Бандар ибн Найиф әл-Утайби «аллаһТЫҢ ТҮсіргеніне сәйкес емес басқару (билік қҰРУ) ЖӘне шешім шығару»
СЕГІЗІНШІ ЖАҒДАЙ: Өз заңдарын жасап шығару (такнин)
жүктеу/скачать 0.94 Mb.
|
СЕГІЗІНШІ ЖАҒДАЙ:Өз заңдарын жасап шығару (такнин)Бұл – адамның Шариғатты басшылыққа алудың орнына өзі шығарған заңдарың және үкімдерін басшылыққа алуы. Оның өзі заңдар мен үкімдерді ойлап шығарады және сонымен бірге жоғарыда аталған құбылыстардың біреуі де орын алмайды. Яғни адам осыны халәл деп тұрып алмайды (истихләл), Шариғат үкімін теріске шығармайды (жухд), Шариғат үкімін өтірік деп санамайды (такзиб), «Шариғаттан жақсырақ өзге қандайда бір нәрсе бар», - деп айтпайды (тафдыйль), басқа бір заңдар мен басқару жүйелерін Шариғатқа теңестірмейді (мусауә) және өзінің Шариғаттың негізінде үкім шығарып жатқандығын да айтпайды (табдийль). Осы жағдайға қатысты Шариғаттың үкімі: кіші күпірлік (куфр асғар). Басқаша айтқанда, бұл іс-әрекет (амал) адамды Исламнан шығармайды және оны кәпір етпейді. Дәлелдер: Осы іс-әрекет адамды Исламнан шығаратын үлкен күпірлік (куфр әкбар) болып табылатындығына шариғи дәлелдердің жоқтығы. Шариғаттың үкімі осы аталған жағдайда Шариғат үкімінің орнына қолданылатын үкімнің алынған көзімен ешқандай байланысты емес. Шариғи дәлелдерде Шариғат үкімдерінің орнына өзінің үкімдерін қолданатын адам мен Шариғат үкімдерінің орнына өзге адамдар ойлап шығарған үкімдерді қолданатын адамның арасында айырмашылық бар екендігі айтылмайды. Ал егер де бұл айырмашылықтар бар болғанда, біз олар жайындағы ескертулерді Шариғаттан табар едік, ал бұл – айқын нәрсе және күмән да туғызбайды. Бұл жағдаймен төрт мәселе байланысты.
Шариғат үкімдерінің орнына өзі ойлап тапқан үкімдерді қолданатын адам басқалардың үкімдерін қолданатын адамнан ауырлау қылмыс жасайды деп жорамалдауға болады. Алайда біз қылмыстың ауырлығы туралы емес, адам кәпір болады ма – сол туралы айтудамыз, ал бұл сұраққа жауап беру үшін шариғи дәлелдерге ие болу қажет. Екінші мәселе: Осындай жағдайда адам кәпір болады деп есептейтін кейбір құрметті ғалымдар дәлел ретінде адам заңдарды ойлап шығаруымен Аллаһ Тағаламен Оның бір сипатында – заңдар мен үкімдерді шығаруда (тәшри‘– تشريع) таласып жатқандай болады дегенді келтіреді. Алайда аталған жағдайда екі жағдайды қарау қажет. Бірінші жағдай: Адам заңдарды ойлап шығарады және сонымен бірге өзінің осыған құқығы бар деп айтады. Бұл үлкен күпірлік болып кетеді және мұндай адам Исламнан шығады. Осыда күмән жоқ, өйткені бұл адам Аллаһ тыйым салған нәрсені рұқсат етеді. Екінші жағдай: Адам заңдарды ойлап шығарады, алайда өзінің осыған құқығы бар деп айтпайды. Мұндай адам үш себеппен кәпір болып табылмайды.
Әһлю-Суннаның жаман жолдас және бейнені жасаушы (сомдаушы) кәпір болып табылмайтындығы туралы бірауызды пікірі заң шығаратын, бірақ өзінің осыған құқығы бар демейтін адам да кәпір болмайды дегенге бұлтартпас дәлел болады, біз бұл туралы жоғарыда айтып кеткеніміздей. Осыны есте сақтаңдар, өйткені бұл маңызды! Үшінші мәселе: Осы аталған жағдайда адам кәпір болады деп есептейтін кейбір құрметті ғалымдар дәлел ретінде «Адам заңдарды ойлап табуымен адамдар үкім және шешім шығару үшін соған жүгінетін (тағутқа— طاغوت)111 айналады» дегенді келтіреді. Алайда іс жүзінде мұны екі себеппен дәлел деп санауға болмайды.
Әл-Куртуби, Аллаһ оны рахым етсін, Аллаһ Тағаланың “Біз әрбір үмметке «Аллаһқа (ғана) құлшылық етіп, Тағуттан аулақ болыңдар!» дейтін елші жібердік” 112 деген аяттары туралы: «Яғни Аллаһтан басқа құлшылық жасалатын, Шайтан, көріпкел, пұт, және кез келген адасушылыққа шақырушы сияқты, кез келген затты (объектіні) қалдырыңдар», - деген.113 әл-Файрузабади, Аллаһ оны рахым етсін, былай деген: «Тағут — бұл адасушылықтың әрбір жетекшісі, сондай-ақ пұттар және Аллаһтан өзге құлшылық жасалатынның барлығы және Кітап иелерінің ішіндегі жауыздар»114.
— Олар тағутқа мынандай анықтамалар берген. Ибн әл-Қайим, Аллаһ оны рахым етсін, былай деген: «Тағут — Аллаһтың құлы соған құлшылық етіп, ілесіп, немесе бағынып, сол арқылы шекараны бұзатын және шектен шығатын барлық нәрсе».116 Ибн Усаймин, Аллаһ оны рахым етсін, бұл сөздерге түсіндірме жасап, былай деген: «Осыны мақұлдаушы меңзеліп тұр. Алайда ол өзіне құлшылық жасайтын, тыңдайтын немесе ілесетін үшін осындай болып табылатындығы тұрғысынан да тағут болып табылады. Бұл адамдар оны Аллаһ оған еншілеп берген орыннан жоғарылатып, ол арқылы Аллаһ Тағала орнатқан шекаралардан шығады. Және олардың оған құлшылық жасаулары, ілесулері немесе мойынсұнулары - шектен асу, яғни туғйян».117 Сөйтіп, тағут міндетті түрде кәпір болып табыла бермейді, өйткені ол өзінің себебінен емес, оны өздерінің тағуты қылған адамдардың себебімен осылай деп аталған болуы ықтимал. — Ғалымдар «тағут» деп құлшылық арналатын кез келген затты атайды, соның ішінде тас пұттарды да. Ал, біз білетініміздей, жансыз зат мүмін немесе кәпір деп аталуға келмейді, өйткені бұл сипаттама оған қатысты қолданыла алмайды. Ибн әл-Жәузи, Аллаһ оны рақым етсін, былай деген: «Ибн Кутайба былай деген: “Құлшылық жасалатындардың барлығы: олар тас, бейне немесе Шайтан болсын - Джибт пен Тағут». Осындай пікірді әз-Зажжәж және араб тілінің білгірлері ұстанған». Ал шейхуль-Ислам Ибн Таймийя, Аллаһ оны рақым етсін, былай деген: «Бұл – тұтас түрдің атауы. Оған Шайтан, пұт, көріпкел-сәуегей, дирхем, динар және басқалар жатады».118. Егер әрбір тағут кәпір болып табылғанда, онда жансыз затты тағут деп атауға болмас еді. 3 — Кейбір ғалымдар осы сипаттаманы кейбір күнәларды жасап жүрген адамдарға қатысты қолданады. Әр-Рағиб әл-Асфахани, Аллаһ оны рақым етсін, былай деген: «Тағут — бұл Аллаһтың шекарасын бұзатынның әрбірі және Аллаһ Тағаладан өзге құлшылық жасалатынның әрбірі. Сондықтан да сиқыршыны, көріпкел-сәуегейді, жындардың арасынан Аллаһ Тағалаға қарсы көтерілетіндерін, сондай-ақ адамдардың бетін игілік жолынан қайтаратындардың барлығын осылай деп атайды».119 Мухаммад ибн Абду-ль-Уаххаб, Аллаһ оны рахым етсін, былай деген: «Тағуттар көпшілік, бірақ айқыны – бесеу. Олар - Шайтан, әділетсіз үкім шығарушы, пара алушы, оның келісімімен және мақұлдауымен оған құлшылық жасалушы және білімсіз амал етуші».120 Имам Ибн Усәймин, Аллаһ оны рахым етсін, «Әл-усуль әс-сәләсә» («Үш негіз») кітабына жазған шархта былай деген: «Адасушылық пен күпірлікке, немесе бидғаттарға, немесе Аллаһ харам еткен нәрселерді халәл етуге, немесе Аллаһ халәл еткен нәрселерді харам етуге шақырып, жауыздықты насихаттайтындардың барлығы Тағуттар болып табылады».121 Ал егер бұл сипаттама күпірлікті меңзегенде, оны бұл күнәхарларға қолдануға болмас еді, керісінше болған жағдайда бұл осы ғалымдардың аталған күнәхарларды кәпірлер деп есептейтінін білдірер еді.
Мысалы, белгілі бір адамдар өзара келісіп, қарақшылардың тобырына айналды. Олар өздеріне жетекші сайлады да, өздеріне арналған ерекше бір тәртіп ойлап шығарды және дәл осы жетекші олар үшін қылмыстық іс-әрекетті жоспарлайды, кімге, қашан және қай жерде шабуыл жасауды шешеді. Ол оларға мұсылмандарға шабуылдауды, оларды қорқытуды және оларға зиян тигізуді бұйырады, ал олар оның бұйрықтарын мойынсұнған күйде орындайды. Ол оларға бір нәрселерді әмір етеді де, екінші нәрселерге тыйым салады, ал олар оған бағынады. Бұл адам олар үшін күнәны заңдастырып қойды, алайда ол осы себепті кәпір болмайды. Егер де заңдарды ойдан шығарушы адамды күпірлікте айыптаудағы негіз дұрыс болғанда, онда әлгі қарақшылардың жетекшісі сияқты әрбір адамды кәпір деп есептеу қажет еді. Ал Әһлю-Сунна оның кәпір еместердің қатарына жататынына келіскен.
Бұл мәселеде білім ізденушілердің арасында келіспеушіліктер бар – мұны жоққа шығаруға болмайды. Алайда қазіргі заманның көрнекті ғалымдары — Ибн Баз, әл-Әлбани және Ибн Усәймин, Аллаһ оларды рахым етсін, заң шығарушы адам кәпір болып табылмайтынына келіскен. Ибн Баз, Аллаһ оны рахым етсін, былай деген: «Ал егер ол зинақорды немесе ұрыны Шариғат бекіткен жазаға тартпау керек деген заң шығарса, онда бұл заң – өтірік, ал оны шығарушы, егер өз іс-әрекетін рұқсат етілген деп есептесе (истихләл), кәпір болады».122 Әл-Әлбани де, Аллаһ оны рахым етсін, заң шығарушы адам, егер өзін осыны істеуге құқықты (истихләл) деп есептемесе, кәпір болып табылмайды деген.123 Ибн Усәймин, Аллаһ оны рахым етсін, былай деген: «Аллаһтың түсіргеніне сәйкес емес басқару (билік құру) және шешім шығару діннен шығаратын күпірлік болып табылмайды. Бұл – амалдардағы күпірлік (куфр амали), яғни кіші күпірлік (куфр асғар), өйткені осылай істеген адам дұрыс жолдан ауытқыды. Және басқалардың заңдарын енгізіп, өз мемлекетін солармен өмір сүруге міндеттейтін адам мен заңдарды өзі ойдан шығаратын адамның арасында айырмашылық жоқ. Білу маңызды болған нәрсе - осы заңдар Аллаһтың заңына қайшы келеді ме?»124
|