бөлігінде бірінші сатыдағы соттың шешіміне өзгерістер енгізу не оның күшін жою үшін осы Кодексте көзделген негіздердің жоқ екендігі ғана көрсетіледі

3. Апелляциялық сатыдағы сот осы Кодекстің 235, 237-баптарында көзделген жағдайларда және тәртіппен апелляциялық сатыдағы соттың қаулысында кеткен қате жазуларды және айқын арифметикалық қателерді түзету туралы немесе апелляциялық қаулының мәнін өзгертпестен, ұйғарым шығару арқылы қаулыны түсіндіру туралы мәселені қарауға құқылы.

1. Апелляциялық тәртіппен сот шешімінің күшін жоюға не оны өзгертуге:

1) іс үшін маңызы бар мән-жайлар ауқымының дұрыс анықталмауы және дұрыс айқындалмауы;

2) бірінші сатыдағы сот анықтаған, іс үшін маңызы бар мән-жайлардың дәлелденбеуі;

3) шешімде баяндалған бірінші сатыдағы сот түйіндерінің істің мән-жайларына сәйкес келмеуі;

4) материалдық нормалардың немесе процестік құқық нормаларының бұзылуы немесе дұрыс қолданылмауы;

5) сот отырысының хаттамасын жүргізу міндеттілігі осы Кодексте көзделген сот отырысы, жеке процестік әрекеті хаттамасының істе болмауы негіз болып табылады.

2. Егер сот:

1) қолданылуға жататын заңды қолданбаса;

2) қолданылуға жатпайтын заңды қолданса;

3) заңды дұрыс түсіндірмесе материалдық құқық нормалары бұзылған немесе дұрыс қолданылмаған деп есептеледі.

3. Мәні бойынша дұрыс сот шешімінің күші бір ғана формальды пайымдаулар бойынша жойылмайды. Материалдық немесе процестік құқық нормаларының бұзылуы немесе дұрыс қолданылмауы, егер осы бұзушылық дұрыс шешім қабылдамауға әкеп соқса немесе әкеп соғуы мүмкін болса, бірінші сатыдағы соттың шешімін өзгертуге немесе күшін жоюға негіз болып табылады.

Егер сот дұрыс шешім қабылдаса, бірақ көрсетілген бұзушылықтарға жол берілсе, қаулыға уәждер, материалдық және процестік құқықтың нормалары келтіріледі, оларға сәйкес шешім өзгеріссіз қалдырылуға жатады.

4. Бірінші сатыдағы сот шешімінің күші егер:

1) істі соттың заңсыз құрамы қараған;

2) осы Кодекстің 133-бабының ережелері бойынша қаралған істерді қоспағанда, сот істі сот отырысының уақыты мен орны туралы тиісінше хабарландырылмаған іске қатысатын тұлғалардың қайсыбіреуі болмағанда қараған;

3) істі қарау кезінде сот ісін жүргізу тілі туралы қағида бұзылған;

4) сот іске қатысуға тартылмаған адамдардың құқықтары мен міндеттері туралы мәселені шешкен;

5) судья шешімге қол қоймаған немесе істі қарап, шешкен судьядан басқа судья қол қойған кез келген жағдайда жойылуға жатады.

5. Осы баптың төртінші бөлігінің 2), 3), 4) тармақшаларында көзделген негіздер болған кезде апелляциялық сатыдағы сот бірінші сатыдағы сот шешімінің күшін жояды, бұл туралы ұйғарым шығарады. Ұйғарымда істі бірінші сатыдағы сотта іс жүргізу қағидалары бойынша қарауға көшу, іске қатысатын тұлғалар жасауға тиіс әрекеттер және оларды жасау мерзімдері көрсетіледі. Осы көрсетілген әрекеттер аяқталғаннан кейін істі әдеттегідей апелляциялық сатыдағы соттың сол құрамы қарайды.

Қалған жағдайларда, оның ішінде жаңа шешім шығарылып, сот шешімінің күші жойылған кезде, апелляциялық сатыдағы сот істі бір сот отырысында қарайды және бір сот актісін қабылдайды.

6. Сот шығыстарын бөлу туралы мәселенің шешілмеуі немесе дұрыс шешілмеуі сот шешімінің күшін жоюға және оны өзгертуге негіз болып табылмайды. Сот шығыстарын бөлу қаулының қарар бөлігінде көрсетіледі.

Бірінші сатыдағы сот шешімі осы Кодекстің 277-бабында және

279-бабының 2), 3), 4), 5), 9) және 10) тармақшаларында көрсетілген негіздер бойынша іс бойынша іс жүргізуді тоқтатуға немесе талап қоюды қараусыз қалдыруға байланысты апелляциялық тәртіппен күші жойылуға жатады.
429-бап. Бірінші сатыдағы сот ұйғарымына (қаулысына) шағым жасаудың, наразылық білдірудің тәртібі мен мерзімдері

1. Осы Кодексте көзделген жағдайларда, сондай-ақ сот ұйғарымы істің одан әрі қозғалу мүмкіндігіне бөгет болатын жағдайларда бірінші сатыдағы соттың ұйғарымына осы Кодекстің 401-бабында көрсетілген тұлғалар жеке шағым жасауы, наразылық білдіруі мүмкін. Егер ұйғарым іске қатыспайтын адамдардың құқықтары мен мүдделеріне қатысты болса, олар да сот ұйғарымына шағым жасауға құқылы.

Жеке шағым, наразылық ұйғарым түпкілікті нысанда дайындалған күннен бастап он жұмыс күні ішінде беріледі.

2. Бірінші сатыдағы соттың қалған ұйғарымдарына, оның ішінде сол жерде сот отырысының хаттамасына енгізіле отырып шығарылған ұйғарымдарға жеке шағым жасалмайды, наразылық келтірілмейді, бірақ қарсылықтар апелляциялық шағымға немесе наразылыққа енгізілуі мүмкін.

3. Шешім шығарылып аяқталған сот талқылауы кезінде шығарылған ұйғарымға шағым жасалған, наразылық білдірілген жағдайда, шешімге шағым жасау үшін белгіленген мерзім өткен соң ғана іс жоғары тұрған сот сатысына жіберіледі. Бұл ретте, егер шешімге апелляциялық шағым берілсе, наразылық келтірілсе, жеке шағымды, наразылықты тексеру істі апелляциялық тәртіппен қарайтын сот сатысында жүргізіледі.

4. Жеке шағым, наразылық іске қатысатын тұлғалардың саны бойынша құжаттардың көшірмелері осы ұйғарымды шығарған сотқа қоса беріледі, оларды судья соларға жібереді немесе табыс етеді. Судья жеке шағымды немесе наразылықты алғаннан кейін азаматтық істі немесе материалдарды апелляциялық сатыдағы сотқа жібереді.

5. Жеке шағымдар мен наразылықтар осы тарауда белгіленген тәртіппен апелляциялық шағымдар мен наразылықтарды қабылдау және қарау үшін қабылданады және қаралады.

Осы Кодекстің 414-бабында көзделген тәртіппен апелляциялық сатыдағы сот іске қатысатын тұлғаларға жеке шағымды немесе наразылықты қарау уақыты мен орны туралы хабарлайды. Іске қатысатын тұлғалардың апелляциялық сатыдағы соттың сот отырысына келмеуі оны қарауға кедергі болмайды.

6. Жеке шағымды, наразылықты қарау нәтижелері бойынша апелляциялық сатыдағы сот:

1) сот ұйғарымын өзгеріссіз, ал жеке шағымды, наразылықты қанағаттандырусыз қалдыру;

2) сот ұйғарымының күшін толық немесе бөлігін жою және мәселені бірінші сатыдағы сотқа жаңадан қарауға жіберу;

3) сот ұйғарымының күшін толық немесе бөлігін жою және мәселені мәні бойынша шешу;

4) ұйғарымды өзгерту туралы ұйғарым шығарады.

7. Талап қою арыздарын қайтару, іс бойынша іс жүргізуді тоқтата тұру, талап қою арыздарын қарамай қалдыру мәселелері бойынша жеке шағым немесе наразылық бойынша шығарылған апелляциялық сатыдағы соттың ұйғарымдары шағым жасауға және наразылық білдіруге жатпайды. Осы Кодексте белгіленген жағдайларда істің одан әрі қозғалу мүмкіндігіне бөгет болатын апелляциялық сатыдағы соттың ұйғарымына шағым жасалуы және наразылық білдірілуі мүмкін.

Апелляциялық сатыдағы сот осы Кодекстің 270-бабында көзделген негіздер бойынша жеке ұйғарым шығара алады.

Жеке ұйғарымға осы Кодекстің 429-бабында көзделген тәртіппен шағым жасалуы және наразылық білдірілуі мүмкін.
431-бап. Апелляциялық сатыдағы соттың сот актілерінің заңды күші

Апелляциялық сатыдағы соттың сот актілері олар жария етілген күннен бастап заңды күшіне енеді.

1. Белгіленген мерзімде немесе өтіп кеткен мерзім қалпына келтірілгеннен кейін берілген апелляциялық (жеке) шағым немесе наразылық апелляциялық сатыдағы сотқа іс басқа шағымдар бойынша қаралғаннан кейін түскен жағдайда, сот мұндай шағымды немесе наразылықты өзінің іс жүргізуіне қабылдауға міндетті.

2. Апелляциялық (жеке) шағымды немесе наразылықты қарау нәтижелері бойынша және негіздер болған жағдайда апелляциялық сатыдағы сот бұрын қабылданған сот актісінің күшін жояды және келіп түскен шағым немесе наразылық бойынша жаңа қаулы, ұйғарым қабылдайды.

Мұндай негіздер болмаған кезде апелляциялық сатыдағы сот апелляциялық шағымды немесе наразылықты қанағаттандырудан бас тарту туралы қаулы, ұйғарым шығарады.

54-тарау. ЗАҢДЫ КҮШІНЕ ЕНГЕН СОТ АКТІЛЕРІНЕ КАССАЦИЯЛЫҚ ШАҒЫМ ЖАСАУ ЖӘНЕ НАРАЗЫЛЫҚ БІЛДІРУ
434-бап. Апелляциялық сатыдағы соттың сот актілеріне кассациялық шағым жасау және наразылық білдіру құқығы

1. Апелляциялық сатыдағы соттың сот актілеріне кассациялық шағым жасау және наразылық білдіру құқығы тараптарға, іске қатысатын басқа да тұлғаларға тиесілі.

2. Апелляциялық сатыдағы соттың сот актілеріне кассациялық наразылық келтіру құқығы апелляциялық сатыдағы сотта істі қарауға қатысқан прокурорға тиесілі. Қазақстан Республикасының Бас Прокуроры және оның орынбасарлары, облыстардың прокурорлары және оларға теңестірілген прокурорлар апелляциялық сатыдағы соттың сот актілеріне істі қарауға қатысуына қарамастан наразылық білдіруге құқылы.

3. Іске қатысуға тартылмаған, бірақ өздерінің құқықтары мен міндеттеріне қатысты апелляциялық сатыдағы сот актісін шығарған адамдар да кассациялық шағым беруге құқылы.

1. Кассациялық шағым мен наразылық iске қатысатын адамдардың саны бойынша көшiрмелерiмен қоса тiкелей кассациялық сатыдағы сотқа жіберіледі және берiледi. Қажет жағдайларда кассациялық сатыдағы сот кассациялық шағым немесе наразылық берген адамға оларға қоса берілген жазбаша дәлелдемелердiң көшiрмелерiн iске қатысатын адамдардың саны бойынша ұсынуды мiндеттей алады.

2. Прокурордың кассациялық наразылығы кассациялық сатыдағы сотқа азаматтық іспен бірге жіберіледі.

Қазақстан Республикасының Бас Прокуроры не оның орынбасарлары, облыстардың прокурорлары және оларға теңестірілген прокурорлар кассациялық тәртіппен тексеру үшін азаматтық істі тиісті соттан талап ете алады. Сот прокурордың істі талап ету туралы сұрау салуын ол сотқа келіп түскен күннен бастап бес жұмыс күнінен кешіктірмей және заңды күшіне енген сот актілерін орындау үшін процестік әрекеттер орындалғаннан кейін ғана орындайды. Сұрау салулар байланыс арналарын пайдалану арқылы жіберілуі мүмкін.

Істі талап еткен жағдайда кассациялық наразылық білдіру туралы өтінішхатты прокурор отыз жұмыс күні ішінде қарайды.

Осы Кодекстің 54-бабында көрсетілмеген істер бойынша сот актілеріне кассациялық наразылық білдіру туралы өтінішхат берілген жағдайда, өтінішхат осы Кодекстің 112-бабы бірінші бөлігінің 1), 2), 3) тармақшаларында тізбеленген адамдар берген жағдайлардан басқа, прокурор осындай өтінішхатты кассациялық сатыдағы сотқа тікелей кассациялық шағым беру үшін өтініш берушіге қайтаруға құқылы.
437-бап. Кассациялық шағым немесе наразылық беру мерзімі

1. Кассациялық шағым немесе наразылық апелляциялық сатыдағы соттың қаулысы немесе ұйғарымы заңды күшіне енген күннен бастап үш ай ішінде берілуі мүмкін.

2. Көрсетілген мерзім өткеннен кейін берілген кассациялық шағым немесе наразылық қараусыз қалдырылады және шағымды немесе наразылықты берген тұлғаға кері қайтарылады.

3. Сот актілеріне апелляциялық тәртіппен шағымдану мерзімі өтіп кеткен жағдайда кассациялық шағым бірінші сатыдағы сот шағымдану мерзімін қалпына келтіру туралы өтінішхатты қарағаннан кейін және апелляциялық сатыдағы сот істі қарағаннан кейін кассациялық сатыдағы сотқа берілуі мүмкін.

4. Апелляциялық сатыдағы соттың сот актілеріне кассациялық шағым немесе наразылық беруге арналған мерзімді қалпына келтіру туралы өтінішхатты кассациялық сатыдағы сот осы Кодекстің 126-бабында белгіленген тәртіппен қарайды.

438-бап. Кассациялық шағымның немесе наразылықтың мазмұны

1. Кассациялық шағымда немесе наразылықта:

1) шағым немесе наразылық жіберілетін соттың атауы;

2) шағым берген немесе наразылық білдірген тұлғаның атауы және мекенжайы;

3) апелляциялық сатыдағы соттың шағымданып немесе наразылық білдіріп отырған сот актісі көрсетілуге;

4) шағымданатын, наразылық білдірілетін қаулының немесе ұйғарымның заңсыздығын білдіретін нұсқау, сондай-ақ шағымды немесе наразылықты берген тұлғаның өтініші көрсетілуге;

5) шағымға немесе наразылыққа қоса берілетін жазбаша құжаттардың тізбесі болуға тиіс.

2. Кассациялық шағымға, наразылыққа оны берген тұлға немесе оның өкілі қол қояды. Шағымды, наразылықты электрондық құжат нысанында берген кезде ол оны берген тұлғаның немесе оның өкілінің электрондық цифрлық қолтаңбасымен куәландырылады. Өкіл қол қойған кассациялық шағымға сенімхат немесе өкілдің өкілеттігін куәландыратын өзге құжат қоса берілуге тиіс. Электрондық құжат нысанында берілетін шағымға, наразылыққа осы бапта көрсетілген құжаттардың көшірмелері электрондық нысанда қоса беріледі.

1. Кассациялық шағымды немесе наразылықты берген тұлғалардың қолы қойылмаған, шағымданатын немесе наразылық білдірілетін қаулы, шешім және ұйғарым көрсетілмеген немесе құжаттардың барлық қажетті көшірмелері қоса берілмеген кассациялық шағым немесе наразылық білдірілген кезде облыстық және оған теңестірілген соттың судьясы шағымды немесе наразылықты қозғалыссыз қалдыру туралы ұйғарым шығарады және шағым немесе наразылық берген тұлғаға кемшіліктерді түзету үшін мерзім тағайындайды.