Қазақстан республикасының денсаулық сақтау министрлігі қаз мма жоғары және жоо-нан кейінгі мамандықтар бойынша білім беру оқу-әдістемелік секциясы

ХІ-ТАРАУ. ТІК ІШЕКТІҢ АУРУЛАРЫ

11.1. ПАРАПРОКТИТТЕР ЖӘНЕ ТІК ІШЕКТІҢ ЖЫЛАНКӨЗДЕРІ

Тік ішек ауруларының жіктелуі:

1. Даму ауытқулы- атрезиялар.

2. Зақымдалулар(ішпердесі ішінде және одан тысқары.

3. Бөгде заттар.

4. Қабыну-аурулары:

• 
  Жедел басталатындар- проктит, парапроктит.
  
• 
  Созылмалы- спецификалық, спецификалық емес.
  

6. Геморрой.

• 
  сыртқы,
  
• 
  ішкі,
  
• 
  бірінші,
  
• 
  екінші.
  

8. Басқа аурулары- тік ішектің қышымасы, құйымшақ ауырсынуы.

9. Ісіктер:

• 
  қатерлі (рак, саркома),
  
• 
  қатерсіз- липома, фиброма, миома, дермоидты киста, тератома, ангиома, полиптер, түкті ісіктер.
  

Парапроктиттің басталуына қолайлы жағдай туғызатын себептер:

1) Тік ішектің кілегейлі қабатының жарақаттануы (балық сүйегімен, қатты нәжіспен, тағам қалдығымен).

2) Геморрой ауруы, сызаттар, проктит, экзема, мацерация, қышынған анус терісін тырнау.

3) Инфекцияның гематогенді метастазы (баспа, фурункул, тұмау).

Көбінесе парапроктитті бірнеше микробтар симбиозы (анаэроб-аэроб) қоздырады.

1) Тері астының (перианальды) іріңдіктері.

2) Ишиоректальды іріңдіктер.

3) Пельвиоректалъды іріңдіктер.

4) Ретроректалъды іріңдіктер.

Тері асты парапроктитінің тереңге жайылуы, ал тереңде басталатын парапроктиттің сыртқа теуіп, тері астына жайылуы мүмкін, іріңдіктер тік ішек ішіне жарылса тік ішектің жыланкөзі ашылады.

Тері астының абсцессі жиі кездеседі. Одан соң ишиоректальды. Қалған түрлерінің жиілігі 12% жетеді.

1) Ауру жедел басталады. Дене қызуы 38ө39 градусқа көтеріледі, кейде дене тітіркенуі кездеседі

2) Тік ішек тұсы ауырады. Ауыру дәрет алғанда күшейеді

3) Зәр жүруі қиынданады.

4) Ауыру сезімі солқылдатып, шаншып күшейеді.

5) Лейкоцитоз, ЭТЖ шапшаңданады.

6) Анус айналасында ісік.

7) Парапроктиттің барлық түрінде ішекті саусакпен тексеру қажет.

Жамбас пен тік ішек арасының және қасаға мен тік ішек арасының іріңдігінде ауру жағдайы нашар, аурудың сыртқы көріністері жоқ.

Тік ішектің ішін саусақпен тексергенде қатаң немесе жұмсарған ісік анықталады. Жедел басталған парапроктиттің ақыры жыланкөздің тесігінің ашықтығымен немесе жабылуымен байланысты. Егер жыланкөз тесігі ашық қалса - созылмалы жыланкөзіне айналады. Жыланкөз тесігі жабылып бірде қайта ашылып тұрса - қайталанбалы парапроктит деп аталады.

1. Операция жедел орындалады.

2. Тілік кең болуға тиісті.

3. Іріңдіктің іші антисептикпен жуылады.

4. Іріңдіктің іші тампондалады.

5. Тік ішекке Вишневский майы жағылған тампон енгізіледі. Бұл қабынған ішекке қолайлы әсер береді.

6. Диетаны сақтау және 4-6 күн бойы опий ішкізу.

Параректальды жыланкөздер

Тік ішек айналасының майында және анус айналасында пайда болатын іріңді қуыс тік ішектің жылан көзі деп аталады.

Жыланкөздің жіктелу түрлері..

а) Толық (80%).

б) Жартылай — ішкі және сыртқы.

Жыланкөздің ішкі тесігі ішектің артқы, алдыңғы бетінде және сыртқы қабырғасында орналасуы мүмкін. Жыланкөздер сфинктерден жоғары және төмен орналасуы мүмкін.

Жыланкөздің сыртқы тесігінен ірің ағуы, кейде нәжіс, тағам қалдықтары, газ шығуы. Созылмалы жыланкөздер 10-15 жыл бойы сақталуы мүмкін.

Жыланкөздерді хирургиялық тәсілмен емдеудің түрлері:

1. Іріңдікті тілу, ашу. Операциядан бұрын жыланкөзге бояу жіберіледі. Одан соң жыланкөзге енгізілген темір сүңгі арқылы іріңдіктің қабырғасы тілініп, оның екі тесігі ашылады. Бояумен боялған тіндер кесіліп алынады.

2. Егер жыланкөздің ішкі тесігі сфинктерде немесе одан жоғарыда ашылса жыланкөзді тілу ғана емес, оны сылып алып тастау орындалады.

3. Жыланкөздің ішкі тесігін жабу тәсілдері:

Джадд-Рабле операциясы. Жыланкөзді сыртқы тесігімен қоса кесіп алып тастап, ішкі тесікті тік ішектің кілегейлі қабығынан даярланған құрақпен жабылады, Құрақты тесікке кетгут жібімен тігеді, А.Н.Рыжих бұған қоса сфинктеротомияны орындайды. Жыланкөздің ішін және тесіктерін тіліп оның ішін қырып тазартып тампонмен толтыруды орындайды.

11.2. ҚҰЙЫМШАҚТЫҢ ЭПИТЕЛИАЛДЫ ЖОЛДАРЫНЫҢ ІРІҢДІ АУРУЛАРЫ
Кұйымшақтың ортанғы бөлігінде орналасқан бітеу, тесіксіз канал. Сыртқы тесігі май құйрықтар арасында анустан 8-10 см. жоғарыда орналасқан. Парапроктитте тесік анустан 2- 4см. сыртқары орналасады және жыланкөз тік ішекке қарай жүреді. Кейде ( 25%) құйымшақты жолдың тесігінен жіңішке қылшықтар өседі, ауру 20—30 жастағы адамдарда кездеседі. Парапроктит барлық жастағы адамдарда байқалады.

Жамбас сүйектерінің остеомиелитіңде секвестірлердің шығуы және рентгенде көрінетін сүйектер өзгерістері дигнозды айырады.

Бұт арасы, шат жаланкөзі - жыныс мүшелерінің ауруларынан соң (абсцесс, қуықасты безі, жатыр қосалқыларының іріңді аурулары) кездеседі.

24-ші науқас - 50 жасар жұмыскер клиникаға келесі шағымдармен жатқызылды: анус айналасының өте қатты ауырсынуы, дене қызуының көтерілуі.

Ауру бұдан 5 тәулік бұрын басталды. Алдымен анус айналасында жеңіл шаншу байқалды. Одан 2 тәулік өткеннен соң анус оң жиегінде ауырғыш ісік пайда болды, дене қызуы 38 градусқа дейін көтерілді. Өкпе, бауыр, жүрек, бүйрек т.б. мүшелердің жағдайы дұрыс. Іш кеппеген. Бұтарасы және анус айналасын тексергенде - ісік, қызару, қатты ауырсыну байқалады. СОЭ- ЗОмм./час., Лейкоциттер - 9100. Диагноз - іріңді жедел парапроктит.

25-ші науқас- 33 жасар тракторист. Клиникаға келесі шағымдармен түскен. Бірнеше рет қайталанып жабылып- ашылатын анус маңайының іріңді жаланкөзі және отырудың ауырсынуы. Науқас 31 жасына дейін сау, еш кедергісіз жұмысын атқаратын. Семъясы, балалары бар. Тұрмыс жағдайы жақсы. Бұдан екі жыл бұрын төменгі ішек айналасында іріңді ісік пайда болды. Бұл ісік өз бетімен жарылып, одан ірің шығып, жара өз бетімен жазылған. Дәрігерге барған жоқ. Содан бері ауру көп қайталанып бірнеше рет емханада емделген. Үш рет іріңдік тілініп одан ірің шығарылған. Жалпы жағдайы қанағаттанарлық.

Анустан 2,5см. сүңгі ұшын өткізетін кішкене жыланкөз көрінеді. Жыланкөз айналасының терісі мацерацияланған. Тік ішекті саусақпен тексергенде - жом жақсы қысады, кейінгі крипта ісінген, қатайған. Жыланкөз метиленді бояу жібергенде оның тік ішекке енгені көрінеді.

Диагноз — толық тік ішек айналасының жыланкөзі.

Науқас бұдан бұрын жедел парапроктитпен ауырған. Іріңдік бірнеше рет тілініп ірің шығарылған. Қазір жыланкөзін толық кесіп алу қажет.
11.3. ГЕМОРРОЙ - Vazices haemorrhoidales
Геморройдың этиологиясы, патогенезі, диагнозы және дифференциалды диагнозы. Геморрой тік ішектің, төменгі бөлігінің көк тамырларының созылып кеңеюі тік ішек ауруларының 12,2 құрайды. Геморрой деген сөз- «қан», «ағу» түсінігі Гиппократпен ұсынылған. Көне Ресейде бұл ауруды «почечуй»- қышыма деп атаған. Ауру ауыр жұмыспен шұғылданатын және арақ-шарап көп ішетін ер адамдарда жиі кездеседі.

Ауру себептерін екі топқа бөледі: жағдай туғызушы және туғызушы.

Бірінші себептер- ішектің, оның қан тамырларының құрылыс ерекшіліктері. Екінші себептер- мамандық, әр түрлі аурулар, нәжіс шығуының қиындануы, жиі жүктілік, өкпе, жүрек, бауыр, жатыр, зәр жолдары аурулары.

Геморройдың түрлері:

1. 
   Ішкі.
   
2. 
   Сыртқы.
   
3. 
   туа пайда болатын.
   
4. 
   жүре пайда болатын (бірінші,екінші).
   
5. 
   созылмалы.
   
6. 
   жедел.
   

Сурет 11.1 Парапроктит науқасында іріңдіктердің орналасатын орындары: 1. Ишио—ректальный абсцесс — жамбаспен тік ішек арасының іріңдігі 2. Подкожный абсцесс — тері астының іріңдігі 3. Подслизистый абсцесс — тік ішектің кілегейлі қабаты астының іріңдігі. 4. Флегмона ягодицы — Қуйрық флегмонасы.

Сурет № 28.парапроктит ауруында іріңдіктердің орналасатын орындары: 1.Жамбас пен тік ішек арасының іріңдігі. 2.Тері астының іріңдігі. 3.Тік ішектің кілегейпі қабатының іріңдігі. 4.Құйрық флегмонасы.

2) Екі шынтақпен тізелерімен етпетінен жату. Егер аурудың жалпы жағдайы ауыр болса оны бір қырына жатқызады .

1. Науқасты тексеруді анусты зерттеуден бастайды. Көзбен көрумен геморройдалды туйіншектер, ісік, қызару т.б. қабыну көріністері, жыланкөздерінің бар-жоқтығы анықталынады.

2. Бұдан соң тік ішектің саусақпен тексерілуі орындалады. Бұл тексерісті тік ішектің барлық ауруларында орындау қажет. Саусакпен тексерусіз дәрігердің қандай болмасын ішек ауруының диагнозын шешуге құқы жоқ. Бірақта саусақтың ұзындығы 10 см аспайды. Сондықтан одан жоғарыда орналасқан ішек ауруын айыру үшін инструментті тексерістер қолданылады.

3. Бұл ұшін арнайы проктологиялық айналар ұсынылған. Айнаның алғашқы қарапайым түрлері Гиппократ заманында қолданылған. Бұл айналардың үзындығы 10-12см. болатындығынан ішектің ішін осы 12см мөлшерінде ғана көзбен көруге болатын.

Тік ішекті саусақпен, айнамен, ректоскоппен тексеруге геморройды тамырлардың тромбофлебитінде болмайды.

Сурет 29. Созылмалы парапроктитте кездесетін жыланкөздер : 1. Толық жыланкөз 2.Жартылай (ішкі) жыланкөз 3.Жартылай (сыртқы) жыланкөз

Егер анус айналасында жыланқөз байқалса оның бағытын, ұзындығын анықтау үшін жыланкөздің сыртқы тесігі арқылы түймелік сүңгі енгізіледі. Егер жыланқөз сфинкгерге дейін болса - оны карапайым жыланқөз деп атайды, ал егер жыланқөз сфинктерден жоғары созылса бұны күрделі параректальды жыланкөз деп атайды. Кейде жыланқөздің тесігі өте тар, оған зонд енгізу мүмкін емес. Бұл түрінде жыланкөз каналына бояу егіледі (ніл- синька, риванол, сүт). Жыланқөздің тік ішек ішіне дарығандығын анықтау үшін ніл егуден бұрын тік ішекке марлелі түйіршіктер енгізіледі. Егер-жыланкөз тік ішекке дарыса түйіршік егілген бояумен боялады. Түйіршіктің боялған тұсын анықтаумен жыланкөздің ішектің алдыңғы, артқы бетінде немесе жанында ашылғандығы айырылады.

5. Ауруға барий ішкізгеннен 12—16 сағаттан соң ішектің рентгенографиясын орындауда жыланкөздің көрінуі. Суға ерітілген барийді зонд арқылы қарынға немесе сигма ішегіне (150мл) жіберіп бақылауға да болады.

6. Тік ішек ісіктерін айыру үшін пресакральды куысқа 600—700см³. от тегін еккеннен кейін орындалатын рентген тексерісі ө париетография .

7. Тік ішектің сфинктерінің күшін анықтау, ішек ішінің қысымын анықтау және ректальды термометрия.

Геморрой- тік ішектің көк тамырларының кеңеюі. Науқастың анус аймағының ауырсынуы, дәреттен соң ішектен қан ағуы, геморройлық түйіншектердің шығуы байқалады.

Хирургиялық аурулардың ішінде геморрой 3-3,5%-ке жетеді. ХҮІ ғасырда Мәскеу мемлекетінде геморройды емдейтін мамандар — "почечуйных дел мастера" болатын.

Геморройдың жедел, созылмалы және қайталанбалы түрлері бар. Геморрой түйіншектерінің орнына байланысты сыртқы және ішкі түрлерін бөледі.
Аурудың басталу себептерінің бірнеше теориялары белгілі:

а) қан тамырының туғаннан кемістігі.

б) Механикалық теориясы - геморройлық тамырлардағы қысымның көтерілуі.

в) Неврогенді теория - қан тамырының тарылуын - кеңейуін басқаратын нервтердің өзгерісі қан тамырының тонусын бәсеңдетеді де тамырды кеңейтеді. Көбінесе көк тамырдың кеңеюі тік ішектің аналдық каналының Морганийдің валиктерімен крипталарында байқалады. Крипталар деп кілегейлі қабықтың қыртыстары арасындағы ойшықтарды, қалталарды атайды. Крипталардың саны 4-16 дейін. Қабынған крипталардан процесс ішектің қан тамырларына жайылады.

Геморрой дәреті сирек шығатын іші жиі кебетін адамдарда жиі басталады. Оған арақ ішу, бұрыш, қыша жиі пайдалану да себеп болады. Көбінесе ауру белгісіз басталады.

Геморройдың алғашқы кезеңінде анус айналасының қызуы, ішектің толықсынуын сезіну, онда "бөтен" заттың пайда болуы, айналасының қышынуы байқалады. Ең негізгі симптомдар- нәжісте қан көрінуі, ауырсыну, геморрой түйіншектерінің шығуы. Асқынған геморройда түйіншектері ішекке енбейді. Дегенмен диагноз үшін аталған симптомдардың тегіс анықталуы шарт емес. Кейде аурудың 1-2 симптомы ғана байқалады. Ішектен сілекей ағады, түйіндер жарақаттанып қан ағады, қабынады. Оның салдарынан созылмалы проктит ауруы басталады.

Геморройдың сыртқы және ішкі түрлерінің клиникалык көріністері аз ғана ерекше.

Сыртқы геморройде қан ағуы өте сирек байқалады. Аурудың шағымы жоқ. Тексергенде анустан шашақ түсті түйіншектер шығып тұрады. Бұлар адамның жүргенінде сезіледі; сыртқы түйіншектердің шытынауы жиі кездеседі. Жарық дәретке отыруда қатты ауыруға ұшыратады. Геморройлық түйіннің тромбофлебитпен асқынуы сирек.

Ішкі геморрой көптеген көріністер береді - қатты дәретпен күшену геморрой түйіншегінің қабырғасын жыртып қан ағуына әкеліп соғады. Аққан қанның түсі қызғылт, оның ағыны қатты. Қанның түсі неге қызыл - геморрой деген көк тамырдың ауруы емеспе деген сұрақ туады. Бұған жауап беру үшін анатомияны еске алу қажет. Анальды каналдың қан тамырлары венозды және артериялық тамырлардың анастомозынан құралған. Сондықтан геморройлы түйіншектен артериялық қан ағады.

Жергілікті көріністермен қоса - бас ауыруын, үйқы бұзылуын, тәбеті нашарлануын, анемия көріністерін, әлсіздікті береді.

Геморройлы түйіннің тромбофлебитіне ұшыраған ауруды "бақа тәрізді" жатқызып, құйымшақ астына жастық салып орналастырады. Антибиотиктер егіледі, күніне 4-5 рет сулы таңу жасалады. Анустың айналасының новокаинмен қоршау орындалады. Вишневскийдің майымен компресс жасалады.

Іш кебуін басатын дәрілер - пурген, карлсбад тұзы, вазелин майы ішкізіледі, тазарту клизмасы қолданылады. Атониялы түрінде клизмаға 20 градусты қоңыр салқын су, спастикалық түрінде жылы су қолданылады. Емдеу физкультурасы, курортта емдеу (күкіртті-сутекті, радонды ванналар, балшық), Дарсонваль тоғы пайдаланылады. Геморройлық балауыздар - ауырсынуды, қабыну үрдісін басатын, қан ағуын бәсеңдететін дәрілер қосылған, әр түрлі шөптерді қайнатумен дайындалынған қойыртпақтар қолданылады.

1. Гиппократ заманынан белгілі геморрой түйіндерін күйдіру. Бұл үшін арнайы аспаптар ұсынылған. Түйін қысқышпен қысылады да термокаутермен күйдіріледі. Қалған жара қабыршақтанып жазылады. Бұл тәсіл көп қолданылмайды. Өйткені бұдан соңғы кезеңде жарадан қан ағуы немесе анустың тыртықтанып тарылуы байқалады.

1898ж. М.С. Субботин - түйнемені кесіп алғаннан соңғы жараны тігуді ұсынылады. Бірақта бұдан соң іле - шала тігіннің қатты ауырсынуы басталады. Ауырсынудың себебі ануспен тік ішек арасының терісінің сезімталдығы. Анус терісінен 1см. жоғарыда байланған кілегейлі қапшық ауырмайды. Осындай Знаменскийдің экспериментінен соң Н.В.Склифосовский түйіншекті тубірімен, ішектің кілегейлі қапшығымен қоса кесіп алуды қолданған. Және тігінді тек ішкі геморройда қолданған.

Тік ішекке операция жасауда арнайы дайындықтар қажет. Ең алдымен науқасқа арнайы диета тағайындалады, операциядан бір күн бұрын майсана (кастор майы) ішкізіледі. Оның кешінде тазарту клизмасы екі рет (арасына 30- 40минут салып) орындалады. Операция жасалатын күні таңертен үшінші рет клизма орындалады да, тік ішекке газ шығаратын түтік енгізіледі.

Жергілікті жансыздандыру 0,5% новокаин ерітіндісімен орындалады. Инемен тік ішекті тесіп алмау үшін хирург сол қолының сұқ саусағын анусқа енгізіп иненің бағытын бақылап отырады. Анусты созып кеңейткенен соң геморройлы түйіндер сыртқа шығады. Олар Люэр қысқышымен қысылып, кілегейлі қабаты тілініп оның астындағы "аяғы" мықты жіппен тігіліп байланады. Байлану қысқыштан жоғары және төмен орындалады. Келешекте бұлай байланған түйіншек шіріп өз бетімен түсіп қалады. Бұл шіруді шапшаңдату үшін қейбір мамандар байланған түйінге Імл.спирт егеді, ал ауырсыну сезімін басу ұшін Імл 1% новокаин егеді. Ішекке Вишневский майымен майланған тампон енгізіледі.

Операциядан соң ауруға 6-8 тамшыдан 3 мезгіл опий ішкізіледі, диета тағайындалады, 3 куннен соң бірінші рет байлам ауыстырылады, ванна жасалады. Операциядан соң 6 күн бойы дәрет жүрмеуі қажет.

Америка хирургі Уайтхед геморройды операциямен емдеудің жаңа түрін — ішектің кілегейлі қапшығын геморройлы түйіншекпен қоса кесіл алып тастауды ұсынды.

1951 ж. Т.Заде төменгі геморройдалды артерияны байлау тәсілін ұсынды. 1897 ж, . Andreus- геморройлы түйінге карбол қышқылының ерітіндісін егумен орындалатын склеротерапия тәсілін ұсынған.  ғасырда бұл тәсіл кең қолданылған. Бірақта, әр түрлі асқынулар және науқастың өлімі жиілігінен қазіргі уақытта бұл тәсілді глицерин қосылған карбол қышқылының 5 ерітіндімен геморройдың 1-ші кезеңіңде ғана қолдануға болады.

Блайсделл (Blaisdell, 1958 жыл) геморройлы түйінді ішектің кілегейлі қапшығымен қоса арнайы резеңкелі сақинамен қысуды ұсынған. Сақинамен қысылған тіндер 4-5 тәуліктен соң өз бетімен түсіп қалады.

Лорд (Lord, 1969) артқы тесікті созу тәсілін ұсынған. Артқы тесіктің фиброзданып қатаңданған тіндерін созу ішектегі қысымды бәсендетіп, түйіншектердің жағдайын жақсартады деп санайды.

Криотерапия- геморрой түйіншектерін мұздату.

Фотокоагуляция (Нейгер- Neiger, 1979 ж.) инфрақызыл сәулесімен геморройлы түиіншіктерді күйдіреді.

Мейо клиникасында ең жиі қолданылатын операциялар- түйінді латексті шайбамен байлау және геморрой эктомия - кезеңді геморройда.

Ішкі геморройдалды түйіншіктер сыртқылардаң бұрын пайда болады. Түйіншіктер көтенде қысылып қалса олар көгереді, ісінеді тіпте некрозданып шіриді, қабыну үрдісі көтең айналысы тіндеріне жайылады, дәрет және зәр шығару қыйындайды.

Геморрой жалпы және жергілікті асқынулар береді.

Жергілікті- тік ішектің кілегейлі қабатының түсіп кетуі, жыртылуы, қышынуы, қабынуы ( проктит, парапроктит) сфинктердің ұстамауы.

Жалпы- қансырау, жыныс қабілетінің нашарлауы, жүйке жүйесінің бұзылуы. Геморройдың екінші себептері- жүрек аурулары, қан қысымы көтерілуі, бауыр циррозы, жамбас тамырлары тромбофлебиті, жамбас қуысы ішінде, ішпердеден тысқары орналасқан ісіктерде геморройдалды қан тамырларындағы қысым жоғарылайды. Бұл себептерде көк тамырдың ауруларына себеп болған аурулар емделеді.

Бірінші түрлі геморройды емдеу консерватитвті, инъекциялы, операциялы болып 3 топқа бөлінеді.:

Геморройдың алдын алу үшін жалпы жағдайды жақсарту, таза ауада жүру, ойнау, жеңіл жұмыс қажет. Таңертенгілікте қайнаған салқын суды, укроптың суын ішу. Тағамдар- шлактары мол-қара нан, овощтар, жемістер, крупа, сүт, айран, өсімдк майы, қара өрік. Тазарту клизмасы, жеке гигиена шараларын орындау қажет.

0. 
   11.4. ТІК ІШЕКТІҢ ЖАРЫЛУЫ (ТРЕЩИНА) - fissura аnі - өте жиі кездесетін ауру.
   

Емдеу тәсілдері қонсервативті және оперативті болады.

Консервативті ем - ауырумен қабынуды басатын майлы балауыздар.

Хирургиялық емдеу тәсілдері:

а) сфинктерді созуды 1829 ж. Рекамъе ұсынған. Жарықшалар жазылуына сфинктердің қатты тырысуы кедергі болады. Егер сфинктерды қолмен созып кеңейтсек оның парезінен жарықшаға тыныштық беріліп, оның жазылуына қажетті жағдай туады.

б) Жарылудың астына спирт қосылған новокаин егіледі (Аминев тәсілі).

в) Созылмалы жарылулар әртүрлі операциямен емделеді: жарықшаны тіліп алып жараны тігу (Брайцев, Аминев), жарылуды тіліп алуға қоса сфинктерді көлденеңінен тіліп кеңейту - сфинктеротомия (Рыжих).

23-ші науқас- 56 жасар жұмыскердің шағымдары: анус (көтен) айналасының дәрет шыкқанда, жүк көтерғенде, ауыр жұмыс орындағанда ауырсынуы. Жалпы әлсіздену және бас айналу.

Бірнеше рет хирургиялық бөлімшелерде геморройдың тромбофлебитпен емделген. Егер бұрын ішектен шығып кеткен геморройлык түйіншектер қайталанып орнына енсе, кейінгі уақытта оларды орнына енгізу қиындайды және қатты ауырсынатын болады.

Тізелерімен шынтақтарына жатқызылған ауруды тексергенде геморойлы түйіншектер "шоғы" көрінеді. Әрбір түйіншек 1—Зсм. Олар қаттың, түрі көкшіл. Ауру күшенгенде бұл түйіншектер үлкейеді, көгереді, қайта орнына түспейді.

Диагноз-варикозды кеңейген геморройлық қан тамырының тромбофлебиті. Орындалған консервативті ем еш нәтиже бермегенінде (балауыздар, новокаинді блокада, ванна, Вишневский майымен байлам, троксевазин) науқасты операциямен емдеу қажет.
11.5. ТІК ІШЕКТІҢ ТҮСУІ— prolapsus recti

Тік ішектің шығуына іш қуысындағы қысымның өсуі, тік ішектің байламдарының босаңдығы себеп болады.

Тік ішектің түсуі барлық хирургиялық аурулардың 0,5—6,2% жетеді. Көбінесе ер адамдарда байқалады. Бұл олардың анатомиялық ерекшеліктерімен және ауыр жұмысымен байланысты. Әйелдерде дуглас қалтасы саяз, жатыр ішекті қысып күшті бекітеді, олардың тік ішек сфинкторы берік.

Тік ішек түсуінің түрлері:

1. Тек кілегейлі қапшықтың түсуі.

2. Ішектің барлық қабаттарының түсуі.

Аветисов келесі түрлерін бөледі:

Бірінші дәрежелі - түскен ішектің ұзындығы 4см. дейін, оның жарақаты жоқ, өз бетімен орнына түседі.

Екінші дәрежелі- 8см. дейін, ішек қызарған, ісінген, қан ағуы, ауыруы мүмкін. Бірақта орнына салынады.

Үшінші дәрежелі - 8- 12см. шығады, ішек қабынған, ісінген, тыртықтанған. Ішеқ орнына салынғаннан соң сфинктер жабылмайды, аурудың жағдайы ауыр.

Төртінші дәрежелі -12см. артық ішектің түсуі жөтелгенде, түшкіргенде т.б. болмашы қимылдарда байқалады. Түскен ішек өз бетімен орнына салынбайды.

Тік ішектің түсуінің жеңіл түрлері балаларда әр түрлі ішек аурулары салдарынан, ересектерде - геморрой салдарынан байқалады. Ішектің ұзақ уақыт түсуінде онда созылмалы қабыну көріністері, эррозиялар мен ойық жаралар, қан ағуы байқалады.

Ауруды тексеруде оны екі аяғына отырғызып көру нәтижелі. Бұнымен ішектің айналып түсуі анық көрінеді.

Бұған қоса тік ішекті тексеру қажет. Бұнымен тік ішек түсуін ұзын полиптердің түсуінен айырады.

Ректороманоскопия орындалады. Ішек түсуінің ауыр түрлерінде сфинктер әлсізденеді, ол 1-2-3 саусақтарға қеңейеді. Ішекке саусақ енгізгеннен соң аурудың сфинктерді қысуын өтінеміз. Сфинктердің кеңейуін анықтау қажетті операцияны дұрыс анықтауға көмектеседі.

Диагнозды ажырату — геморройлық түйіншектердің шығуынан айыру қажет.

Тік ішек түсуін емдеудің көптеген тәсілдері белгілі.

Гиппократ дәуірінен көптеген қарапайым тәсілдер қолданылатын. Мәселен ауруды аяғынан байлап төмен салбыратып іліп қою.

Консервативті тәсілдер көбінесе жас балаларда қолданылады:

1. Ішек түсуіне себеп ауруды емдеу (дизентерия, колит).

2. Сфинктерді күшейту — параректальды май қабатына спирт немесе басқа склероздендіретін дәріні егу.

3. Ішекті көтеріп тұратын обтураторлар

4. Физиотерапия (массаж, ванна).

Ересектерді мүмкіндігінше ерте операцияға алу қажет. Бұл ауыр өзгерістердің алдын алады. Операциядан бұрын ішек толық тазартылады.

Операциялар түрлері

а) Тирш операциясы. Анусты айналдыра тері астымен сым өткізіледі. Ішекке енгізілген саусақпен бақылауымен сымның ұштары тартылып анус тесігі тарылады.

б) Габриэль алтын сым, жібек жіп пайдаланған. Киршнер- аяқтан даярланған фасцияны қолданған, Н.Н.Соколов аяқшадағы фасцияны пайдаланған.

2. Тік ішекті ішке немесе іштің бетіне бекіту операциялары:

а) P.P.Вреден операциясы - анусты айналдыра кесілген жарамен тік ішектің төменгі бөлігін бір жанына бүгіп (180 градус) теріге тігеді.

б) Локкарт-Муммери операциясы тік ішекпен құйымшақтың арасына майланған тампон енгізіп онда жабысқақтармен тыртықтың пайда болуын күтеді.

в) Жаннелъ операциясы - сигма ішегін жоғары көтеріп ішпердесіне тігеді.

г) Радзиевский А.Г .- сигма ішегін іштің сыртқы қиғаш етінің апоневрозына тігеді.

д) Кюммель - ішекті омыртқалар сіңіріне тігіп бекітеді. Чухриенко ішекті омыртқалар сіңіріне капронды лентамен бекітеді.

е) Тік ішек резекциясын орындайды.

Аталған операциялардан соңғы рецидив 5,8-40-60% дейін байқалады. Қазіргі уақытқа дейін 210 тәсілдер белгілі (Аминев). Бұл олардың нәтижесіздігін дәлелдейді.

26-шы наукас - 45 жасар ауыл тұрғыны. Клиникаға қелесі шағымдармен түскен: азғана күшенгенде, жүк көтергенде, жөтелгенде, түшкіргенде тік ішектің шығып кетуі. Жас кезінде іш сүзегімен ауырған. Ауыр жұмыспен ерте жас кезінен шұғылданған. 1983 жылы оған тік ішекті жоғары көтеріп бекіту операциясы орындалынған. Операциядан екі ай өткенде anus арқылы тік ішектің кілегейлі қабатының шығуы қайта басталды. Бұдан әрі азғана күшенгенде де тік ішектің барлық қабаттарының түсуі қайталанады. Түсетін ішектің ұзындығы 12см. Шыққан ішектің кілегейлі кабаты қызарған, оған қан құйылған бөлшектері бар. Саусақпен тік ішекті тексергенде сфинктердің созылып кеңейгендігі анықталады.

Тік ішек ауруларына арналған әдебиеттер.:

1. 
   Аминев А.М.- Геморрой, Горький, 1954.
   
2. 
   Аминев А.М.- Руководство по проктологии, Куйбышев, 1979.
   
3. 
   Баженова А.П.- Островцев Л.Д.- Рак толстой кишки. М., 1969.
   
4. 
   Бронштейн Б.Л.- Рак толстой кишки, М., 1956.
   
5. 
   Брайцев В.Р.- Заболевания прямой кишки, М., 1952.
   
6. 
   Блиничев Н.М.- О парапроктитах, Куйбышев, 1954.
   
7. 
   Дульцев Ю.В., Саламов К.Н. - Парапроктит., М, Медицина, 1981.
   
8. 
   Канделис Б.Л.- Неотложная проктология. Л. Медицина, 1981.
   
9. 
   Рыжих А.Н.- Хирургия прямой кишки. М., 1956.
   
10. 
    Рыжих А.Н.- Атлас операций на прямой и толстой кишках. М., 1968.
    
11. 
    Заремба А.А.- Клиническая проктология, Рига, Звайгне, 1978.
    
12. 
    Проктология под руководством Федорова Б.А., Дульцева Ю.В., М., Медицина, 1984.
    
13. 
    Ривкин В.Л. Капуллер Л.Л.- Геморрой, М., Медицина, 1985.
    

Кафедра меңгерушісі м.ғ.д. профессор Ө.Мәдікенов