Бандар ибн Найиф әл-Утайби «аллаһТЫҢ ТҮсіргеніне сәйкес емес басқару (билік қҰРУ) ЖӘне шешім шығару»
ТӨРТІНШІ ЖАҒДАЙ: Қандай да бір нәрсені Аллаһтың Шариғатынан абзал көру (тафдыйль)
жүктеу/скачать 0.94 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- БЕСІНШІ ЖАҒДАЙ
ТӨРТІНШІ ЖАҒДАЙ:Қандай да бір нәрсені Аллаһтың Шариғатынан абзал көру (тафдыйль)Бұл – адамның: «Аллаһтың Шариғатынан абзалырақ (жақсырақ) нәрсе бар», - деп сенген күйінде, Аллаһтың түсіргеніне сәйкес емес басқаруы (билік құруы) және шешім шығаруы. Бұл жағдайға қатысты Шариғаттың үкімі: ғалымдар бұл әрекет адамды кәпір ететініне және үлкен күпірліктің (куфруль акбар) санатына жататынына бірауызды келісімде. Дәлелдер: 1. Осындай сенімге ие болған адам сонысымен Аллаһ Тағаланың мына сөздерін өтірік деп есептеген болады: «Олар жәхилиет дәуірінің үкімін іздейді ме? Анық сенген ел үшін Аллаһтан жақсы үкім беруші кім?»71 Аяттан ешкім Аллаһтың Шариғатынан жақсырақ еш нәрсе ұсына алмайтыны шығады. 2. Ғалымдардың бірауызды пікірі. Ибн Баз, Аллаһ оны рахым етсін, былай деген: «Кім Аллаһтың түсіргеніне сәйкес емес басқарса (билік құрса) немесе шешім шығарса және осыны Аллаһтың Шариғатынан жақсырақ (абзал) деп санаса, сол кәпір болып табылады. Барлық мұсылмандардың бірауызды пікірі осындай».72 Бұл жағдаймен төрт мәселе байланысты. Бірінші мәселе: Адам: «Аллаһтың Шариғатынан жақсырақ (абзалырақ) қандай да бір нәрсе бар», - деп сеніп тұрғанға дейін (тафдыйль — تفضيل) кәпір болып табылады, тіпті егер оның өзі Аллаһтың түсіргеніне сәйкес емес басқаратындардың (билік құратындардың) және шешім шығаратындардың қатарына кірмесе де. Екінші мәселе: Оның мәні – адамның бір істі өзге бір істен абзал көруі (жақсырақ деп санауы).73 Бір нәрсені басқа бір нәрседен жақсырақ деп санау жүректің амалдарына жатады. Ал жүректің амалдарына жататын нәрселерді адамның өзі ішіндегісін жариялаған кезде ғана білуге болады.74 Үшінші мәселе: Бақылаулардың нәтижесінде алынған деректер Аллаһтың Шариғатынан басқа бір нәрсені абзал көру (тафдыйль) орын алып жатқанына дәлел бола алмайды75. Төртінші мәселе: Кейде ғалымдар «тафдыйль» сөзін күнәхарлар туралы сөз етіп жатқанда, осымен Аллаһқа мойынсұнудан бұрын шайтанға бойұсынуды меңзеп, айтады. Мұндай жағдайларда жасалып жатқан амалдарға қарау керек. Егер олармен жүректегі сенімдер байланысты болмаса, онда ғалымдар мұндай адамның күпірлігі туралы айтпайды. Осы жағдайда «тафдыйль» сөзі кең мағынада қолданылады, сондықтан да оның нақты бір адамға қатысты қолданылғандығы бізге оны кәпір деп санауға негіз бермейді (болмайды).
Қандай да бір нәрсені Аллаһтың Шариғатына теңеу (мусауа)Бұл – адамның Аллаһтың түсіргеніне сәйкес емес басқаруды (билік құруды) немесе шешім шығаруды Аллаһтың түсіргеніне сәйкес шешім шығарумен бірдей (тең) деп есептеп, Аллаһтың түсіргеніне сәйкес емес басқаруы (билік құруы) және шешім шығаруы. Осы жағдайға байланысты Шариғат үкімі: бұл іс-әрекет адамды кәпір ететініне және үлкен күпірліктің (куфр акбар) санатына жататына ғалымдар бірауызды келіскен. Дәлелдер: 1. Мұндай сенімдерге ие болған адам сонысымен Аллаһ Тағаланың мына Сөздерін теріске шығарады: «Олар жәхилиет дәуірінің үкімін іздейді ме? Анық сенген ел үшін Аллаһтан жақсы үкім беруші кім?»76 Аяттан ешкім Аллаһтың Шариғатынан жақсырақ еш нәрсе ұсына алмайтыны шығады. 2. Ибн Баз, Аллаһ оны рахым етсін, адамды Исламнан шығаратын төрт іс-әрекет туралы сөз етіп, былай деген: «Төртінші санатқа адамдар ойлап тапқан заңдар мен басқару жүйелері Аллаһтың Шариғатынан жақсырақ немесе онымен бірдей деп есептейтін немесе шешім шығаруда оларға жүгінуге болады деп сенетін адам жатады».77 Бұл жағдаймен төрт мәселе байланысты. Бірінші мәселе: Егер адам Аллаһтың Шариғатын басшылыққа алуды басқа бір нәрсені басшылыққа алумен бірдей деп сенсе (мусауа — مساواة), ол кәпір болып табылады, тіпті өзі Аллаһтың түсіргеніне сәйкес емес басқаратындардың (билік құратындардың) және шешім шығаратындардың қатарына жатпаса да. Екінші мәселе: Теңеу жүректің амалдарына жатады. Ал жүректің амалдарына жататын нәрселерді адамның өзі ішіндегісін жарияған кезде ғана білуге болады.78 Үшінші мәселе: Бақылаулардың нәтижесінде алынған деректер Аллаһтың Шариғатына басқа бір нәрсені теңеу (мусауа) орын алатынына дәлел бола алмайды.79. Төртінші мәселе: Кейде ғалымдар «мусауа» сөзін күнәхарлар туралы сөз етіп жатқанда, осынысымен Аллаһқа мойынсұнудан бұрын шайтанға бойұсынуды меңзеп айтады. Мұндай жағдайларда жасалып жатқан амалдарға қарау керек. Егер олармен жүректегі сенімдер байланысты болмаса, онда ғалымдар мұндай адамның күпірлігі туралы айтпайды. Осы жағдайда «мусауа» сөзі кең мағынада қолданылады, сондықтан да оның нақты бір адамға қатысты қолданылғандығы бізге оны кәпір деп санауға негіз бермейді (болмайды).
Алмастыру (табдийль) Бұл – адамның Аллаһтың түсіргеніне сәйкес емес басқаруы (билік құруы) немесе шешім шығаруы және сонысымен бірге өзінің Аллаһтың Шариғатымен басқаратынын (билік құратынын) айтуы. Осы жағдайға қатысты Шәриғаттың үкімі: бұл іс-әрекет адамды кәпір ететініне және үлкен күпірліктің (куфр акбар) санатына жататынына ғалымдар бірауызды келіскен.
Ғалымдардың бірауызды пікірі. Ибн Таймийя, Аллаһ оны рахым етсін, былай деген: «Егер адам Шариғат тыйым салған және тыйым салынғандығы ғалымдардың бірауызды пікірімен расталған қандай да бір нәрсені рұқсат етсе, немесе Шариғат рұқсат еткен және рұқсат етілгендігі ғалымдардың бірауызды пікірімен расталған қандай да бір нәрсеге тыйым салса, немесе ғалымдардың бірауызды пікірімен расталған Шариғат үкімін алмастырса, ол кәпір және діннен шыққан болып табылады. Фақихтардың бірауызды пікірі осындай».80 Бұл жағдаймен төрт мәселе байланысты.
Бұл жағдай мойындамау (жоққа шығару) (жухд) жағдайымен ажырамас түрде байланысты, өйткені өзінің шешімін Аллаһтың Шариғатына телитін адам сонысымен Аллаһтың үкімінің өзін мойындамаған болады. Екінші мәселе: Бұл жағдайда адам кәпір болады, тіпті егер ол Шариғаттың үкімін басқа бір нәрсемен бір-ақ мәселеде немесе бір-ақ рет алмастырған болса да, өйткені осындайды істеген адам кәпір болатынына ғалымдар бірауызды келіскен және олар бұл үкімді белгілі бір сандық көрсеткіштермен байланыстырмаған. Сөйтіп, бізде осы іс-әрекеттің қайталануының саны нәтижеге, яғни адамның Исламнан шығатынына қалайда болса әсер ететініне дәлел жоқ. Үшінші мәселе: «Алмастыру барысында үкімді Аллаһ Тағаланың Шариғатына телу міндетті шарт болып табылмайды», - дейтін адам қателеседі. 1. Әш-Шанқиты әл-Куртубиге сілтеме жасап, Ибн әл-Арабидің мына сөздерін келтіріп, олармен келіседі: «Егер адам Аллаһтың Шариғатына сәйкес емес басқарса (билік құрса) немесе шешім шығарса және сонымен бірге осыны Шариғаттың үкімі деп айтса, бұл - адамды кәпір ететін алмастыру (табдийль — تبديل) болып саналады».81 2. Ибн Таймийя, Аллаһ оны рахым етсін, былай деген: «Табдийль — бұл адамның жалған куәлік етуі арқылы Аллаһқа және Оның Елшісіне немесе адамдарға өтірік жапсыруы және осы үкім Аллаһтың Шариғатынан алынған деп айтуы (сендіруі, пайымдауы), үкімнің әділетсіздігі айқын-ақ болса да. Мұндай адам кәпір болып табылады. Бұған қатысты ғалымдардың арасында келіспеушілік жоқ».82 Осы сөздерден «табдийль» — бұл Шариғат үкімін қандай да басқа үкіммен алмастыру және осы үкім Шариғат үкімі болып табылады деп айту (сендіру, пайымдау) арқылы оған Аллаһ пен Оның Елшісіне өтірік жапсырудың қосылуы. 3. Егер «табдийль» сөзімен Шариғат үкімін қандай да басқа үкіммен жай алмастыру ғана, яғни бұл үкім Шариғат үкімі болып табылады деген сөзсіз (сендірусіз, пайымдаусыз) меңзелгенде, ғалымдардың екі бірауызды келісілген пікірлерімен қарама-қайшылық туындайтын еді.
4. Егер «табдийль» сөзімен Шариғат үкімін қандай да басқа үкіммен, осы үкім Шариғаттың үкімі болып табылады деп айтусыз (сендірусіз, пайымдаусыз), жай алмастыру меңзелетін болғанда, онда күнәхарларды кәпірлер деп есептеу керек болар еді, соның ішінде сақалын қырып тастайтын және киімінің етегі мен балағын такаппарлықпен тобықтан төмен түсіріп жүретін еркекті де, өйткені олардың әрбірі өз әуес-қалауларының жетегінде кетіп, Шариғаттың үкімін басқа үкіммен алмастырады. Ибн Хазм, Аллаһ оны рахым етсін, былай деп жазатын: «Аллаһ Тағала былай деген: «Кім Аллаһтың түсіргенімен үкім етпесе, міне солар кәпірлер». Ол сондай-ақ былай деген: «Және кім Аллаһ түсірген заң бойынша билік етпесе, міне солар залымдар». Ол сондай-ақ былай деген: «Кім Аллаһтың нұсқауымен үкім етпесе, міне солар бұзақылар».85 Сөйтіп, муътазилилер әрбір күнәхарды, жәбірлеушіні және бұзақыны кәпір деп жариялауы қажет, өйткені олардың әрбірі Аллаһтың түсіргеніне сәйкес шешім шығармайды».86 Төртінші мәселе: Кейбір құрметті ғалымдар: «Біздің кезімізде Шариғат үкімдерін осылайша алмастыру мүлдем орын алмайды», - деп мәлімдеп, «табдийль» сөзіне берілген жоғарыда келтірілген анықтамаға келіскілері келмейді. Алайда олардың тұжырымдамасы екі себеппен сын көтермейді. 1. Егер біздің кезімізде Шариғат үкімдерін жоғарыда айтылған тәсілдермен басқа үкімдермен алмастыру жоқ екендігі туралы айтар болсақ, мұнымен келісуге болады. Ал мұндай нәрсе ешқашан болмаған және жоқ деген тұжырымдарға келер босақ, олармен келісу мүмкін емес. Аллаһтың Елшісінің (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) кезінде яхудилер зинақорды таспен ұрудың орнына оның бетіне күйе жағатынын еске алайық, ал сол кезде Аллаһтың Елшісі (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) олардан: «Сендер Тауратта таспен ұруға қатысты не табасыңдар?», - деп сұрады. Олар: «Біз зинақорларды масқаралауға шығарамыз және оларды сабаймыз», - деп жауап берді.87 Ал басқа риуаятта Аллаһтың Елшісі (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) олардан: «Сендер Тауратта зинақорларды таспен ұру туралы бұйрықты таппайсыңдар ма?», - деп сұрады. Олар: «Біз онда мұндай еш нәрсе таппаймыз», - деп жауап берді.88 Олардың оқымыстысы Тауратты оқи бастаған кезде қолымен таспен ұру туралы жазылған жерін жауып қойды да, одан алдын және одан кейін жазылғанды ғана оқыды. Сөйтіп, олар Аллаһ Тағаланың үкімінен бас тартты да, оны басқа бір үкіммен, соны Аллаһ Тағаланың үкімі деп айтып (сендіріп, тұжырымдап), алмастырды.
«Табдийль» ұғымының жоғарыда келтірілген анықтамасымен келіспейтіндердің кейбіреулері дәлел ретінде әл-Бухаридің, Аллаһ оны рахым етсін, мына сөздерін келтіреді: «Абу Бакр кеңестің пікіріне құлақ салмады, өйткені онда зекетті намаздан бөлгендерге (ажырататындарға) және дінді алмастырғысы келгендерге (табдийль) қатысты Аллаһтың Елшісінің (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) үкімі бар еді». Алайда іс жүзінде бұл сөздерді дәлел ретінде пайдалануға болмайды, өйткені әл-Бухари де мен анықтамасын жоғарыда келтірген тура сол «табдийльді» жасап жатқан адамдарды меңзеді, өйткені олар зекет төлеуден бас тартуды діннің бөлігі деп тұжырымдаған (айтқан) еді. Ал зекетті тек Аллаһтың Елшісінің (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) тірі кезінде ғана төлеу керек деген тұжырымына олар Аллаһ Тағаланың мына Сөздерін келтірген еді: «Олардың мал-мүлкінен садақа ал».89 Осыны Ибн Хажжәрдың, Аллаһ оны рахым етсін, мына сөздері де растайды: «Қадый Ийяд және басқалар діннен шыққандардың үш санаты болғандығын айтқан… Үшінші санаттың өкілдері Исламнан бас тартпады, бірақ зекет төлеуді тәрк етті және зекет төлеу туралы бұйрық тек Аллаһтың Елшісінің (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) тірі кезінде ғана күшке ие еді деп айта бастады. Хадисте Умар Абу Бакрді дәл солармен соғысудан бас тартуға көндіргісі келгені туралы айтылған».90
|