Қазақстан республикасының ауыл шаруашылығы министрлігі
жүктеу/скачать 350 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 2. Мал қанының физикалық және химиялық құрамы
| 1.6 Қан топтары
К.Ландштейнер (1901) адамның қызыл қан жасушаларында А және В екі антигендерін тапты. Олардың қызыл қан клеткаларындағы құрамы бойынша адам қаны топтарға бөлінеді: 0 (I) – құрамында А және В антигендері болмай- ды; A (II) – құрамында А антигені бар; В (III) – құрамында B антигені бар. Төртінші - AB (IV)- сирек кездесетін топ кейінірек табылды (Ю. Янский, 1907). А және В антигендері лейкоциттерде, тромбоциттерде, әртүрлі жасушаларда, сілекейде, сперматозонда, көз жасында, зәрде анықталды, бірақ олар объективте, плацентада, теріде және цереброспинальды сұйықтықта жоқ. А және В заттары агглютинентті эритроциттердің антиденелерінің синтезін қоз- дыратындықтан, оларды агглютиногендер деп атайды, ал қандағы топтық заттарға антиденелер агглютининдер деп аталады. Бұрын бірінші топтың қанын барлық басқа топтарға құюға болады деп есептелген, өйткені құрамында агглютиногендер жоқ. Бірінші топтағы адамдар әмбебап донорлар деп аталды. Алайда, бұл әмбебаптықтың салыстырмалылығы енді ашылды. Атап айтқанда, бірінші топтағы қанмен ауыратын адамдарда иммунды анти-А және анти-В агглютининдер бар. Мұндай қан құю ауыр зардаптарға және тіпті өлімге әкелуі мүмкін, яғни бір топтық қанға және тек денсаулығына байланысты, мысалы, адам көп қан жоғалтқан кезде құю ұсынылады. Қазіргі уақытта бүкіл қан құю салыстырмалы түрде сирек кездеседі және қанның әртүрлі компоненттерін құю қолданылады: плазма немесе сарысу, эритроциттер, лейкоциттер немесе тромбоциттер. Мұндай жағдайларда аз антигендер тағайындалады, бұл трансфузионнан кейінгі асқынулардың қаупін азайтады. 2. Мал қанының физикалық және химиялық құрамы Ірі қара мен қойдың қаңқасында қан мөлшері орташа есеппен 7,6-8,3%, шошқаларда тірі салмақтың 4-5% құрайды. Қан кету кезінде жануарлардың 40-60% қан шығарады; қалған қан ұлпалардың, мүшелер мен терінің капил- лярларында қалады. Қанда 16,4-18,5% ақуыз бар; 79-82% су; Ақуыз емес органикалық заттардың 0,6-0,7% (көмірсулар мен липидтерді қосқанда) және 0,8-1% мине- ралды заттар. Қан біркелкі элементтерден және қан плазмасынан тұрады. Пішінделген элементтер 59-63% судан және 37-41% құрғақ қалдықтан тұрады. Құрғақ заттардың 80%-ы қызыл қан клеткаларының құрамына кіретін гемоглобинде болады. Гемоглобин – глобин және ақуыз емес (протездік) топ – гемнен тұратын күрделі ақуыз. Гем – пропорционалды (темір) бөлінетін протопорфирин кешені. Оттегінің қосылуы бөлінетін темір мен оттегі арасындағы қосымша молекула- лық байланыс нәтижесінде пайда болады. Гемоглобиннің туындысы ашық қызыл түсті оксигемоглобин пайда болады. Гемоглобин толық емес ақуыз, өйткені оның құрамында изолейцин жоқ. Алайда құрамында гемоглобин бар өнімдерді қолдану адам қанындағы гематин мөлшерін арттыруға көмектеседі. Сонымен қатар, гемоглобинде көптеген басқа маңызды аминқышқылдары бар. Қан протеиндері, ондағы гемоглобин пепсин мен трипсинмен қорытылады. Қан плазмасы – сабан түсті сұйықтық құрамында 91-92% су және 8–9% құрғақ зат бар. Плазманың құрғақ затының құрамына ақуыздар кіреді: фи- бриноген, сарысулық альбумин және глобулин. Шошқа қаны пішінді элементтердің жоғары құрамымен сипатталады (қанның жалпы массасының 42%), бұл булану кезінде құрғақ қалдықтың көп шығуына әкеледі (21%). Шошқа қанындағы гемоглобиннің мөлшері өте жоғары (14%). Керісінше, басқа ауылшаруашылық жануарларының қанына қарағанда ақуыздар аз. Холестерин мөлшері аз, дегенмен бейтарап майдың мөлшері өте жоғары. Шошқалардың қанындағы минералдардың ішінде салыстырмалы түрде көп калий тұздары бар, бірақ натрий тұздары аз. Қан плазмасы түссіз, өйткені пигменттер жоқ. Ірі қара қанында тек 19% құрғақ зат бар; жоғары су құрамы элемент- тердің аз мөлшерін тудырады (35%). Тиісінше, ірі қара малдың (10%) қандағы гемоглобині шошқалардың (14%) қанымен салыстырғанда аз. Басқа ақуыздардың мөлшері 11/2 есе көп. Ірі қара малдың қанында май өте аз, бірақ холестерин мөлшері салыстырмалы түрде үлкен. Тұздардың ішінде натрий тұздары күрт басым. Қойдың қаны ірі қара малының қанына жақын, бірақ одан да аз мөлшерде формалы элементтерден (30%), қатты денелерден (18%) және гемоглобиннен (9%) тұрады. Майдың мөлшері салыстырмалы түрде көп. Минералдардың құрамы малдың қанымен бірдей. Жылқы қанында 40% бірқалыпты элементтер және 20% қатты заттар бар. Гемоглобиннің мөлшері салыстырмалы түрде жоғары (12,5%). Холестерин мен бейтарап майлар аз. Сойылған малдың қаны – құнды өнім. Ол көптеген дәрумендердің көзі; А дәрумені құрамындағы қанды дәрілік мақсаттарда қолдануға болады. Ақуыздың көп мөлшерімен қатар, оның құрамында оңтайлы минералдар бар. Тыныщтық жағадйда жануарларда барлық қанның жартысына жуығы қан тамырларында өтеді, ал қалған жартысы көк бауыр мен бауырда сақталады. Қажет болса, дененің қанмен қамтамасыз етілуі қанға енеді. Жануарлардағы қан мөлшері дене салмағының орта есеппен 8% құрайды. Жануарлардағы қан құрамы салыстырмалы түрде тұрақты. Қан түзілу процестері жүйке жүйесі мен эндокриндік бездер арқылы реттеледі. жүктеу/скачать 350 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|