Байсыдық индира болатбекқызы мінез сипаты атауларының лингвомәдениеттанымдық негіздері
жүктеу/скачать 5.82 Mb. Pdf көрінісі
|
| Парасаттылық ұғымы қасалықты, пайымды, парасатты, парасатшыл,
фаһімлі, фәрзана сөздерімен таңбаланады. Мысалы, Көрген-білгені мол, байсалды, парасатты. Байұзақ одан соңғы адамы еді, Бәрі кісі-ақ еді қасалықты, Лекер, Бітімбай мен Аталықты, Жанқожадан кім көрген қапалықты (Абай, Тол. жин.). Сағынтай өз жұмысына тиянақты, томағатұйық, пайымды жан көрінеді (Б.Тілегенов, Көктем.). Рухани дүниесі бай, биік парасатты, жан-жақты жетілген мәртебелі еңбеккер! (Ұ.Бағаев, Жан.). Қолыма жазайын деп алдым қалам, Моллаға Әбубәкір бізден сәлем! Фаһімлі бұл заманда бір жігіт деп Сыртыңнан мәдақтайды барша ғалам (Кердері Әбубәкір, Қазағым). Ақ дидары көз алдыңнан ұрланып, Ақынның тек қиялында жырланып. Бір фәрзана келе жатқан секілді, От көзінен байтақ дала нұрланып (Х.Ерғалиев). 67 Жағымды мінездердің келесі тобы әдептілік деген концепт арнасына тоғысады. Бірақ бұл ұғым негізінен әйел адамдарға қатысты бағаланады. Әдеп сақтау, үлкен-кішінің, отбасы мүшелерінің әрқайсысы өз орнын біліп, қарым- қатынас жасай алу өнерімен байланысатынын, әдеппен сөйлеу, әдеппен қимылдау, әдепті бұзбау қазақ әйеліне қойылатын мінез талаптары екенін, «көп сөйлеп, созбайын, әдептен озбайын» деп Абай ақын әдеппен (қысқа-нұсқа) сөйлеудің өзі әдептілік екенін тіктеп айтқанын, әдеппен сөйлеу, артық сөз айтпау, дөрекі сөздерді айтпау, қысқа да нұсқа сөз айту – әдептіліктің белгісі екенін айтады Ә.Табылды. Және қазақ қоғамда тұрақталып қалыптасқан әдеп ережелерi мен нормаларын берiк ұстанатын, әдеп сақтайтын әйел баласын әдепті деп бағалайтынын айтады [74, б. 13-18]. Қазақ даласында болған Владимир фон-Герн «Әдеп (арабское слово, означает вежливость, скромность, учтивость) в смысле этой пословицы, означает не только учтивость и вежливость, но также – порядочность, вообще порядок в хозяйстве и даже практичность в жизни, хотя последние два понятия и несоставляют перевода слова әдеп» деп, әдептілік адамның бар болмысын қамтитынын, бүкіл мінез сипатын көрсететінін байқайды [55, б. 5-21]. Осыған байланысты бұл концептіні беретін сөздер де қазақ тілінде біршама. жүктеу/скачать 5.82 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|