтын жеке табыс салығы мен әлеуметтік салыққа Әуезов аудандық салық басқармасы қызметкерлері салықтық әкімшілік іс-шаралар жүргізу нәтижесінде салықтар толығымен немесе артығымен орындалған.

Нақты мәліметтермен айта кететін болсақ, жеке табыс салығы мен әлеуметтік салықтың толық және уақытылы төленуі негізінде екінші деңгейлі банктерден ақшалай қарыз алған, «Дағдарысқа қарыс бағдарлама», «Жол картасы», барлық тендерлер бойынша мемлекеттік сатып алулар шеңберінде ақшалай қаражаттар алып отырған салық төлеушілердің айлық мониторингі іске асырылды. Жүргізілген іс-шаралар кезінде, нақтырақ айтқанда объектілерді визуальды зерттеу, басшылармен сұхбат жүргізу, салық төлеушілердің заңды мекен-жайларына зерттеу актілерін жасау, сонымен бірге жүргізілген хронометраждық зерттеулер барысында маусым айынан 2010 жылдың аяғына дейін бюджетке мемлекеттік сатып алуларға қатысушы 7 салық төлеушілерден жеке табыс салығы бойынша 11,4 млн тг, әлеуметтік салық бойынша -9,5 млн тенге түсім түскен, 4 салық төлеуші КТС-н 38,0 мың теңгеге жоғарылатып, 3-салық төлеуші ҚҚС бойынша өсімді 1,0 млн тенге өндірген.

Сонымен, 2010 жылы жеке табыс салығы болжанған сомадан 215336 мың тенгеге немесе 4,0 пайызға артық, ал әлеуметтік салық болжанған сомадан 2284 мың тенге артық жиналған (кесте 4).

Экономикалық- бақылау жұмыстары, мемлекеттік бюджет бойынша әкімшіліктендіруде, 2010 жылы 271 кешенді және тақырыптық тексерулер жүргізілген, есептеу сомасы 1693,6 млн тенге құрайды, 2009 жылмен салыстырғанда бұл көрсеткіш 656,5 млн тг немесе 163%-ға жоғарлаған.

Салық заңнамасын бұзу негізінде жалпы сомасы 537,1 млн тенге құрайтын 3161 әкімшілік іс қозғалған, бұл көрсеткіш өткен жылмен салыстырғанда 153 % құрайды (350,3 млн тг). Залалды кәсіпорындарды азайту бойынша комиссия құрылған, 47 салық төлеушілермен аталған залалды кәсіпорындардың себептері қарастырылатын сұхбаттар жүргізілді, нәтижесінде шығындар қайта қарастырылып, 1737,9 млн тенге көлемінде қосымша салық есептіліктері тапсырылды. Жылжымайтын мүлікті сату-сатып алудан мүліктік табыс алып отырған тұлғаларға қатысты тексерулер жүргізіліп, нәтижесінде 178,8 млн тенге есептелінген Мемлекеттік салық органдарының бақылау қызметін жүргізуде салықтық заңнаманы бұзу сияқты көптеген бұзушылықтар анықталады. Осыған сәйкес мемлекеттің салық жүйесі мен салық механизмінің тиімді қызмет етуін қолдауда салықтық бақылаудың алатын орны ерекше. Салық бақылауын жетілдірудің негізгі маңызды бағыттарының бірі салық тексерулерін жүргізу болып табылады. Осыған сәйкес Алматы қаласы Әуезов ауданы бойынша салық басқармасында 2008-2010 жылдар аралығында жүргізілген салықтық әкімшілік тексерулеріне талдау жасап көрелік.

Енді 2008-2010 жылдар аралығында Әуезов ауданы бойынша салық басқармасында жүргізілген салықтық әкімшілік тексерулері нәтижесінде бюджетке түскен түсімдерге тоқталып өтейік.

2008-2010 жылдар аралығында Әуезов ауданы бойынша салық басқармасында жүргізілген құжаттық тексерулер нәтижесінде бюджетке 2008 жылы – 2221 млн теңге, 2009 жылы – 2846 млн теңге, 2010 жылы 3335 млн теңге төленген. 2008-2010 жылдары заңды тұлғаларға жүргізілген кешенді тексерулер нәтижесінде бюджетке 2008 жылы -1125 млн теңге (50,6 % ), 2009 жылы – 1460 млн теңге (51,3 %) , 2010 жылы 2029 млн теңге (60,8 %) төленсе, ал тақырыптық тексерулер бойынша 2008 жылы- 1096 млн теңге (49,4 %), 2009 жылы – 1386 млн теңге (48,7 %), 2010 жылы 1306 млн теңге (39,2 % ) түсім түскен.
5 кесте

2008-2010 жылдарда Алматы қаласы Әуезов ауданы салық басқармасында заңды тұлғаларға жүргізілген салықтық әкімшілік нәтижесінде бюджетке төленген түсімдердің құрылымы

5 кестеден көріп отырғанымыздай, 2010 жылдың 2008 жылға арақатынасы бойынша құжаттық салық тексеулері нәтижесінде түскен түсімдердің көлемі 51%- ға, кешенді салық тексерулері бойынша 81 %- ға, тақырыптық тексерулер негізінде төленген түсім сомалары 19%- ға өскен. Ал 2009 жылмен салыстырғанда 2010 жылы құжаттық салық тексерулері бойынша бюджетке төленген түсімдер 17%-ға , кешенді салық тексерулері негізінде төленген түсім көлемі 38%- ға өссе, тақырыптық тексерулер бойынша түсім көлемі 5,8 %- ға төмендеген.

2008-2010 жылдар аралығында Әуезов ауданы бойынша салық басқармасында жүргізілген құжаттық салық тексерулері негізінде 2008 жылы -706 (95,4 %), 2009 жылы- 754 (96,5%), 2010 жылы 839 (96,4 %) кешенді құжаттық салық тексерулері жүргізілген. Ал тақырыптық салық тексерулері құжаттық салық тексерулерінің 2008 жылы- 0,8%, 2009 жылы-0,6% , 2010 жылы 0,8 %-ын құраса, қарсы тексерулер 2008 жылы 3,8%, 2009 жылы – 2,9 %, 2010 жылы 2,8%- ын құраған. Кешенді салық тексерулері 2008 жылмен салыстырғанда 2010 жылы 6%-ға , ал 2009 жылмен салыстырғанда 12%-ға өскен. 6-кестеден көріп отырғанымыздай, 2008 жылмен салыстырғанда 2010 жылы тақырыптық салық тексерулері 16%-ға өссе , қарсы тексерулер 10,8- ға төмендеген. Ал 2010 жылдың 2009 жылға арақатынасы бойынша тақырыптық салық тексерулері 40%-ға, қарсы тексерулер 13% - ға өскен.

6 кесте

2008-2010 жылдар аралығында Әуезов ауданы бойынша салық басқармасында заңды және жеке тұлғаларға жүргізілген салық тексерулерін талдау барысында жүргізілген әрбір салық тексерулерінің жыл сайын өсіп отырғаны аталған салық басқармасының бақылау қызметінің нәтижелі екендігін көрсетеді. Сонымен бірге салық тексерулерінің ішінде құжаттық салық тексерулері ерекше орын алатындығын көруге болады.

7-кестеде келтірілген мәліметтер бойынша талдау жасау барысында Әуезов ауданы бойынша салық басқармасында салықтық төлемдер бойынша берешектер 2008 жылы- 1479 млн теңге, 2009 жылы 1477 млн теңге, 2010 жылы 1147 млн теңгені құраған. Оның ішінде 2008 жылы корпоративтік табыс салығы бойынша берешектер жалпы берешектердің 65,1%, 2009 жылы- 51,7 %, 2010 жылы 43,1 %-ын құраса, қосылған құн салығы бойынша берешектер 2008 жылы 32,5%, 2009 жылы-31,5%,2010 жылы 53,4 %-ын құраған. Сонымен бірге 2008 жылы басқа салық түрлері бойынша берешектер жалпы берешектердің небәрі 2,4 %-ын қамтыса, 2009 жылы- 16,8 %, 2010 жылы 3,5 %-ын құраған. Осының нәтижесінде салықтық берешектердің көп бөлігін корпоративтік табыс салығы мен қосылған құн салығы алатынын көруге болады.

7 кесте

2008 жылмен салыстырғанда 2010 жылы жалпы салықтық берешектер 22,5%- ға, 2009 жылмен салыстырғанда 22,4 %-ға төмендеген. Оның ішінде қосылған құн салығының 2008 жылға қарағанда 2010 жылғы өсу қарқыны 27%-ды құраса, 2009 жылмен салыстырғанда 2010 жылы 31%-ға өскен. Ал корпоративтік табыс салығы бойынша берешектер 2010 жылдың 2008 жылға арақатынасы нәтижесінде 48,6 %-ға, 2009 жылмен салыстырғанда 2010 жылы 35,3%- ға төмендеген. 2008 жылмен салыстырғанда 2010 жылы басқа салық түрлері бойынша берешектер 11%-ға өссе, 2009 жылмен салыстырғанда 2010 жылы 84,3 %- ға төмендеп кеткен. Сондықтанда Алматы қаласы Әуезов ауданы бойынша салық басқармасының бюджетін қалыптастырудағы берешектің көп бөлігі қосылған құн салығына келетінін көруге болады. Үш жыл ішінде берешек көлемінің азаюы салық төлеушілердің салықтар мен басқа да міндетті төлемдерді уақытылы төлеуін және салық есептіліктерін өз уақытында тапсырылатындығын көрсетеді (кесте 7).

Енді Алматы қаласы Әуезов ауданы бойынша салық басқармасында үш жыл ішінде тексеру нәтижесінде өндіріп алынған салықтар сомасына тоқталып өтелік.

2008-2010 жылдар аралығында Алматы қаласы Әуезов ауданы бойынша салық басқармасында жүргізілген салық тексеруі нәтижесінде өндіріп алынған салық сомалары 2008 жылы- 889 млн теңге, 2009 жылы- 590 млн теңге, 2010 жылы 447 млн теңгені құраған. Оның ішінде корпоративтік табыс салығы 2008 жылы-58,3%,2009 жылы-28,8%,2010 жылы 51,8 %-ын құраса, қосылған құн салығы бойынша өндіріп алу сомалары жалпы өндіріп алынған салықтық түсімдердің 2008 жылы 35,2%, 2009 жылы 65,4%, 2010 жылы 40,8 %-ын құраған. 2008 жылы жеке табыс салығы бойынша -40 млн теңге (4,5 %), әлеуметтік салық -16 млн теңге (1,7 %), меншікке салынатын салықтар бойынша 3 млн теңге (0,3 %) өндіріп алынса, 2009 жылы жеке табыс салығы бойынша -26 млн теңге (4,4 %), әлеуметтік салық -7 млн теңге (1,1 %), меншікке салынатын салықтар бойынша 2 млн теңге (0,2 %) өндіріп алынған. Сонымен бірге 2010 жылы жеке табыс салығы жалпы өндіріп алынған салық сомаларының 6,2%, әлеуметтік салық 0,8%, меншікке салынатын салықтар 0,6 %-ын құраған.

2008-2010 жылдардағы Алматы қаласы Әуезов ауданы бойынша салық басқармасында салықтық әкімшілік жүргізу нәтижесінде өндіріп алынған салықтар сомасы

Жеке табыс салығы бойынша өндіріп алынған түсімдер 2009 жылмен салыстырғанда 2010 жылы 7 %- ға өссе, 2010 жылы 2008 жылға қарағанда 30%- ға төмендеген. Меншікке салынатын салықтар бойынша өндіріп алынған салықтық түсімдердің 2008 жылмен салыстырғанда 2010 жылғы өзгерісі бірнеше пайызға төмендеп кетсе, ал 2010 жылы 2008 жылмен салыстырғанда көлік құралдарына салынатын салық 100%-ға өсіп кетсе, 2009- 2010 жылдары тұрақт деңгейде қалған.

Өндіріп алу сомаларын талдау барысында келесідей тұжырымдама жасауға болады, яғни өндіріп алу сомаларының жоғары болуы заң бұзушылықтар деңгейінің жоғары екендігін көрсетсе, өндіріп алу сомаларының үлесінің төмен болуы бұзушылықтардың аз болуын көрсетеді.

9 кесте

Алматы қаласы Әуезов ауданы салық басқармасының 2010 жылғы 2-Н нысанын талдау барысында заңды тұлғалар бойынша құқықбұзушылықтар көбінесе Әкімшілік–Құқық бұзушылық кодексінің 88,205,206,209-баптарына сәйкес келетінін көруге болады. 2010 жылы Зейнетақымен қамтамасыз ету туралы Қазақстан Республикасының заңында қарастырылған міндеттерді заңды тұлғалардың орындамауы бойынша жалпы 72 әкімшілік істері жүргізілген. Оның ішінде 47 қаулы жасалып, әкімшілік айыппұлды толығымен өндіріп алу бойынша 15 және айыппұлдарды толық өндіріп алынбауы бойынша 10 әкімшілік істері жүргізілген. Нәтижесінде 0,5 млн теңге көлемінде әкімшілік айыппұл өндірілген. Ал салық органында салық есебіне қою мерзімінің бұзылуы негізінде 87 қаулы, салық есептілігін,сондай- ақ салық төлеушінің мониторингін жүргізу үшін қажетті құжаттарды тапсырмау бойынша 2732 қаулы, Салықтар мен бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің сомасын кемітіп көрсету барысында 260 қаулы жасалынса, әкімшілік айыппұлдардың толық өндірілмеуі және әкімшілік айыппұлдардың толық өндірілуі негізінде 205-бап- 37, 206 бап-460, 209-бап бойынша 209 әкімшілік істері жүргізілген. Нәтижесінде 205-бап- 82 млн теңге, 206 бап-5 млн теңге, 209-бап бойынша 42 млн теңге көлемінде әкімшілік айыппұлдары өндіріліп алынған.

Шағын кәсіпкерлік субъектілерін салықтық әкімшіліктендіру барысында жеке кәсіпкерлер бойынша құқық бұзушылықтардың үлкен бөлігі салық есептіліктерін уақытында тапсырмағандықтарынан орын алған, яғни осы жағдай бойынша жалпы 1004 әкімшілік істері жүргізіліп, оның ішінде 786 қаулы жасалған. Нәтижесінде 2 млн теңге көлемінде әкімшілік айыппұл өндіріп алынған.

Жанармай құю бекеттері бойынша рыноктар мен акциздерге салықтық әкімшілік жүргізу кезінде Әуезов ауданның алты рыногында (Баянаул, Сарыарқа, Тұлпар, Береке,Тигрохауд, Арыстан) хронометраждық тексеру жүргізіліп, нәтижесінде сауда орындары 1240 орынға жоғарылаған және айлық түсім сомасы 10,6 млн тг ұлғайған. «Жана», «Салем» рыноктарының жабылып қалуына қарамастан біржолғы төлемдер бойынша түсімдер негізінде болжамның орындалуы 100%-ды қамтыған.

Жанармай құю бекеттері: Жанармай құю бекеттеріне 23,64 т бензин және 11,1 т дизельдік отынның орташа алғандағы жанар-жағармайды өткізу көлемінінң төмендеуі анықталған нәтижелерге сәйкес 13 хронометраждық зерттеулер жүргізілді. Нәтижесінде жүргізілген іс-шаралар негізінде акциз бойынша болжамның орындалуы 137%-ды қамтыған .

Жоғарыда көрсетілген әкімшілік істері бойынша келесідей тұжырым жасауға болады. Заңды тұлғаларға қатысты бұзушылықтар көбінесе 88-бап «Зейнетақымен қамтамасыз ету туралы Қазақстан Республикасының заңында қарастырылған міндеттерді заңды тлғалардың орындамауы», 205- бап «Салық органында салық есебіне қою мерзімінің бұзылуы», 206-бап «салық есептілігін,сондай- ақ салық төлеушінің мониторингін жүргізу үшін қажетті құжаттарды тапсырмау», 209-бап «Салықтар мен бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің сомасын кемітіп көрсету» баптары бойынша орын алған. Ал жеке кәсіпкерлердің салық есептіліктерін уақытылы тапсырмауы нәтижесінде көптеген салық төлеушілер 206-бапқа сәйкес әкімшілік жауапкершілікке тартылған. Талдау нәтижесі осы баптардағы мәселелерді барынша салық төлеушілерге жететіндей толықтырып, сәйкесінше осы баптарға жауапкершілікті арттыру сияқты салықтық әкімшілк шаралар жасау керектігін көрсетеді.

2010 жылы Алматы қаласы Әуезов ауданы салық басқармасында жеке кәсіпкерлерден өндіріп алынған салықтық әкімшілік айыппұлдар