Б. Б. Ахметова Редакционная коллегия

133 
Сыбайлас жемқорлық бұл лауазымды тұлға өзінің белгіленген өкілеттіктерге 
(заңға) қайшы келетін жеке басының пайдасына сеніп тапсырған өкілеттіктері мен 
құқықтарын пайдалану деп түсінуге болады. Көбінесе бұл термин бюрократиялық 
аппарат пен саяси элитаға қолданылады. Өзіне тиесілі емес қорларды (ресми, депутат, 
судья, құқық қорғау органы, әкім, сарапшы, дәрігер және т.б.) таратуға құқығы бар кез 
келген тұлға сыбайлас жемқорлыққа ұшырауы мүмкін. Сыбайлас жемқорлықтың 
негізгі ынталандыруы - билікті пайдалануымен байланысты экономикалық пайданы алу 
мүмкіндігі, ал басты кедергі - бұл әсер ету және жазалау қаупі.
Сыбайлас жемқорлық құбылысын жүйелі қарау оның табиғаты бойынша 
бірқатар қосымша көзқарастарды анықтауға мүмкіндік береді: 
- сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтың белгілі бір түрі ретінде билікті 
асыра пайдалану; 
- сыбайлас жемқорлық – адамдар арасындағы дәстүрлі іс-әрекеттер ретінде 
(парақорлық, «қажетті» адамды таңдау); 
- сыбайлас жемқорлық - қолданыстағы нормативтік құқықтық актілерді 
айналып өту кезінде лауазымды тұлғаларға пара беру арқылы проблемаларды шешудің 
ерекше жолы; 
- cыбайлас жемқорлық - билігі бар адамдарға ерекше көзқарас көрсету, оларды 
құрметтеу және олардың қажеттіліктерін қанағаттандыру. 
Бұл құбылыстың алуан түрлілігі оның жойылуына көптеген қиындықтар 
тудырады және сыбайлас жемқорлыққа қарсы күресу үшін қоғамның, мемлекеттің, 
әрбір адамның жүйелі күш-жігерін қажет етеді.
Сыбайлас жемқорлықтың келесі белгілері анықтауға болады: 

заңда немесе адамдар арасында қалыптасқан әлеуметтік нормаларды бұзатын 
шешім қабылданады; 

екі тарап өзара келісім бойынша әрекет етеді; 

тараптар заңсыз пайда мен артықшылықтарға ие болады; 

екі тарап өз әрекеттерін жасыруға тырысады. 
Қазақстан Республикасы Президентінің 2014 жылғы 26 желтоқсандағы 
Жарлығымен бекітілген Қазақстан Республикасының 2015–2025 жылдарға арналған 
сыбайлас жемқорлыққа қарсы стратегиясында, халыққа мемлекеттік көрсетілетін 
қызметтердің сапасын, мемлекет институттарына қоғамның сенімін, азаматтардың 
құқықтық сауаты мен сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес мәдениеті деңгейін көтеру 
басты нәтиже ретінде көрсетілген [1]. 
Сонымен қатар, Біріккен Ұлттар Ұйымының Сыбайлас жемқорлыққа қарсы 
конвенциясында «...жекелеген адамдар мен топтардың белсенді түрде қатысуларына 
жәрдемдесу үшін, сыбайлас жемқорлық пен оған қарсы күрестің алдын алуда және 
қоғамның сыбайлас жемқорлықтың болуы, себептері мен қауіпті сипатын, сондай-ақ 
ол төндіретін қауіп-қатерлерді ұғынуын тереңдету үшін тиісті шаралар қолданады. 
Сыбайлас жемқорлыққа қатысты төзімсіздік ахуалын жасауға көмектесетін халықтың 
ақпараттандырылуы жөніндегі шараларды жүргізу, сондай-ақ мектептер мен 
университеттердегі оқу бағдарламаларын қоса алғанда, көпшілікке арналған білім 
беру бағдарламаларын жүзеге асыру» көрсетілген [2]. 
Сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениетті қалыптастырудың мақсаты - 
құндылықтарды тәрбиелеу және жастар арасында сыбайлас жемқорлыққа қарсы 
азаматтық көзқарасты қалыптастыру үшін қажетті дағдыларды дамыту болып 
табылады. 
Сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениетті қалыптастырудың міндеттері: 

cыбайлас жемқорлық құбылысымен таныстыру: мәні, себептері, салдары; 

cыбайлас жемқорлық көріністеріне төзбеушілікті көтермелеу; 

134 

cыбайлас жемқорлықпен күресу қабілетін көрсету. 
Оқу орнында жемқорлыққа қарсы мәдениетті қалыптастыру жүйесінің негізгі 
компоненттерін атап өтуге болады: 

білім беру мекемесінде сыбайлас жемқорлық әрекеттерінің болмауы; 

сыбайлас жемқорлыққа қарсы білім беру: құқық сабақтарында сыбайлас 
жемқорлық құбылысының қылмыстық әрекеттер ретінде түсіну; 

оқытушылар мен студенттер арасындағы өзара әрекеттесу негізінде өмір мен 
білім беру мекемесінің мәселелерін шешуде тәжірибе жинақтау; 

педагогикалық қызмет барысында студенттерге сыбайлас жемқорлыққа қарсы 
көзқарасын қалыптастыру. 
Білім алушыларды моральдық тәрбиелеу жүйесіндегі «әділдік», «адалдық» 
идеалдарына бағдарлау, кез келген заңсыз және әдепсіз әрекеттерден бас тарту үшін 
моральдық және құнды негіз болып табылады. Мінез-құлық пен тәртіптік мәдениетті 
тәрбиелеу тұтастай алғанда студенттер арасында девиантты мінез-құлықты 
болдырмауға мүмкіндік береді. 
Сыбайлас жемқорлық Қазақстанның экономикалық және саяси дамуына ең бір 
елеулі кедергілердің бірі болып табылады, сонымен қатар ол ұлттық қауіпсіздікке қатер 
төндіреді. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы білім беру жүйесін құру, білім берудің жеке 
компоненті ретінде қажеттігін жасайды.
Өмірдің түрлі салаларында туындайтын сыбайлас жемқорлықты жабдықтау 
себептері мен жағдайларды жою үшін мемлекеттің сыбайлас жемқорлыққа қарсы 
саясатының бір бөлігі болып студенттердің сыбайлас жемқорлыққа қарсы 
дүниетанымын дамыту бойынша тәрбие жұмыстары.
Сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениетті қалыптастырудың негізгі нәтижесі 
билікті жүзеге асыруға қабілетті адамды немесе құқық қорғау органдарының 
өкілдерімен өзара әрекеттесуге, пайдакүнемдіктен, парақорлықтан және басқа да 
заңсыз әрекеттерден аулақ жүруге үйретіледі.
Сыбайлас жемқорлық проблемалары қарапайым азаматтардың қоғамдық 
тәртіпті сақтаушылармен қарым-қатынасында пайда болады. Бұл сыбайлас 
жемқорлыққа қарсы білім берудің негізгі міндетін тапсырыс берушілермен өзара 
әрекеттесу процесінде ережелерді сақтау қажеттілігін қалыптастыру ретінде анықтауға 
мүмкіндік береді. Біздің көзқарасымызша, бұл жемқорлыққа қарсы білім беру 
жүйесінің негізгі міндеті. Егер тәртіп сақтаушы әрдайым ережелер бойынша әрекет 
ететініне сенімді болса, онда адамдар да ережелерді бұзбайды және олардың 
бұзылуына жол бермейді. Өкінішке орай, біздің еліміздің азаматтарының көпшілігі кез-
келген қызметкер қолданыстағы ережелерді айналып өту үшін жеке қызметтерге дайын 
екеніне сенімді.
Тұлғаның сыбайлас жемқорлық нұсқамасын қалыптастыру қажеттігі өзін-өзі 
тануын, ішкі еркіндікті, өз таңдауы мен әрекеті үшін жауапкершілікті сезінуін 
білдіреді. Бұл ретте, студенттер сыбайлас жемқорлыққа қарсы идеялардың 
маңыздылығын сезініп қана қоймай, сыбайлас жемқорлыққа қарсы әрекет үшін 
практикалық біліктілікті игеру қызметіне қатысуы қажет, бұл олардың күрделі 
жағдайларда ойдағыдай бейімделуінің маңызды алғышарты болуы мүмкін. 
Сыбайлас жемқорлыққа қарсы білім беру бұл студенттердің сыбайлас 
жемқорлыққа қарсы көзқарастарын қалыптастыру, сыбайлас жемқорлыққа қарсы 
заңнама бойынша факультативтік курстар мен сабақтар, жемқорлыққа қарсы іс-қимыл, 
моральдық негіздер, этика негіздері бойынша арнайы курстардың оқу процесіне тікелей 
енгізілуін білдіреді. 
Тәрбие жұмысын ұйымдастырудың белсенді және интерактивті әдістерін 
қолдану ұсынылады. 

135 
Белсенді әдістерді пайдаланған кезде оқытушы ақпараттың негізгі және жалғыз 
көзі болып қалады, алайда оқушылар пассивті тыңдаушылар емес. Сабақты алдын ала 
толығымен дайындауға болмайды, оның бағыты өзгеруі мүмкін, талқылау үшін 
қосымша тақырыптар болуы мүмкін. Бұл пішінде талқылаулар жиі орын алады. 
Дегенмен, оқытушының рөлі әлі де орталық болып табылады. 
Интерактивті әдістерді пайдаланған кезде, оқытушының рөлі орталық болуды 
тоқтатады, ол тек процесті реттейді: тапсырмаларды анықтайды, іске асыру уақытын 
және тәртібін бақылайды, кеңестер береді, күрделі жағдайларды түсіндіреді және 
елеулі қиындықтар туындағанда көмектеседі. Сонымен қатар студенттерде қосымша 
ақпарат көздері бар - кітаптар, сөздіктер; олар бір-бірімен байланысуы керек. 
Әрқайсысы топтың жұмысына қатысуы маңызды және топтар арасында өзара 
тәуелділік болу керек. 

жүктеу/скачать 1.62 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: