Қазақстан республикасының ауыл шаруашылығы министрлігі
Физикалық және химиялық қасиеттері
жүктеу/скачать 350 Kb.
|
| 1.5 Физикалық және химиялық қасиеттері
Тұтас қанның тығыздығы, негізінен, эритроциттердің, ондағы белоктар мен липидтердің құрамына байланысты. Гемоглобиннің оттегімен қаныққан және қышқылданбаған түрлерінің арақатынасына, сондай-ақ гемоглобин туындыларының – метгемоглобинге, карбоксигемоглобинге және т.б. байланысты қанның түсі қызылдан қызылға дейін өзгереді. Плазма бояуы ондағы қызыл және сары пигменттердің бо- луына байланысты – негізінен каротиноидтар мен билирубин, олардың көпшілігі патологияда плазмада сары түс береді. Қан коллоидтық полимерлі ерітінді болып табылады, онда су еріткіш, тұздар және төмен молекулалы салмақты органикалық аралдар плазманың ерітінділері, ал ақуыздар мен олардың комплекстері коллоидтық компонент болып табылады. Қан жасушаларының бетінде мембранамен мықтап байла- нысқан теріс зарядтардан және оларды теңестіретін оң зарядтардың диффузды қабатынан тұратын электр зарядтарының қос қабаты бар. Қосарланған электр қабатының арқасында электрокинетикалық потенциал пайда болады, ол жасушалардың тұрақталуында маңызды рөл атқарады, олардың жинақталуына жол бермейді. Оған плазманың иондық күшінің жоғарылауымен, көп зарядтал- ған оң иондардың түсуі әсерінен диффузды қабат қысқарады және жасуша агрегациясының алдын алатын кедергі азаяды. Қанның микроэтерогендігінің көріністерінің бірі – эритроциттердің тұндыру құбылысы. Бұл қан ағымынан тыс қанда (егер қанның бітелуіне жол берілмесе), клеткалар қоныстанып, үстіне плазманың бір қабатын қалдырады. Эритроциттердің тұндыру жылдамдығы плазманың ақуыз құрамының өзге- руіне байланысты әр түрлі аурулармен, көбінесе қабыну сипатымен жоғары- лайды. Эритроциттердің тұнбасы олардың тиын бағандары сияқты белгілі бір құрылымдардың пайда болуымен бірге топтастырылады. Олардың қалыптасу жолына эритроциттердің тұндыру жылдамдығына байланысты. Қанның маңызды қасиеттерінің бірі – сұйықтық. Қан ағымында, ағым жағдайларына байланысты оның тұтқырлығы өзгереді. Осыған байланысты үлкен тамырлар мен капиллярлардағы қанның тұтқырлығы айтарлықтай өзгереді, ал әдебиетте ұсынылған тұтқырлық туралы мәліметтер шартты бо- лып табылады. Қан ағымының заңдылықтары жақсы түсінілмейді. Құлық қан жасушаларының көп мөлшерде шоғырлануымен, олардың асимметриясымен, плазмадағы ақуыздардың болуымен және басқа факторлармен түсіндіріледі. Қанның тұтқырлығы судың тұтқырлығына байланысты және 4-5 есе жоғары болады. Қанның тұтқырлығы негізінен эритроциттердің құрамына және аз дәрежеде плазма ақуыздарына байланысты. Веноздық қанның тұтқырлығы артерияға қарағанда біршама жоғары, бұл эритроциттерге СО₂ қабылдауымен байланысты, олардың мөлшері аздап артады. Қанның тұтқырлығы көбінесе қызыл қан клеткалары бар қан қоймасы босатылған кезде артады. Плазманың тұтқырлығы 1,8-2,2-ден аспайды. Ақуыздың мол қоректенуімен плазманың тұтқырлығы, қан жоғарылауы мүмкін. Осмотикалық қан қысымы. Осмотикалық қысым – бұл еріткішті жар- тылай өткізгіш мембранадан аз концентрацияланған ерітіндіге өтуге мәжбүр- лейтін күш. Қанның осмотикалық қысымы депрессияны анықтайтын криоскопиялық әдіспен (қату нүктесі) анықталады және ол 0,54-0,58°C құ- райды. Қанның осмотикалық қысымы – 7,3-7,6 атм. Қанның осмотикалық қысымы ондағы ерітіндінің төмен молекулалық қосылыстарына, негізінен тұздарға байланысты. Бейорганикалық электролиттер жалпы осмостық қысымның 95% құрайды, оның 60% NaCl құрайды. Қандағы, лимфадағы, жасушалық сұйықтықтағы, жасушадағы осмотикалық қысым шамамен бірдей және әртүрлі тұрақтылық. Судың немесе тұздың қанды құрамына қаныққан жағдайда да, осмотикалық қысым айтарлықтай өзгеріске ұшырамайды. Қанның көп мөлшерде қабылдануымен су бүйректерден тез бөлініп, ұлпалар мен жасушаларға өтеді, олар осмотикалық қысымның бастапқы мәнін қалпына келтіреді. Егер қандағы тұздардың концентрациясы көтерілсе, онда жасушалық сұйықтықтағы су тамырлы арнаға өтеді, ал бүйректер тұздарды қарқынды түрде алып тастай бастайды. Қан мен лимфаға сіңетін ақуыздар, майлар мен көмірсулардың ас қорыту өнімдері, сондай-ақ жасушалық метаболизмнің төмен молекулалық массасы өнімдері осмотикалық қысымды аздап өзгерте алады. Тұрақты осмотикалық қысымды ұстап тұру жасушалардың өмірінде маңызды рөл атқарады. Онкотикалық қысым ерітіндідегі үлкен молекулалық қосылыстардың (белоктардың) құрамына байланысты. Плазмадағы ақуыздардың концентра- циясы едәуір жоғары болғанымен, онкотикалық қысым 30 мм (сынап бағана- сының миллиметрі) аспайтындай үлкен молекулалық массасына байланысты молекулалардың жалпы саны салыстырмалы түрде аз. Онкотикалық қысым үлкен дәрежесі альбуминге (80%) тәуелді, бұл олардың салыстырмалы түрде төмен молекулалық салмағы мен плазмадағы молекулалардың көптігімен байланысты. Онкотикалық қысым су метаболизмін реттеуде маңызды рөл атқарады. Оның мәні неғұрлым үлкен болса, тамырлы арнада су соғұрлым көп сақталады және ол жасушаға неғұрлым аз енеді. Онкотикалық қысым ұлпалық сұйықтықтың, лимфаның, зәрдің пайда болуына және ішекте судың сіңуіне әсер етеді. Сондықтан қанның орнын басатын ерітінділерде суды сақтауға қабілетті коллоидты заттар болуы керек. Плазмадағы ақуыз концентрациясының төмендеуімен ісіну пайда болады, өйткені су тамырлы арнада қалып қоймай, жасушаларға енеді. Сутегі иондарының концентрациясы және қандағы рН-ны реттеу. Әдетте, капиллярлардағы қанның рН мөлшері 7,36, яғни реакция әлсіз. РН-дің ауытқуы шамалы. Демалу кезінде артериялық қанның рН-ы – 7,4, ал веналық – 7,34 сәйкес келеді. Жасушалар мен тіндерде рН 7,2, тіпті 7,0-ге жетеді. Метаболизм кезінде олардағы қышқыл метаболикалық өнімдердің түзілуіне байланысты. Әр түрлі физиологиялық жағдайларда қанның рН-ы қышқылдықта (7,3 дейін), сонымен қатар негізгі (7,5-ке дейін) жағында өзгеруі мүмкін. РН-ның едәуір ауытқуы денеге ауыр зардаптармен бірге жүреді. Сонымен, қанда рН 6,95 болған жағдайда, және егер бұл өзгерістер ең қысқа мерзімде жойылмаса, онда өлімге әкеледі. Егер H⁺ иондарының концентрациясы төмендейдін болса және рН 7,7-ге теңесе, одан кейін өлімге әкелетін ауыр конвульсиялар (тетания) дамиды. Метаболизм процесінде жасушалар ұлпалық сұйықтыққа, демек, қандағы қышқылдық метаболизмдік өнімдерге бөлінеді, бұл рН-ның қышқыл жағына ауысуына әкелуі керек. Бұлшықеттердің қарқынды жұмысының нәтижесінде адам қанына минутына 90 г сүт қышқылы бірнеше рет ене алады. Суспензияның қанға тұрақтылығы (эритроциттердің тұндыру жылдам- дығы – ЭТЖ). Қан – бұл формалы элементтердің жүзіндісі немесе суспензиясы. Эритроциттердің плазмадағы суспензиясы олардың бетінің гидрофильді сипатымен, сондай-ақ қызыл қан клеткаларының теріс зарядты болатындығы- мен олар бір-бірін итермелейді. Егер түзілген элементтердің теріс заряды азайса, бұл оң зарядталған ақуыздардың, мысалы, фибриноген, γ-глобулиндер және т.б. адсорбциясымен байланысты болса, онда эритроциттер арасындағы электростатикалық репульсия азаяды. Бұл жағдайда эритроциттер бір-біріне бағандап қалыптастырып жабысып қалады. Егер денеде эритроциттердің агрегациясы байқалса, қанның тұтқырлығы артады, бұл тамырішілік коагуляция үшін қолайлы жағдай туғызуы мүмкін, сондай-ақ қан қысымының жоғарылауы болады. жүктеу/скачать 350 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|