Байсыдық индира болатбекқызы мінез сипаты атауларының лингвомәдениеттанымдық негіздері
Зерттеудің теориялық-әдіснамалық негізі
жүктеу/скачать 5.82 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Зерттеудің дереккөзі.
- Диссертациялық жұмыстың ғылыми жаңалығы.
| Зерттеудің теориялық-әдіснамалық негізі ретінде құрылымдық тіл
білімі мен аксиологиялық, антропоөзекті бағыттағы тіл білімі саласының белді ғалымдары В.Ф.Гумбольдт, Ю.Н.Караулов, А.Вежбицкая, В.А.Маслова, А.Д.Ли, Н.Ю.Лукашевич, Е.Ю.Харитонова, A.A.Дoбрининaның зерттеулеріндегі тұжырымдар мен түйіндер, психология саласының мамандары Ә.Алдамұратов, Қ.Б.Жарықбаев, М.Қ.Бапаева, Ж.Түрікпенов, педагогика және философия саласының зерттеушілері Д.К.Кішібеков, Ә.Табылды, Ж.С.Сандыбаев және қазақ лингвомәдениеттаным саласының негізін салушы ғалымдардың, атап айтқанда Ә.Т.Қайдар, Н.М.Уәли, З.Қ.Ахметжанова, Ж.А.Манкеева, Г.Н.Смағұлова, А.Б.Әмірбекованың зерттеу еңбектеріндегі тұжырымдар, зерттеу бағыттары алынды. Зерттеудің дереккөзі. Зерттеудің дереккөзі ретінде Ахмет Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институтының 2001-2013 жылдары арасында зерттеген, жинаған, құрастырған және сөздік, концептілік деңгейде жүйелеген, профессор Нұргелді Уәлидің жетекшілігімен және редакторлығымен жасалған «Қазақ әдеби тілінің сөздігі» атты онбестомдық түсіндірме сөздігінің деректері, ондағы қазақ тіліндегі адам мінезін сипаттайтын атаулар, сөз тіркестері және мақал-мәтелдер мен тұрақты тіркестер алынды. Диссертациялық жұмыстың ғылыми жаңалығы. Қазақ тіліндегі мінез сипаты атаулары алғаш рет жиналып, семантикалық топтарға бөлініп, қазақ халқы бағалаған және қазақ халқы құптамаған мінез түрлерінің атаулары лексика-семантикалық топтарға және концептілерге бөлініп, лингвомәдениеттанымдық тұрғыда қарастырылды. Бұл жұмыс қазақ тіл білімінде осы мақсатта зерттелмеген немесе ішінара қарастырылған тақырып болуымен қолға алынып отырғаны зерттеудің жаңалығын көрсетеді. Зерттеу жұмысында алғаш рет қазақ тіліндегі барлық мінез атаулары (сөз, сөз тіркесі, ішінара мақал-мәтел, тұрақты тіркес түрінде) жиналып, қазақ сөздік қорындағы алатын мөлшері анықталды. Алғаш рет мінез сипаты атаулары қазақ тіліндегі жағымды мінез атаулары мен жағымсыз мінез атауларына топтастырылып, саны шығарылды. Қазақ тіліндегі жағымды мінезді танытатын концептілер анықталды. Қазақ тіліндегі әйел адам мен ер адам мінезін сипаттайтын атаулар 9 айқындалды. Қазіргі қазақ күнделікті сөйлеу тілінде орысша аталымы қолданылатын мінез атаулары сауалнама негізінде айқындалды. Варварлық сипатта тілімізге еніп кеткен орыс тіліндегі атаулардың қазақ тіліндегі баламалары көрсетілді. Мінез сипаты атауларының сөзтізбесі жасалып, алғаш рет концептілер және лексика-семантикалық топ аясында жинақталды. Диссертациялық жұмыстың қосымшасы ретінде «Қазақ әдеби тілінің сөздігінің» онбестомдығы негізінде жасалған мінез сипаты атауларының түсіндірме сөздігі берілді. Қазіргі қазақтілді жас буынның өзінің және өзгенің бойынан таныған, бағалаған, жағымсыз мінез түрлерін анықтау мақсатында және қазақ тіліндегі мінез атауларының қорын пайдалану мүмкіндігін айқындау мақсатында жасы негізінен 18-25 арасындағы қазақ жастарының арасында сауалнама ұйымдастырылып, 500 адамның жауабына талдама жасалып, қорытынды шығарылды. Сондай-ақ қазіргі жазба мәтіндерде, әртүрлі стильде кездесетін мінез атаулары «Жалпы білім берудегі қазақ тілінің жиілік сөздігі» (2016 ж.) бойынша жиілігі көбінен азына дейінгі алғашқы 100 бірлік анықталып, себебі айқындалды. жүктеу/скачать 5.82 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|