Ќазаќстан Республикасыныњ Білім жєне Ѓылым Министрлігі
Қаржы жоспарлаудың түрлері мен технологиялары. Қаржылық жоспарлаудың кезеңдерi
жүктеу/скачать 1.23 Mb.
|
| 1.2 Қаржы жоспарлаудың түрлері мен технологиялары. Қаржылық жоспарлаудың кезеңдерi
Қазiргi теорияда және жоспарлауларды тәжiрибеге әр түрлi түрлер қаржы жоспар өндеп жүзеге асырылады. Белгiлер ретiнде, анықтайтын олардың бiр түрлерi, мақсаттары, жоспарлаудың объекттерi, белгісіздік дәрежесі, уақытша бағыты, жоспарлау шектері, қаржы жоспарлауын бағытталған, жоспарлаудың әдiстерi және т.б.: Жоспарлау мақсаттар бойынша: - инвестициялар және олардың қаржыландыру көздерінің жоспарлауы; - капиталды құрылымның жоспарлауы; - өндiрiстiк, инвестициялық және заңсыз қаржылық қызмет бойынша қаржы ресурстердегi қажеттiліктiң жоспарлауы; - фирма өтiмдiгiнiң қамтамасыз етуiн жоспарлау. Қаржы жоспарлаудың объектілерi бойынша: - аралық фирамалық жоспарлау; - жауапкершiлiк орталықтарға арналған жоспарлау; - жеке жобалар бойынша жоспарлау; - ақшалай ағындардың жоспарлауы; - пайданы жоспарлау; - жоспарлау iргелi салым; - баланстың болжамы (мүліктік құрамы және оның құрастыру көздері). Қаржы жоспарлауын жүйенiң сыртқы және iшкi ортасының белгісіздік дәрежелерiне байланысты бөлшектенедi: - детерминделген жоспарлау жүйелерi; - стохастикалық (ықтимал) жоспарлау жүйелерi. Уақытша бағыттың белгiсi бойынша: - реактивтi жоспарлау(өткенiге қайтаруы); - инактивтік жоспарлау; - белсендi жоспарлау; - өздiгiнен жоспарлау(келешек жүйенiң тамаша құрастыруын негiзде жобалау). Жоспарлау шектерге байланысты : - ұзақ мерзiмдi бiртұтас қаржы жоспарлар (5 жылдар және көбiрек); - жедел бiртұтас қаржы жоспарлар (1 жылдан 5 жылға дейін); - қысқа мерзiмдi бiртұтас қаржы жоспарлар(1 жылға дейiн). Қаржы жоспарлауының бағытталғандықтары бойынша: - стратегиялық жоспарлау(келешектен қазіргіге); - тактикалық жоспарлау(қазіргіден келешекке). Әдiстердiң жоспарлауларына байланысты ерекшелейдi: - нормативтiк жоспарлауы; - сатулардан процента әдiспен жоспарлау(пропорционал тәуелдiлiктердiң әдiсiмен); - бюджет жасау; - аналитикалық есеп процедуралардың негiзiнде жоспарлау; - қаржы пiшiндеуi. Қаржы жоспарлауының көрcетiлген түрлерiнiң ортақ мiнездемесiн беремiз. Қаржы жоспарлауын нормативтiк әдiсiнiң мәнi олардың бiлiмi қаржы ресурстар және көздерiндегi фирманың қажеттiктерiнiң анықтауы үшiн әр түрлi нормалар және нормативтер қолдануында болады. Негiзгi құралдар, банктiк проценттiк ставкалары, басқа нормалар және аймақтық және салалық деңгей орнатылатын нормативтер сонымен бiрге норма және өздерiнiң серiктестiктерiмен тiкелей жасалатын нормативтер салық мөлшерлемесi және жиындар, амортизацияның нормасы жеке топтан нормативтер кәсіпорындармен жүзеге асырылады. Қаржы жоспарлауын нормативтiк әдiсi батыс серiктестiктерiндегi басқару есептiң әр түрлi жүйелерiнде белсене қолданылады. Өте күрделi және мәселенiң есебiмен қаржы жоспарлауы үшiн экономикалық қисынды нормативтердің фирмасы өңдеу деңгейде және олардың дер кезiнде түзетуi кемiнде маңызды. Сатулардан процент әдiстiң мазмұны келесiге апарады. Сату көлемдерiнiң қойылған өсуiн негiзде келешек шығындар, дүние және фирманың мiндеттемесiнiң өлшемдерiмен анықталады. Бұл мәлiметтер әзiрлеу үшiн қолданылады: - шығын мен пайда туралы болжам есебі; - болжамды баланс; - ақша қозғалысы туралы болжам есебі; - төлем күнтiзбесi. Жоспарлауды осы әдiс оңайлықпен және ашықтықпен бейнеленедi. Ол жеткiлiктi фирманың жұмыс жасауын сыртқы және iшкi ортаның тұрақтылығы, оның активтерiнiң тепе-теңдiгi және шығарылатын өнiмнiң ассортиментiнiң қолайлы құрылымының сүйемелдеуi шарттарындағы тиiмдi.Жеке алғанда бұл активтердiң тепе-теңдiгi есепке ала олардың көпшiлiктерiнiң өндiрiс қуатының , сыртқы тұрақсыздық туралы айтпайтын болсақ. Сонымен бiрге, осы әдiстi шағын кәсiпкерлiктiң салалары фирмалардың түбегейлi саны үшiн артықшылығы болады және тиiмдi қолданыла алады. Бюджеттендіру әдiстiң негiзiнде өзара байланысты бюджеттердi жүйенiң өңдеуi жатыр. Бюджет өзi тұтас көрiнiсте үлестiрiлуі және қорлардың қолдануының жоспары, қорлардың түсуі және қаржы көздерінің және олардың түсуi жатады. Қаржы жоспарлауын бюджеттiк әдiс қаржы есеп беруiнiң болжам формаларының барлық көрсеткiштерiн есептеу үшiн операциялық бюджеттендіру жүйесі болатын бастапқы мәлiметке әзiрлеудi айқын тiзбектi ойлайды. Ең алдымен, қаржылардың қозғалысының (бюджет) жоспары, болжам баланс және (пайда және шығын) өткiзуден тыс табыстар мен шығындарды (бюджет) жоспар туралы сөз қозғаймыз.. Бюджеттендіру процессі (өндiрiстiк бюджет, өзiндiк құн, сауда шығындарының бюджетiнiң бюджеттерi және тағы басқалар) басқа бюджеттер өңдеудiң негiз болатын және сатуларды бюджеттi өңдеуден бастайды. Бюджеттендіру әдiсi қаржы жоспарлауында пайдалануы батыс тәжiрибесiнде маңызды рөл атқарады. Ол қаржы болжамдарының қолайлы дәлдiгiн қамтамасыз етедi, әдеби оқу құралдарының көлемдi санының түрiндегi жасап бiткен әдiстемелiк қамтамасыз етудi алады және ол үшiн оның қолдану ықшамдайтын қолданбалы программалардың жиындары жасалған. Қаржы жоспарлауын бюджеттiк әдiстi қазақстандық тәжiрибеде тиiстi таратуды алмады. Бұл жағдайда бұл нақты себептер. Ең алдымен, көп қазақстандық серiктестiктер тiрi қалу үшiн күресу шарттарындағы дағдарысқа қарсы басқаруды қаржы саясаттарға қолданылады. Мысалы, бюджеттендіру әдiсі "қаржыландырудың алтын ережесi" нарықтық экономикаға, ережелерiнiң қатарды сақтауды қажеттiлiгiндегi тепе-тең күйдi бар болуды жiберуiне негiзделедi. Қаржы көрсеткiштердi жеткен деңгейдiң талдауын негiзде қаржы жоспарлауын аналитикалық есеп әдiстің мерзiмі олардың келешекке болжауға мүмкiндiк бередi. Әдеттегiдей, осы әдiс көрсеткiштердiң арасындағы өзара байланыс тек қана жанама түрдегi орнатыла алатын жағдайлардағы (жанама ) жолымен қолданылады. Жоспарлау аналитикалық есеп әдiстiң бiр түрi матрицалық баланстың негiзiнде қаржы жоспарлауын аналитикалық есеп әдiсі болып табылады. Бұл жерде матрицалық баланс қаржы жоспарлау аспап және болжау ретiнде болады. Қаржы жоспарлау тәжiрибесінде қаржы пiшiндеу әдiсі орын алады. Қаржы үлгiлерiнiң екi түрлерiн ерекшелейдi: имитациялық және ұтымдылық. Қаржы менеджерлерiне имитациялық үлгiлер әр түрлi нұсқаулар қаржы жоспар жеке қаржы көрсеткiштердi мән орнатып немесе өзгерте қарауға мүмкiндiк бередi. Ұтымдылық үлгiлері пайданы барынша көбейту, (фирманың қызметiнiң нәтижелерiнiң басқа қаржы көрсеткiштерi) сату көлемi немесе шығындарды барынша азайтуды сұрақтары қойылған шектеулердi орындалуға және шешуге мүмкiндiк бередi. Жоспарлау үшiн, болжам қаржы есептеу нәтижелерiнiң құрастыруы үшiн қаржы үлгiлерiн қолданылады, "Шығын - өндiрiс көлемi - пайда" iргелi салым, салық жоспарлауын талдау, жұтулар және араласып кетулердi талдау, қаржыландырудағы қажеттiктердiң жоспарлауы, шығынды жоспарлау және бағаларды жоспарлау және ақшалай ағындардың қозғалыстың талдауы және т.б.жатады. Компъютерлік технологияларды қолданылуы және қаржы үлгiлерiнiң қолдану облысын жылдам кеңейтедi. Мысалы, қаржыландыру көздері олардың болжамы қаржы есептеу нәтижелерiнiң әр түрлi нұсқалары инвестициялық портфелдiң құрамы және т.б. әдістерге мүмкiндiк берген болып табылады. Қаржы жоспарлауының объекттерi бойынша жауапкершiлiк орталықтарға арналған фирма аралық қаржы жоспарлауы, қаржы жоспарлауларын бұрын ерекшелендi және жеке жобалар бойынша. Фирма аралық қаржы жоспарлауы сатулар, (пайда және шығын ) өткiзуден тыс табыстар мен шығындардың болжамдарының бюджетi, болжам баланстың өңдеуi жатады. Жауапкершiлiк орталықтарға арналған жоспарлау бюджеттендіру шеңберiнде iске асады. Мысалы, (пайданың ортасы, көмек көрсетудiң орталарының әртүрлi жауапкершiлiк орталықтары үшiн ) орындауына жауапкершiлiгi тиiстi ұйымдық құрылымдардың жетекшiлерiне тапсырылатын дербес бюджеттер өндейдi. Қаржы жоспарлауын белгісіздік дәрежелерi бойынша (статикалық ) детерминделген және (стохастикалық ) ықтималға ұсақтайды. Детерминделген деңгейде жеке бөлiмшелер, белгісіздік дәреже минимумға дейiн түйiстiре алатын жауапкершiлiк орталықтар және ықыласқа жоспарлы есептеулердiң жүзеге асыруында қабылданбау iске асатын қаржы жоспарлауы болып табылады. Ең алдымен, фирмалар жағдайлардың көпшiлiгiнде көп екiұштылықтар және сыртқы ортаның екiұштылықтарымен түйiсiп қалады. Сыртқы ортаның өте жылжымалы элементiмен бағалар орын алады. Ықтимал жоспарлау жүйелерi тиiстi болжамдау әдiстерiнiң қолдануы арқылы болжамның дәлдiктерiн жоғарылатуға мүмкiндiк бередi. Жоспарлауының бағыттарына байланысты өткен, осы немесе Р.Акофф мерзiмдер келешек жоспарлауды төрт түрдi ерекшелейдi: тек қана өткен тәжiрибе есепке алатын реактивтi; тек қана осы орайланатын инактивті; белсендi, бағытталған тек қана келешек; өзара әрекеттесуге байланысты осы,өткен және болашақ. Жоспарлаудың көрcетiлген түрлерi таза түрде iс жүзiнде кездеспейтiнiн айтып тұруға керек. Жоспарлаудың көрcетiлген түрлерiнiң нақтылы комбинациясы орын алады. Жаттығу көзқарастарымен қадыр және жоспарлаудың көрcетiлген түр тән кемшiлiктер маңызды бiлу. Реактивтi жоспарлауды (өткенге қайтару) негiзде оның пайда болуын жағдай және дамытудан мәселенiң қарастыру тиесiлi тетiк жол жатады. Фирма бұл жерде орнықты, тұрақты жүйе және оның дамытуы сияқты қаралады, өйткенi экстраполяциясының түрiнде көрiнедi. Жоспарлау иерархиялық басқару принципі орындалумен "астыдан жоғарыға" дейін апарады. Осы әдiстiң дәстүрлері мирасқорлық, сақтауы, жақсының қолдануы өткен тәжiрибелерде әкетедi. Реактивтi жоспарлаудың кемшiлiктерi келешек қажеттiктердiң иiлгiштiктiң жоқтығы, елемеуiмен, басқаруға қатысуды қағиданың сақтамауымен байланысты. Фирманың иерархиясының төменгi деңгейiнiң бөлiмшелерiнiң сұрау салулары тек қана бiр кезде есепке алынады, содан соң қалай түзетедi, төмендетуге қарай. Талпыныс табиғи мұндай әдiс сұрау салуларды деңгейi бастапқы тым көтеруге шақырады. Бұл ахуалдар тән жоспарлар төменнен жоғарыға қалыптасатында экономиканың дамуды кеңес мерзiм қорлардың бiр бөлiгiндегi кәсiпорындар, ұйымдардың сұрау салуларын кiшiрейтулерi бағытында түзететiн олардың өзара байланыстыруынан кейiн болады. Жоспарлау Инактивтік табиғи уақиғаның барысы, басқаруды меншiктi стильнiң сүйемелдеуiн сақтауда салады. Ол үшiн шешiм қабылдауға бюрократтық жол тән болып табылады. Ең алдымен, жоспарлау осы әдiстiң үлкен таң қалулардан фирманы сақтайтын және таң қалулардың қаржы сала шешiм қабылдауда алды-артын байқаумен байланысты. Экономиканың өзгертiлуi шарттарындағы сақтық, алды-артын байқау, шешiм қабылдауды бюрократизм сыртқы ортаның тез өзгерiстерiне орайлануға тепе-тең мүмкiндiк бермейдi. Қазiргi шарттардағы фирмалары, үлгерушi емес шешiм, бiрдей жылдам өзгеретiн орталарды уақытында қабылданады. Преактивтік жоспарлау болашақ өзгерiстiң жоспарлауы, (Р.Акоффа сыйымды өрнек бойынша - өз мақсаттарының табысы үшiн болуы мүмкiн "бiрiншi толқыны") келешек жақындатуға келешекке бағытталған. Жоспарлауларды осы түрдi негiзде ұтымды шешiмдердiң iздестiру негiзделетiн мақсаттық жағдайға байланысты жоспарлау жатады. Бұл жерде маңызды мән болжамдардың дәлдiгi қоса берiледi. Жоспарлау "үстiнен астынға" iске асады. Жоғарғы деңгейде мақсаттар құрастырады, сыртқы шарттар болжайды, барлық серiктестiктi iс-қимыл бағдарламасының негiзiне қаптап жататын дамытуды стратегия iстеп шығарылады. Жоспарлаулар жоспарлау процесстегi сыртқы ортаның шарттарының максимал есепке алуын талпыныс болып табылады; қаржы пiшiндеуiнiң кең қолдану әдiстерi, әдiстердiң экономика-математикалық пішімдеуі жатады. Жоспарлауды осы әдiстiң кемшiлiктерi өзгерiс фирманың жоғарғы басқаруының биiк тәуекелдер, мерзiмдi бағыттарымен тек қана келешекке байланған. Талпыныс бастапқы мәлiметтiң жеткiлiксiз ақиқаттығы шарттарындағы қазiргi болжамдау әдiстерiнiң қолдануының негiзiнде болжамдардың дәлдiктiң үлкеюi тәуекелдер жолымен керектi нәтижелерге әрдайым алып келедi. Фирманың мүмкiндiгiнiң жiберуiнде өздiгiнен жоспарлау фирманың қызметшiсiнiң жасайтын қызметi арқылы өз келешек толық тексеруге негiзделедi. Басқаруға қатысу, қызметшiсiнiң қабiлеттiлiктерiнiң максимал мобилизациясының қағидасы жоспарлы шешiмдердiң жанында негiзiн қалайтын өндiрулерi болып табылады. Өздiгiнен жоспарлау процесске басқаруға қатысудың жан-жақты қолдану қағидалары, мойындау және бағыттары болып табылады. Ең алдымен, нақтылы шарадағы кемшiлiктерi қасиеттерден шығады және толық тексерудi нақты мүмкiндiктiң ұлғайтуымен байланысты. Қаржы жоспарлауын тiзбек келесi бес негiзгi кезеңді қосады: жүктеу/скачать 1.23 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|