-тарау. ӘЛЕУМЕТТIК ӘРIПТЕСТIК ТАРАПТАРЫ АРАСЫНДА

      271-бап. Келiсiмдердi дайындау жөнiнде келiссөздер

      1. Әлеуметтiк әрiптестiктiң кез келген тарапы келiсiмдi әзiрлеу, оның мазмұны, оны жасасу, өзгерту, толықтыру жөнiндегi келiссөздердiң бастамашысы болуға құқылы.

      272-бап. Келiссөздер жүргiзудiң, келiсiмдердi әзiрлеу

      1. Екiншi тараптан келiссөздердiң басталуы туралы жазбаша ұсыныстар алған тараптар күнтiзбелiк он күн iшiнде оларды қарауға және келiссөздерге кiрiсуге мiндеттi.

      273-бап. Республикалық, салалық, өңiрлiк комиссиялардың

      1. Комиссиялардың шешiмдерi келiссөздерде барлық тараптардың келiсiмiне қол жеткiзу негiзiнде ғана қабылданады және тиiстi келiсiмдермен ресiмделедi.

      274-бап. Комиссиялардың үйлестiрушiлерi

      Республикалық, салалық және өңiрлiк комиссиялардың үйлестiрушiлерi тараптардың бiрлескен шешiмiмен тағайындалады. Комиссияның үйлестiрушiсi:
      1) тараптардың қызметiне араласпайды;
      2) комиссия жұмысына қатысу үшiн жұмыс берушiлер мен қызметкерлер бiрлестiктерiнiң өкiлдерiн, атқарушы билiк органдарының комиссия мүшелерi болып табылмайтын өкiлдерiн, сондай-ақ ғалымдар мен мамандарды, басқа да ұйымдардың өкiлдерiн шақырады;
      3) комиссияның және жұмыс топтарының жұмысын, хаттамалардың жүргiзiлуiн, шешiмдердiң жобаларын дайындауды және олардың орындалуын бақылауды қамтамасыз етедi.

      275-бап. Келiсiмдердiң тараптары, түрлерi

      1. Республикалық деңгейде Қазақстан Республикасының Үкiметi, жұмыс берушiлердiң республикалық бiрлестiктерi мен қызметкерлердiң республикалық бiрлестiктерi арасында Бас келiсiм жасалады.
      2. Салалық деңгейде тиiстi атқарушы органдар, жұмыс берушiлер мен қызметкерлердiң өкiлеттi өкiлдерi арасында салалық келiсiмдер жасалады.
      3. Өңiрлiк деңгейде жергiлiктi атқарушы органдар және жұмыс берушiлер мен қызметкерлердiң өкiлеттi өкiлдерi арасында өңiрлiк (облыстық, қалалық, аудандық) келiсiмдер жасалады.

      276-бап. Келiсiмдердiң мазмұны

      1. Келiсiмдер:
      1) қолданылу мерзiмi туралы;
      2) орындалуын бақылау тәртiбi туралы;
      3) келiсiмге өзгерiстер мен толықтырулар енгiзу тәртiбi туралы;
      4) тараптардың өздерiне жүктелген мiндеттемелердi орындамаған жағдайдағы жауаптылығы туралы ережелердi қамтуға тиiс.
      2. Бас келiсiмнiң мазмұнын республикалық комиссия әлеуметтiк әрiптестiктiң барлық тараптары немесе солардың бiреуi ұсынған Бас келiсiмнiң жобаларын негiзге ала отырып айқындайды.
      3. Салалық және өңiрлiк келiсiмдердiң мазмұнын салалық және өңiрлiк комиссиялар әлеуметтiк әрiптестiктiң барлық тараптары немесе солардың бiреуi ұсынған келiсiмдер жобаларының негiзiнде айқындайды.
      4. Келiсiмдерде:
      1) еңбекке ақы төлеу, еңбек жағдайлары мен еңбектi қорғау, еңбек режимi және тынығу режимi туралы ережелер көзделуi мүмкiн.
      Салалар бойынша тарифтiк ставканың (айлықақының) ең төменгi мөлшерiнiң көлемi салалық келiсiмдерде айқындалады;
      2) бағалар мен инфляцияның, ең төменгi күнкөрiс деңгейi және келiсiмде айқындалған көрсеткiштердiң орындалуы негiзге алына отырып, еңбекке ақыны реттеу тетiгi туралы;
      3) өтемақы төлемдерi туралы;
      4) қызметкерлердi жұмыспен қамтуға, кәсiптiк даярлауға және қайта даярлауға жәрдемдесу туралы;
      5) жұмысқа және тынығуға қолайлы жағдайлар жасау және тиiстi қоршаған ортаны қамтамасыз ету жолымен өндiрiсте қызметкерлердiң денсаулығын сақтауды ұйымдастыру туралы;
      6) салауатты өмiр салтын насихаттау жөнiндегi шаралар туралы;
      7) қызметкерлердi және олардың отбасы мүшелерiн әлеуметтiк қорғау жөнiндегi арнайы iс-шаралар туралы;
      8) өндiрiстiң уақытша тоқтатылуы жағдайында қызметкерлердi қорғау шаралары туралы;
      9) жанжалдар мен ереуiлдердi болдырмау, еңбек тәртiбiн нығайту
туралы;
      10) қызметкерлер өкiлдерiнiң қызметiн жүзеге асыру үшiн талаптар туралы;
      11) заңнамаға қайшы келмейтiн әлеуметтiк-еңбек мәселелерi бойынша басқа да ережелер;
      12) әлеуметтiк инфрақұрылымды дамытуға жәрдемдесу туралы ережелер көзделуi мүмкiн.
      5. Салалық келiсiмдерде:
      1) еңбекке ақы төлеу, еңбек жағдайлары және еңбектi қорғау, еңбек және тынығу режимi туралы;
      2) өтемақы төлемдерi туралы;
      3) қызметкерлердi әлеуметтiк қорғау жөнiндегi арнайы iс-шаралар туралы;
      4) инфляция, ең төменгi күнкөрiс деңгейi негiзге алынып, еңбекке ақы төлеудi реттеу және келiсiмде айқындалған көрсеткiштердi орындау тетiктерi туралы;
      5) көтерiңкi салалық коэффициенттердi белгiлеу туралы ережелер көзделуге тиiс.
      6. Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасымен салыстырғанда қызметкердiң жағдайын нашарлататын келiсiмнiң ережелерi жарамсыз деп танылады.
      Ескерту. Осы Кодекстiң 276-бабы 5-тармағы 5) тармақшасы 2008 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгiзiледi.

      277-бап. Келiсiмдердi тiркеу

      1. Облыстық деңгейде жасалған салалық және өңiрлiк келiсiмдердi тiркеудi еңбек жөнiндегi уәкiлеттi мемлекеттiк орган жүзеге асырады.
      2. Қалалық, аудандық деңгейде жасалған салалық және өңiрлiк келiсiмдердi тiркеудi жергiлiктi атқарушы органдар жүзеге асырады.

      278-бап. Келiсiмдердiң қолданылуы

      1. Келiсiмдердiң күшi келiссөздерде осы келiсiмдердi әзiрлеу мен өз аттарынан жасасу үшiн тиiстi тараптар өкiлдерiне уәкiлеттiк берген тиiстi атқарушы органдарға, қызметкерлер мен жұмыс берушiлерге қолданылады.
      2. Келiсiм:
      жұмыс берушiлер бiрлестiктерiнiң мүшелерi болып табылатын, келiсiмдi жасасқан барлық жұмыс берушiлерге қатысты қолданылады. Жұмыс берушiлер бiрлестiгiндегi мүшелiктi тоқтату жұмыс берушiнi соның мүшесi болған кезеңде жасалған келiсiмдi орындаудан босатпайды. Келiсiм қолданыста болған кезеңде жұмыс берушiлер бiрлестiгiне кiрген жұмыс берушi осы келiсiмде көзделген мiндеттемелердi орындауға мiндеттi;
      келiсiмге қол қойылғаннан кейiн қосылған жұмыс берушiлерге қатысты қолданылады.
      3. Келiсiмдер Қазақстан Республикасының аумағында орналасқан, мүлкiнiң меншiк иелерi, құрылтайшылары (қатысушылары) немесе акционерлерi шетелдiк жеке және заңды тұлғалар не шетелдiк қатысуы бар ұйымдар болып табылатын ұйымдарға да қолданылады.
      4. Келiсiм жарияланғаннан кейiн еңбек жөнiндегi уәкiлеттi мемлекеттiк орган республикалық деңгейде, тиiстi қызмет саласындағы уәкiлеттi мемлекеттiк органдар салалық деңгейде және жергiлiктi атқарушы органдар өңiрлiк деңгейде келiсiм жасасуға қатыспаған жұмыс берушiлер бiрлестiктерiне, жұмыс берушiлерге, қызметкерлер бiрлестiктерiне тиiстi деңгейде келiсiмге қосылуға ұсыныс жасауға құқылы. Аталған ұсыныс ресми жариялануға тиiс.
      Егер жұмыс берушiлер бiрлестiктерi, жұмыс берушiлер, қызметкерлер бiрлестiктерi келiсiмге қосылу туралы ұсыныс ресми жарияланған күннен бастап күнтiзбелiк 30 күн iшiнде тиiстi атқарушы органдарға оған қосылудан дәйектi бас тартуды жазбаша түрде ұсынбаған болса, онда келiсiм соларға қатысты осы ұсыныс ресми жарияланған күннен бастап қолданылады деп есептеледi.

      279-бап. Келiсiмдердiң орындалуын бақылау

      Келiсiмдердiң орындалуын бақылауды әлеуметтiк әрiптестiк тараптары жүзеге асырады.

      280-бап. Келiссөздерге қатысудан жалтарғаны үшiн

      Тараптар өкiлдерiнiң әлеуметтiк әрiптестiк туралы келiсiмдi жасасу, өзгерту жөнiндегi келiссөздерге қатысудан жалтаруы немесе әлеуметтiк әрiптестiк туралы келiсiлген келiсiмге қол қоюдан құқыққа сыйымсыз бас тартуы, келiссөздер жүргiзу және әлеуметтiк әрiптестiк туралы келiсiм нормаларының сақталуына бақылау жасау үшiн қажеттi ақпарат бермеуi, сондай-ақ оның талаптарын бұзуы немесе орындамауы Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген жауаптылыққа әкеп соғады.

      281-бап. Ұжымдық келiссөздер жүргiзудiң принциптерi

      Ұжымдық келiссөздер жүргiзудiң принциптерi:
      тараптар мүдделерiнiң тең құқықтылығы және оларды құрметтеу;
      ұжымдық шарттың немесе келiсiмнiң мазмұнын құрайтын мәселелердi талқылаудағы таңдау еркiндiгi;
      тараптардың мiндеттемелер қабылдау ерiктiлiгi;
      Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасын сақтау болып табылады.

      282-бап. Ұжымдық келiссөздер жүргiзудiң, ұжымдық шартты

      1. Кез келген тарап ұжымдық шарт жобасын әзiрлеудiң бастамашысы бола алады.

      283-бап. Ұжымдық шарттың тараптары

      1. Қызметкерлер және жұмыс берушi ұжымдық шарттың тараптары болып табылады.
      2. Ұжымдық шарт ұйымдарда да, филиалдар мен өкiлдiктерде де жасалуы мүмкiн.

      284-бап. Ұжымдық шарттың мазмұны мен құрылымы

      285-бап. Ұжымдық шарттың қолданылу мерзiмдерi мен аясы

      1. Ұжымдық шарт тараптар айқындайтын мерзiмге жасалады.
      2. Ұжымдық шарт, егер оның ережелерiнде өзгеше көзделмесе, қол қойылған кезден бастап күшiне енедi және тараптар оны орындауға мiндеттi.
      3. Ұжымдық шарттың күшi жұмыс берушiге және солардың атынан ұжымдық шарт жасалған ұйым қызметкерлерiне және жазбаша өтiнiш негiзiнде оған қосылған қызметкерлерге қолданылады.
      4. Ұйымның қайта ұйымдастырылу (бiрiгу, қосылу, бөлiну, бөлiнiп шығу, қайта құрылу) кезеңiнде ұжымдық шарт өз күшiн сақтайды.
      5. Ұйым мүлкiнiң меншiк иесi ауысқан кезде ұжымдық шарт үш ай бойы өз күшiн сақтайды. Осы кезеңде тараптар жаңа ұжымдық шарт жасасу немесе қолданыстағы шартты сақтау, өзгерту және толықтыру туралы келiссөздердi бастауға құқылы.
      6. Ұйым таратылған, ол банкрот деп жарияланған кезде ұжымдық шарттың қолданылуы барлық қызметкерлермен еңбек шарттары тоқтатылған кезден бастап тоқтатылады.

      286-бап. Тараптардың ұжымдық шартты орындамағаны үшiн

      Ұжымдық шартта көзделген мiндеттемелердi орындамағаны үшiн тараптар ұжымдық шартқа және Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес жауаптылықта болады.

      287-бап. Келiссөздер кезiндегi кепiлдiктер мен
                өтемақылар

      Шақырылған сарапшылар мен мамандарға еңбекақы төлеу жұмыс берушiлердiң не қызметкерлердiң өкiлдi органдарының солармен жасасқан еңбек келiсiмi бойынша жүргiзiледi.

      288-бап. Ұжымдық еңбек дауының туындауы

      1. Ұжымдық еңбек дауы жұмыс берушiге жалпы жиналыстың (конференцияның) шешiмiмен бекiтiлген қызметкерлер талаптары туралы жазбаша хабарлама берiлген күннен бастап немесе жұмыс берушi, жұмыс берушiлердiң бiрлестiгi өз шешiмдерiн хабарламаған жағдайда, осы
Кодекстiң 290-бабында көрсетiлген мерзiм өткен күннен бастап туындаған болып есептеледi.
      2. Ұжымдық еңбек даулары бiтiмгерлiк рәсiмдер тәртiбiмен және (немесе) сот тәртiбiмен шешiледi.

      289-бап. Қызметкерлердiң талаптарын ресiмдеу мен

      1. Қызметкерлердiң еңбек жағдайлары мен еңбегiне ақы төлеудi белгiлеу және өзгерту, қызметкерлер мен жұмыс берушiнiң, жұмыс берушiлер бiрлестiгiнiң арасындағы ұжымдық шарттар мен келiсiмдердi жасасу, өзгерту және орындау мәселелерi жөнiндегi талаптары

      290-бап. Қызметкерлердiң талаптарын қарау

      Жұмыс берушi, жұмыс берушiлердiң бiрлестiгi қызметкерлердiң қойған талаптарын соларды алған күннен бастап күнтiзбелiк жетi күннен кешiктiрмей қарауға және оларды шешу үшiн шаралар қолдануға, ал шешуге мүмкiндiк болмаған кезде туындаған келiспеушiлiктердi одан әрi қарау үшiн өз өкiлдерiн көрсете отырып, өздерiнiң шешiмдерi мен ұсыныстарын аталған мерзiм iшiнде қызметкерлерге жазбаша түрде жеткiзуге мiндеттi.

      291-бап. Бiтiмгерлiк рәсiмдер

      1. Қызметкерлердiң талаптарын осы Кодекстiң 290-бабында көзделген тәртiппен шешу мүмкiн болмаған кезде олар бiтiмгерлiк рәсiмдер тәртiбiмен қаралады.
      Жұмыс берушi, жұмыс берушiлердiң бiрлестiгi (олардың өкiлдерi) қабылдамаған немесе олардың iшiнара қанағаттандырған талаптары алдымен бiтiмгерлiк комиссиясында, ал онда келiсiмге қол жеткiзiлмесе - еңбек арбитражында қаралады.
      2. Тараптар ұжымдық еңбек дауын қараудың кез келген сатысында делдалға жүгiне алады. Делдалдық рәсiм бiтiмгерлiк комиссиясындағы, еңбек арбитражындағы бiтiмгерлiк рәсiмдерге қарағанда дербес рәсiм болып табылады және солармен қатар жүргiзiлуi мүмкiн.

      292-бап. Бiтiмгерлiк комиссиясы

      1. Бiтiмгерлiк комиссиясын тараптар жұмыс берушi, жұмыс берушiлердiң бiрлестiгi (олардың өкiлдерi) өз шешiмiн қызметкерлерге (олардың өкiлдерiне) хабарлаған не хабарламаған күннен бастап не ұжымдық келiссөздер барысында келiспеушiлiктер хаттамасы жасалған күннен бастап күнтiзбелiк үш күн iшiнде құрады.
      2. Бiтiмгерлiк комиссиясы ұжымдық еңбек дауы тараптары өкiлдерiнен тепе-тең негiзде құрылады. Бiтiмгерлiк комиссиясын құру туралы шешiм жұмыс берушiнiң актiсiмен және қызметкерлер өкiлдерiнiң шешiмiмен ресiмделедi.
      3. Бiтiмгерлiк комиссиясы құрылған күнiнен бастап күнтiзбелiк жетi күннен кешiктiрмей қызметкерлердiң (олардың өкiлдерiнiң) талаптарын қарайды. Бiтiмгерлiк комиссиясының талаптарды қарау, көрсетiлген мерзiмдi ұзарту тәртiбi тараптардың келiсiмiмен жүзеге асырылады және хаттамамен ресiмделедi.
      4. Бiтiмгерлiк комиссиясы бiтiмгерлiк рәсiм барысында, қызметкерлермен (олардың өкiлдерiмен), жұмыс берушiмен, жұмыс берушiлер бiрлестiгiмен (олардың өкiлдерiмен), мемлекеттiк органдармен және өзге де мүдделi тұлғалармен консультациялар жүргiзедi.
      5. Комиссияның шешiмi тараптар келiсiмiнiң негiзiнде қабылданады, тараптардың өкiлдерi қол қоятын хаттамамен ресiмделедi және оның тараптар үшiн мiндеттi күшi болады.
      6. Бiтiмгерлiк комиссиясында келiсiмге қол жеткiзiлмегенде, оның жұмысы тоқтатылады, ал дауды шешу үшiн еңбек арбитражы құрылады.

      293-бап. Еңбек арбитражы

      1. Еңбек арбитражын ұжымдық еңбек дауының тараптары бiтiмгерлiк комиссиясының жұмысы тоқтатылған күннен бастап күнтiзбелiк бес күн iшiнде әлеуметтiк-еңбек қатынастарын реттеу жөнiндегi республикалық, салалық немесе өңiрлiк комиссия мүшелерiнiң
қатысуымен құрады.
      2. Еңбек арбитражы мүшелерiнiң саны, оның дербес құрамы, еңбек дауын қараудың тәртiбi тараптардың келiсiмiмен белгiленедi. Еңбек арбитражы кемiнде бес адамнан құрылуға тиiс. Еңбек арбитражының құрамына қоғамдық бiрлестiктердiң өкiлдерi, мемлекеттiк еңбек инспекторы, мамандар, сарапшылар мен басқа да адамдар енгiзiледi.
      3. Еңбек арбитражының төрағасын тараптар арбитраж мүшелерi қатарынан сайлайды.
      4. Еңбек арбитражы ұжымдық еңбек дауын ұжымдық еңбек дауы тараптары өкiлдерiнiң мiндеттi түрде қатысуымен, ал қажет болғанда басқа да мүдделi адамдар өкiлдерiнiң де қатысуымен қарайды.
      5. Дауды қарау рәсiмiн еңбек арбитражы белгiлейдi және ұжымдық еңбек дауы тараптарының назарына жеткiзедi.
      6. Еңбек арбитражының шешiмi құрылған күнiнен бастап күнтiзбелiк жетi күннен кешiктiрiлмей арбитраж мүшелерiнiң қарапайым көпшiлiк дауысымен қабылданады. Еңбек арбитражы мүшелерiнiң дауыстары тең бөлiнген кезде төрағаның дауысы шешушi болып табылады. Шешiм дәлелдi әрi жазбаша түрде болуға және оған арбитраж мүшелерiнiң барлығы қол қоюға тиiс.
      7. Бiтiмгерлiк комиссиясында ұжымдық еңбек дауы тараптарының келiсiмiне қол жеткiзiлмеген кезде, заң бойынша ереуiлдер өткiзу тыйым салынған немесе шектелген ұйымдарда, еңбек арбитражы мiндеттi түрде құрылуға тиiс.
      8. Ұжымдық еңбек дауының тараптары еңбек арбитражының шешiмiн орындауға мiндеттi болады.

      294-бап. Ұжымдық еңбек дауын делдалдың қатысуымен қарау

      1. Ұжымдық еңбек дауын делдалдың қатысуымен қарау тәртiбi ұжымдық еңбек дауы тараптарының келiсiмi бойынша айқындалады.
      2. Тараптар өздерiне қатысты тәуелсiз ұйымдар мен тұлғаларды делдал ретiнде белгiлейдi. Әлеуметтiк-еңбек қатынастарын реттеу жөнiндегi республикалық, салалық, өңiрлiк комиссиялар ұжымдық еңбек дауы тараптарының келiсiмiмен ұжымдық еңбек дауларын реттеу жөнiндегi жұмысқа орталық және жергiлiктi атқарушы органдардың, қауымдастықтардың және басқа да қоғамдық бiрлестiктердiң басшылары мен қызметкерлерiн, жұмыс берушiлердi, сондай-ақ тәуелсiз сарапшыларды тарта алады.
      Делдалды таңдау жағдайларының бәрiнде олардан делдалдық етуге жазбаша келiсiм алынуға тиiс.

      295-бап. Тараптардың ұжымдық еңбек дауы бойынша