Барлығы – 135 сағат

Семинар мазмұны:

2.Таяу Шығыс.

Испан-Мавритан стилі. Ирандық кітап миниатюрасы. Орта Азия сәулеті.

ОЖСӨЖ мазмұны : Дәріс тақырыбы бойынша өз-өзін тексеру үшін конспекті жасау.

СӨЖ мазмұны: Тақырып бойынша семинарлық сабақтарға дайындалу. Облыстық және университет кітапханаларындағы иллюстрациялық материалдармен өз бетінше танысу.

Әдебиеттер:

1.История зарубежного искусства: учебник для средн.худ.заведений, М., 1983

2. Ильина Т.В. История искусств. Западно-Европейское искусство. М., 1983

3. Малая история искусств: Западно-Европейское искусство 17в. И.Е.Прусс М., 1974
Апта 2

2 Кредит сағат

Тақырыбы: Қытай және Жапония өнері

Семинар мазмұны:

Қытайлық сәулет: Қытай қабырғасы. Пекиндегі жабық қала. Мүсін. Кескіндеме. СҚӨ

Жапония өнері: Сәулет, мүсін, ксилография. Утамаро шығармашылығы, Хокусаи. Реандзидағы тастар бағы.

ОЖСӨЖ мазмұны: Өз-өзін тексеру үшін дәріс тақырыбы бойынша конспекті жасау.

СӨЖ мазмұны: Тақырып бойынша семинарлық сабақтарға дайындалу. Облыстық және университет кітапханаларындағы иллюстрациялық материалдармен өз бетінше танысу.

Әдебиеттер:

1.История зарубежного искусства: учебник для средн.худ.заведений, М., 1983

2. История искусства зарубежных стран: Средние века и Возрождение. Под

ред. Носсельштраус. М., 1982

3. Малая история искусств // Искусство стран Дальнего Востока. М.,1979.

1. 
   Қытай живописі
   
2. 
   Жапония гравюрасы
   
3. 
   Аджанта және Сигирия фрескалары
   
4. 
   Ирандық кітапе миниатюрасы
   
5. 
   Үнділік мүсін
   
6. 
   Қытай және Жапонияның ландшафтылық өнері
   

8 ) Араб халифаты өнері

Әдебиеттер:

1.История зарубежного искусства: учебник для средн.худ.заведений, М., 1983

2. Ильина Т.В. История искусств. Западно-Европейское искусство. М., 1983

3. Малая история искусств: Западно-Европейское искусство 17в. И.Е.Прусс М., 1974
Апта 4

4 Кредит сағат

Тақырыбы: 17 ғасырдағы Батыс Европа өнеріне жалпы сипаттама

Семинар мазмұны: Италия өнері: Бернини, Караваджо. Борокко стилі. Фландрия: П.П. Рубенс. Фламанттық натюрморт: Снайдерс. Голландия: Ф.Хальс, Рембрант. Вермеер Дельфтский.

ОЖСӨЖ мазмұны: Ескерткіштер мен тарихи атаулар терминдерінің сөздігін жасау

СӨЖ мазмұны: Облыстық және университет кітапханаларындағы иллюстрациялық материалдармен өз бетінше танысу.

Әдебиеттер:

1.История зарубежного искусства: учебник для средн.худ.заведений, М., 1983

2. Ильина Т.В. История искусств. Западно-Европейское искусство. М., 1983

3. Малая история искусств: Западно-Европейское искусство 17в. И.Е.Прусс М., 1974
5 Апта

5 Кредит сағат

Тақырыбы: 17 ғасырдағы Батыс Европа өнері

Дәріс мазмұны: Италия өнері: Бернини, Караваджо. Борокко стилі. Фландрия: П.П. Рубенс. Фламанттық натюрморт: Снайдерс. Голландия: Ф.Хальс, Рембрант. Вермеер Дельфтский.

ОЖСӨЖ мазмұны: Ескерткіштер мен тарихи атаулар терминдерінің сөздігін жасау. Тақырып бойынша семинарлық сабақтарға баяндама дайындау.

СӨЖ мазмұны: Облыстық және университет кітапханаларындағы иллюстрациялық материалдармен өз бетінше танысу.

Әдебеиттер:

1.История зарубежного искусства: учебник для средн.худ.заведений, М., 1983

2. Ильина Т.В. История искусств. Западно-Европейское искусство. М., 1983

3. Малая история искусств: Западно-Европейское искусство 17в. И.Е.Прусс М., 1974

4. Роттенберг Е.И. Западно-Европейское искусство 17в. М.,1971

5. Знамеровская Т.П. Веласкес М., 1978
6 Апта

6 Кредит сағат

Тақырыбы: Италия бароккосының тарихи тамырлары мен эстетикалық принциптері.

Мазмұны:

1. 
   Мүсінші және сәулетші Лоренцо Бернинидің шығармашылығы.
   
2. 
   17 ғ. Батыс Европа живописіндегі натюрморт.
   
3. 
   Питер Пауль Рубенс- европалық барокконың көшбасшы живописшісі
   
4. 
   Рембрандт шығармашылығындағы Библиялық және мифологиялық сюжеттер.
   

Әдебиеттер:

1.История зарубежного искусства: учебник для средн.худ.заведений, М., 1983

2. Ильина Т.В. История искусств. Западно-Европейское искусство. М., 1983

3. Малая история искусств: Западно-Европейское искусство 17в. И.Е.Прусс М., 1974
7 Апта

7 Кредит сағат

Тақырыбы: 17 ғ. Голландия өнері

Дәріс мазмұны: Голландия живописінің жанрларға бөлінуі. Күнделікті өмір тақырыптарының бой көтеруі. Портреттің, тұрмыстық жанрдың, пейзаж, натюрморттың гүлденуі. Франс Хальс, Ян ван Гойен жұмыстарының типтік сипаттарға бөлінуі.

ОЖСӨЖ мазмұны: Тақырып бойынша семинарлық сабақтарға баяндама, конспекті дайындау.

СӨЖ мазмұны: Облыстық және университет кітапханаларындағы иллюстрациялық материалдармен өз бетінше танысу.

Әдебиеттер:

1.История зарубежного искусства: учебник для средн.худ.заведений, М., 1983

2. Ильина Т.В. История искусств. Западно-Европейское искусство. М., 1983

3. Малая история искусств: Западно-Европейское искусство 18в. . Кантор А.М. и др.М., 1977

4. Бартенев И.Л. Ботажкова В.Н. Очерки истории архитектурных стилей. М.,

1983.

5. Искусство в 3-х томах под ред. Алпатова. Книга для учителя. Т.2. М., 1987.

Әдебиет:

1.История зарубежного искусства: учебник для средн.худ.заведений, М., 1983

2. Ильина Т.В. История искусств. Западно-Европейское искусство. М., 1983

3. Малая история искусств: Западно-Европейское искусство 18в. . Кантор А.М. и др.М., 1977

4. Бартенев И.Л. Ботажкова В.Н. Очерки истории архитектурных стилей. М.,

1983.

5. Искусство в 3-х томах под ред. Алпатова. Книга для учителя. Т.2. М., 1987.

1) Диего Родригес де Сильва Веласкес шығармашылығы – Испания реалистік мектебінің шыңы.

2) Эль Греко шығармашылығының Европалық мәдениетпен байланыстылығы.

3) «Кіші голландықтар» - Питер де Хох, Ян Вермеер Дельфтский т.б.

4) Голландия пейзажы

ОЖСӨЖ мазмұны: Осы кезеңге жататын бір суретшінің живопистік шығармасының композициясына талдау жасау

СӨЖ мазмұны: Облыстық және университет кітапханаларындағы иллюстрациялық материалдармен өз бетінше танысу, ескерткіштер мен тарихи атаулар терминдерінің сөздігін жасау.

Әдебиеттер:

1.История зарубежного искусства: учебник для средн.худ.заведений, М., 1983

2. Ильина Т.В. История искусств. Западно-Европейское искусство. М., 1983

3. Малая история искусств: Западно-Европейское искусство 17в. И.Е.Прусс М., 1974
10 Апта

10 Кредит сағат

Тақырыбы: 16 ғасырдың соңы мен 17 ғасыр І жартысындағы Италия өнері.

Семинар мазмұны:

Италияның 16-17 ғасыр Батыс Европада орталық орнын сақтап қалуы: Караваджо живописінің басқа мектептерге әсері. Оның бейнелеу тілінің ерекшелігі.

Әдебиет:

2. Ильина Т.В. История искусств. Западно-Европейское искусство. М., 1983

3. Прокофьев В.Н. Об искусстве и искусствознании М., 1985

4. Искусство. в 3-х томах под ред. Алпатова. Книга для учителя. Т.2. М., 1987.

5. Рисунок, живопись, композиция. Хрестоматия. М.: 1989.
11 Апта

11 Кредит сағат

Тақырыбы: Француздық реализм. Француздық романтизм живописі

Семинар мазмұны: Коро, Домье шығармашылығы

Барбизон пейзаж мектебі. Милле, Г.Курбе шығармашылығы.

Т.Жерико, Эжена Делакруа шығармашылығы

Рюд мүсіні

Әдебиет:

1. История зарубежного искусства: учебник для средн.худ.заведений, М., 1983

2. Искусство. в 3-х томах под ред. Алпатова. Книга для учителя. Т.2. М., 1987.

3. Ильина Т.В. История искусств. Западно-Европейское искусство. М., 1983

4. Шури. Здравствуйте господин Курбе! М., 1978

1. Франция: Пюви де Шавани,

2. Г.Морот шығармашылығы

3. Одилона Рэдона

4. Густава Климта, Беклин

5. Гауди сәулеті

6. А. Мухи шығармашылығы

7. Француздық мүсін

8. Роден шығармашылығы

ОЖСӨЖ мазмұны: Тақырып бойынша семинарлық жұмыстарға стилистикалық ерекшеліктерін талдап конспект әзірлеу.

СӨЖ мазмұны: Облыстық және университет кітапханаларындағы иллюстрациялық материалдармен өз бетінше танысу.

Әдебиеттер:

1.История зарубежного искусства: учебник для средн.худ.заведений, М., 1983

2. Ильина Т.В. История искусств. Западно-Европейское искусство. М., 1983

3. Малая история искусств: Западно-Европейское искусство 17в. И.Е.Прусс М., 1974
13 Апта

13 Кредит сағат

Тақырыбы: Француздық импрессионизм

Семинар мазмұны:

Стилдік салдардың шығуы, Э.Мане шығармашылығы.

Импрессионисттер: К.Моне. Ренуар. Писсаро. Сислей. Дега. Моризо.

ОЖСӨЖ мазмұны: Тақырып бойынша семинарлық жұмыстарға реферат дайындау.

СӨЖ мазмұны: Облыстық және университет кітапханаларындағы иллюстрациялық материалдармен өз бетінше танысу.

Әдебиет:

1.История зарубежного искусства: учебник для средн.худ.заведений, М., 1983

2. Ревалд Д. История импрессионизма М., 1959

4. Искусство в 3-х томах под ред. Алпатова. Книга для учителя. Т.2. М., 1987.

5. Ильина Т.В. История искусств. Западно-Европейское искусство. М., 1983

6. Импрессионизм. Энциклопедия импрессионизма и постимпрессионизма М., 2001

П.Сезан, В.Ван Гог, П.Гоген, А.Тулуз-Лотрек, Сера, Синяк шығармашылықтары

Әдебиеттер:

1.История зарубежного искусства: учебник для средн. худ. заведений, М., 1983

2. Ревалд Д. Постимпрессионизм от Ван Гога до Гогена Ревалд Д. Постимпрессионизм от Ван Гога до Гогена

3. Всеобщая история искусств. Т.5.кн. 1, М., 1964

4. Искусство в 3-х томах под ред. Алпатова. Книга для учителя. Т.2. М., 1987.

5. Ильина Т.В. История искусств. Западно-Европейское искусство. М., 1983

6. Импрессионизм. Энциклопедия импрессионизма и постимпрессионизма М., 2001

1. Э. Мане өмірі және шығармашылығы

2. Эдгара Дега шығармашылығы

3 Пол Сезанн шығармашылығы

4. Винсент Ван Гог шығармашылығы

5. Пол Гоген шығармашылығы

6. А. Тулуз-лотрек шығармашылығы

7. Ж.Сера шығармашылығы

8. «Наби» тобы және сәндік өнер.

ОЖСӨЖ мазмұны: өтілген материалдар бойынша иллюстрациялық материалдармен бақылау жұмысы

СӨЖ мазмұны: Облыстық және университет кітапханаларындағы иллюстрациялық материалдармен өз бетінше танысу

Әдебиеттер:

1.История зарубежного искусства: учебник для средн.худ.заведений, М., 1983

2. Ильина Т.В. История искусств. Западно-Европейское искусство. М., 1983

3. Малая история искусств: Западно-Европейское искусство 17в. И.Е.Прусс М., 1974
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

1.История искусств зарубежных стран. Средние века и Возрождение под ред. Носсельштраус

2 Малая история искусств // Искусство южной и юго-восточной Азии: М.,1978

3. Малая история искусств // Искусство стран Дальнего Востока. М.,1979.

4.Ильина Т.В. История искусства Западно-Европейское искусство М., 1983

5.Всеобщая история искусств. Т.4 М., 1963

6. Всеобщая история искусств. Т.5. Т.6. Кн.I М., 1964

7. Малая история искусств: Западно-Европейское искусство 17в. И.Е.Прусс М., 1974

8. Малая история искусств. Искусство 18в. Кантор А.М. и др.М., 1977

9. Роттенберг Е.И. Западно-Европейское искусство 17в. М.,1971

10. Знамеровская Т.П. Веласкес М., 1978

11. Каптерева Т.П. Эль Греко М., 1965

12. Некрасова Е.Л. Томас Гейнборо М., 1990

13. Лебедянский М.С. Портреты Рубенса М., 1991

14. Питер Пауль Рубенс. Альбом. Сост.Кирдина М., 1978

15. Роттенберг Е.И. Голландское ис-во 17в. М., 1972

16. Ортега и Гассет Х. Веласкес. Гойя .М.,1977

17. Прокофьев В.Н. Об искусстве и искусствознании М., 1985

18. Шури. Здравствуйте господин Курбе! М., 1978

19. Ревалд Д. История импрессионизма М., 1959

20. Ревалд Д. Постимпрессионизм от Ван Гога до Гогена М., 1962

21.Импрессионизм. Энциклопедия импрессионизма и постимпрессионизма М., 2001

22. Энциклопедия символизма Ж.Кассу М., 1999

23. Уоллейс Р. Мир Ван Гога М. Терра 1998.

24. Поль Гоген. Альбом. Сост.А.Контор. Гуковская М., 1977

25. Поль Сезанн. Альбом. Сост.Русакова М., 1970

26. Перрюшо А. Жизнь Ван Гога. Жизнь Ренуара. Эдуард Мане. Поль Гоген М., 1971.,М., 1979.,М., 1976

27. Швинглхурст Э. Прерафаэлиты М., 1995

28. Искусство в 3-х томах под ред. Алпатова. Книга для учителя. Т.2. М., 1987.

29. Харрис Н. Климт. Жизнь и творчество.М., 1994

30. Геташвили Н.В.Лукичева К.Л. Постимпрессионизм. М., 2005
3. ПӘН БОЙЫНША ТАПСЫРМАЛАРДЫ ОРЫНДАУ ЖӘНЕ ТАПСЫРУ КЕСТЕСІ

№	Жұмыс түрі	Тапсырманың мақсаты мен мазмұны	Ұсынылатын әдебиеттер	Орындау мерзімі және тапсыру уақыты (аптасы)	Балл	Бақылау түрі
1	Реферат	Тақырып бойынша негізгі баяндама	Семинар тақырыбына байланысты	3 апта	5% (үй тапсырмасы түрінде беріледі)	Реферат және баяндама
2	Оппонент болуы	Баяндама жасау	Семинар тақырыбына байланысты	4 апта	5% (үй тапсырмасы түрінде беріледі)	Семинарда жауап беруі
3	ОЖСӨЖ тапсырмаларын орындау (барлығы 12 тапсырма)	Талдау және танымдық қабілеттерін арттыру	Семинар тақырыбына байланысты	ОЖСӨЖ кестесі бойынша берілген уақыт шеңберінде	Тақырып бойынша 1 – 4% дейін (аралық бақылау түрі ретінде)	Тапсырмалардың орындалуын, сұрақтарға жауап беру қабілетін тексеру
4	Жазба жұмыс түрінде аралық бақылау	Ойлау қабылетін тексеру	Бірінші жұмыс 1 – 4 тақырыптарға байланысты Екінші жұмыс 5 – 11 тақырыптарға байланысты	№4 семинар №10 семинар	Тапсырмалар саны бойынша әрбір жұмыс 8% бағаланады	Жазба жұмысын тексеру
5	Емтихан	Білімді кешенді тексеру			Тест

4. ПӘННІҢ ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК ҚАМТЫЛУ КАРТАСЫ

Пәннің әдебиеттермен қамтамасыз етілу картасы

№	Әдебиет атауы	Барлығы				Ескерту
		кітапханада	кафедрада	Студенттердің қамтылу пайызы (%)	Электронды түрі
1	2	3	4	5	6	7
1	История зарубежного искусства: учебник для средн. худ. заведений, М., 1983	1	-	10
2	Всеобщая история искусств. Т. 1-6, М., 1956-65	1	-	10
3	История искусства зарубежных стран. Первобытное ис-во. Древний Восток. Античность. Учебник для высш. уч. зав. М., 1970	2	-	20
4	Древний Восток. Атлас по древней истории. М., 1937	1		10
5	Искусство в 3-х томах под ред. Алпатова. Книга для учителя. Т.1-3 М., 1987	4		40
6	История искусства зарубежных стран: Средние века и Возрождение. Под ред. Носсельштраус М., 1982	1		10
7	История Русского искусства в 2-х томах под ред. Раковой М и Рязанцева. И.Т.1. М., 1979	1		10
8	Алленов. Евангулова, Лифщиц. Русское ис-во с 10 по 20 в.в. М., 1989	1		10
9	Ильина Т.В. История искусств. Русское и советское искусство. М., 1989	6		60
10	Любимов Л. Батыс Европа өнері. М., 1981	1		10

5. ПӘН БОЙЫНША ДӘРІСТЕРДІҢ КОНСПЕКТІСІ

Дәріс №3-4. XVII ғасырдағы Батыс Европа өнеріне жалпы сипаттама.

XVII ғасырдың Европалық қоғам тарихының ең маңызды кезеңдері дамуы мен оның мәдениетінен тұрады. Бұл феодалдық қоғам жер қойнауларында капиталистік жүйеге көңіл аудару сатысының аяқталу кезеңі. Шаруалардың сауда дамуы, сауда капиталы және базар шаруашылықтары феодалдардың көңілін аударды. Барлық жерде жер сатылу өте үлкен дәрежеде болды. Жерден айырылған шаруалар жалдаушыларға берілді. Коллониялардың қанауы америка байлықтары қатынастары орталықтандырылған мануфактура қалалық және ауылдық қол өнершілер жалдама қызметкерлерінен тұрды. XVII ғасырда әлеуметтік- демократиялық өмір сызықтары «алғашқыны» анық көретін Европаның көптеген елдерінің қатарына қосылды. Капиталистер мектебі, қоғамдық өмірден көрінетін рөл барлық сауда, несие және өнеркәсіпті кәсіпорындардан бастайды.

Европалық елдердің әркелкі дамуы болды. XVII ғасырға лайықты түр – басқарулар абсолютизм континентінің үлкен бөлімдері қоғамдық феодалдық қатынастарға үстем болды. 17 жүзжылдық басында діни соғыстан кейінгі заманда Францияда бекітілді. Екі жүзжылдық аралығында абсолюттік мемлекет үлгісімен, затпен Еуропаның ірі және ұсақ абсолютистік әміршілерінің еліктеулерінің жиыны болады. 1648 жылы отыз жылға созылған соғыстан кейін Вестфальский әлемі Орталық Еуропаға ірі және ұсақ монархиялардың бар болуын ресми түрде жариялады. Абсолюттік тәртіптер скандинавиялық елдерде, орыс мемлекеттерінде, абсолютизм басқару түрімен барлық континентте қолданылды.

XVII ғасыр тарихына жаңа өте жарық фаза сияқты Батыс Европалық өнер кірді. Сонымен қатар Италияның ұлттық көркем мектептері гүлденді. Бұл мектептердің гүлденуіне Фландрия, Испания, Франция, Голландия елдері үлесін қосты. Бұлардың әр қайсысының өзгеше жарық ұлттық өзіндік маңызы зор. Олар басқа елге қарағанда мінез-құлықпен, қоғамдық өмірдің, көркем дәстүрлерімен, тарихи және мәдени тілі дамуымен ерекшеленеді.

Осы XVII ғасыр өнері, дәл сол кезеңнің мәдениетімен, жалпы осы кезең сызығымен сипатталады. Жаңа заман жаңа дүниеге көзқараспен барлығының рухани өмір сфераларында көрсетілген. Нақты мен ақиқат арасындағы байланыс әр түрлілігімен, оның тереңдік аспектілерімен және құбылыстармен өлшеусіз алдыңғы дәуірмен салыстыруға тұрды.

Питер Рубенс. Ұлы суретші, 1577 жылы туған. Оның ұстаздары Тобиас Верхахт, Адам Ваннорд шеберханаларында тәлім алған. Рубенс Рим Флоренция, Гинуя сияқты қалаларды аралап, біраз жұмыстар жасаған. Ол осы сапарларында Ремисанстың ғажайып мұралары мен бұрын тек атын естіген Леонардо до Винчи, Рафаэль, Караваджо тағы басқаларының шығармаларымен танысады. Осылай көптеген елдерді аралап, өмір тәжірибесін байытқан Рубенс 1609 жылы Фландрияға қайта оралып, барлық шығармаларының уақытын сурет өнеріне арнады. Питердің жастық шағын бейнелейтін автопортреті 1609-1610 жылдары жазылған. Онда саялы бақтың ішінде бейнеленген екі жас Рубенстің өзі оның зайыбы. Суретші көптеген басқа суретшілер сияқты алғашқы жұмыстарын мифология тақырыптарына арнады. («Крест орнату», «Крестен түсіру» Питер Рубенстің көптеген шығармалары бар. Италияның кластық көркем өнерінің әсерін байқаймыз. Мысалы: «Венера және Адонис» (1610ж.). Бұл туынды көркемдік және шеберлік жағынан Леонарда до Винчи, Рафаэль шығармаларымен тепе-тең тұр. Антикалық миф кейіпкерлері - әлемдік құдайы Венера, оның сүйген жары, аңшы Адонис шығармаларында Қайта өрлеу дәуірі өнерінің үлгісімен бейнеленген. Венера – нәзік, сымбатты, жарқын жүзді, әлдебірдеңе айтамын дегендей жігіт үңіле қарайды. Кейіпкерлердің дене қимылы олардың сарқылмас күшін айқын да шебер көрсетіп ұр.

Шығарма композиция жағынан атақты «Лаокоон» деп аталатын антикалық туындыға көп ұқсайды. Бірақ қайталау болған жоқ.

Ел аузындағы аңыз бойынша бейнеленген тағы бір көрнекті шығарма – «Левкипп қыздарын ұрлау» (1615 жылы, Моюхен музейі). Қандай қиындықтарды болса да жеңбей қоймайтын сүйіспеншілік күші, ерлік, өжеттік, адам көркі мен сымбаты – Рубенс туындысының басты идеясы. Түн пердесі сырылып, рауандап атып келе жатқан таң алдындағы табиғат көрінісі, әлдебір тосын жайдан секем алып ауыздықпен алысқан қос тұлпар, алпамса денелі ағайынды Диоскурлер асқан шеберлікпен бейнеленген. Бұл жай ғана көрініс емес, полотнолық кесек жаратылыс сияқты әсерде қаласыз. Сондықтан да болар, Рубенс творчествосымен жан-жақты танысып, қайран қалған өнер сүйген қауым гректің ұлы ақыны Гомермен қатар қойып, оны «Корольдер суретшісі ғана емес, суретшілер корольі» деп атады.

Антверпен Фландриядағы ірі қалалардың бірі өндіріс, мәдениет орталығы. Рубенс өмірінің көп жылдары, ең бақытты жылдары осы қалада еді. «Рубенсхьюз» деп аталатын оның тұрған үйі күндіз, түнде дамыл таппайтын, таңның атысы, түннің батысы абыр – сабыр болатын да жататын. Үй иелері қонақжайлылығымен аты шыққан. «Кел демегі бар, кет демегі жоқ» қала халқының сүйікті демалыс орнына айналады. Осы дәстүр біздің заманымызға дейін сақталған. Антверпенде өнер сүйген жандардың «Рубенс үйінің достары» қоғамын құруы соның айғағы.

Рубенс қалдырған мұра ұшан-теңіз. Ол басқарған шеберханадан 3 мыңнан астам шығарма шықты. Суретшінің барлық туындыларын талдап, не шолып үлгеру мүмкін емес. Сондықтан біз әңгіме соңында тағы да Ленинград қаласына Эрмитаж залдарына қайта оралайық.

Эрмитаждан «суретшілер корольінің» қылқаламынан шыққан 22 туындыны, 19 эскизді көруге болады. Олардың ішінен тұтас бір қабырғаны алып жатқан «Жер мен су одағы» (1612-1615) деп аталатын палотно ерекше.

Рубенстің басқа да шеберханаларында 3000 нан астам жұмыс жазылды.

Рубенстің пейзажы оның 2 шығармасынан көрінеді. Олар «Тас тасушылар» (1620), «Кемпірқосақ» (1630).

Сонымен қатар Бернини Римдегі басты-басты алаңдарды, оларды сәулет ортасына сай көркемдей білген шебер.

Шебердің көркемдік ізденіс кезеңін біз 1630 жылдар деп айтамыз, өйткені сол жылдары «Даная» жұмысы дүниеге келген болатын. Бұл картинада Рембрант библиялық сюжетті негізге алады. Данаяның ішкі күйзелісін беруге тырысады. Жалпы картина Рим ақыны Овидейдің метаморфоза ежелгі грек аңызы бойынша жазылған.

1642 жылы Рембрант кішігірім жұмыстарды жаза бастайды. (Мысалы « Давид және Ионафон» лирикалық повесть)

1642 жылы ол амстердамдықтардың тапсырысы бойынша «атқыштар ротасының капитаны Баннинг Коктың топталған портретін» салып бітірді. Бұл өте үлкен шығарма. Рембрант бұл шығармаға үлкен тер төкті, бірақ тапсырыс берушілерге бұл шығарма ұнамай, келіспеушілік болғаннан кейін, Рембрант буржуазиялық қоғам өкілдерімен достығын доғаруға тура келеді. Сонымен қатар 1642 жылы оның әйелі Саския қайтыс болады. Содан коп жылдарға оның басынан бақытсыздық кетпей қояды. Тек өмірінің соңғы жылдарында «Артаксерке, Аман және эсорирь» деген шағын палатно жазады.

Творчествоның соңғы 10 жылында бірнеше портрет жазды.

Эрмитаждағы «Адасқан ұлдың оралуы» оның өмірінің соңғы жылында жазған жұмысы болатын. «Бұнда трагедиялық жалғыздық, жесірлік тақырыбы арқау болады. Кездесудің драмалық күші, әке махаббаты тағы сол сияқты қарт кісінің қолынан екені ап-анық сезіліп тұр.

Барокко – ұғымын әртүрлі түсіндіруге болады. Біріншілер – стлого деп, екіншілері – көркем бағыт, үшіншілер – поэтикалық жүйе, төртіншілер – мәдени кезең деп атаған. Оны Швейцариядағы мәдениеттанушы Вельфмен (1864-1945) енгізген. Оның өкілдері Аристо, Паско, Сакс, Джонсон.

Классицизм – (көрнекті үлгілі) XVII-XІX ғасырлар өнерінде қаланған бағыт. Классицизмге рационалдық шығармашылық қалыпқа түскен түрі, монархиялық стиль айқындығы, композициялық тепе-теңдік форма үндестігі тән. Классицизмге үлгілі схема мен идеалдылық тән болып келеді. Классицизмнің бейнелері эстетикалық тұрғыдан көп түсті, түрлі құбылысты бола алмайды: оған көпқырлылық, әсемдік, интеллектуалдық және эмоциялық жағынан тығыздық тән емес. Классицизмде дүниенің көркемдік концепциясы рационалды және тарихи кезеңіне тәуелді емес. Сондықтан классицизм туындылары антиктік пе, римдік пе қай дәуірдікі екендігіне қарамастан үздік көрнекті үлгі ретінде қабылдады. Классицизмде дидактикалық сарын, ғибрат айту, азаматтық пафос мемлекеттік концепция. Классицизм қуатына сену моральдік пен айқындылық басым. Ол өнердің барлық түрінде белес алады.

Барокко – бүкіл күшті бағыттардан XVII ғасыр бароккосы бұрынғы бағыттармен араласып алға шыға бастайды. Ол стиль ескі сенімге бағынған жаңа ғана шіркеу босатылған, босаған елдерде дами бастады.

Итальян қоғамында барокко жақсы дамыды. Сыртқы әсемпаздық, күшті баурап алатын контрастты қозғалыстар және ләззатқа құштарлық живописьте де, скульптурада да көрсетілген.

Микеланджелоны барокконың әкесі ретінде мақтай отырып, біз одан барокконы ешқашан ұмытпағанын көреміз.

Нидерланды қайта өркендеу дәуірі бейнелеу өнерінің дамуына солтүстік Провенция шеберлері Гертген тот Синт – Янс және Бохс, Ян ван Скорея және Лука Лейденский, Питер Артсер және Ян ван Амсел, Дирк Якобс пен Дирк Баренс елеулі үлес қосты. Бұл тұста тұрмыстық жанр мен натюрмортқа, лирика мен сатираға, көрініс пен реңкті әсерді жеткізуге деген құштарлық ерекше басым болды. Осының бәрі 17-ғасырдағы Голландия бейнелеу өнерінің басты ерекшелігіне әкелер дайындық сатысы еді.

16 - ғасырдағы революция нәтижесінде саяси беті айқындалған буржуазиялық Нидерландия мемлекетінде Голландия Ұлттық сурет өнері мектебі тез қалыптаса бастады. Архитектура саласында кеме қатынасы мен теңіз саудасына байланысты салынған. Үйлердің рөлі мейлінше ұлғайды, сонымен бірге қоғамдық, сауда және өндірістік ғимараттар тұрғызу етек алды. Ғимараттарды өрнекті ақ таспен нақыштау 17-ғасырдағы сәулет өнерінің негізгі ерекшелігіне айналды. 17-ғасырдың ортасында Голландия классицизмнің өзіндік үлгісі пайда болып, күнделікті тұрмысқа тиімді, композициясы айқын қарапайымдылығымен көз тартатын ғимататтар салу өріс алды. (арх. Я.Ван Кашпен, П.Пост т.б.)

17-ғасырда бейнелеу өнері кеңінен тарап, қазу сауданың көзіне айналды. Кейіннен бүкіл Европа өнеріне айрықша әсер еткен реалистік бейнелеу өнерінде жетекші орын алды. Голландия реалистерінің творчествосы өз елінің өмірін сүйіспеншілікпен бейнелей білуімен, өміршеңдігімен, образдарының шыншылдығымен, қарапайым құбылыстың ішкі мәнін нақ көрсетіп, жай адамның өмірін жан-жақты таныта білумен ерекшеленеді. Оларөз шығармаларында бояу реңін шебер де нәзік құбылтып, бейнелеп отырған көрііс пен олардың ар жағындағы кеңістікті мейлінше нақты, тұнық күйде жеткізді. Нидерландия бейнелеу өнері портретін (Ф.Хальс) кедейлер өмірін бейнелеуге арналған тұрмыстық жанрда (А.Ван Остаде), пейзаж (Я.Поселис, Я.Ван Гойен, Х.Сегерс т.б.) анималистік жанр (П.Поттер) мен натюрморттық саласында (Т.Клас, В.Хеда) толық қалыптасып, зор табыстарға жетті. 17-ғасыр ортасына таман голланд бейнелеу өнерінде енжарлық, буржуазиялық тоғышарлық, күнделікті тіршіліктің сүреңсіз көріністерін бейнелеуге құштарлық белгілер пайда бола бастады. Сонымен бірге буржуазиялық шындыққа деген наразылық сезім аса ірі голланд суретшілері Хальстің, әсіресе, Рембрандттың творчествосында ерте көрініс тапты. Рембрандттың аса көрнекті шәкірттерінің бірі – К.Фабрициус шығармалары заман тынысын кең танытуға арналған сол кездегі Делф шеберлерінің (Л.Вермер – Э. Де Витте) негізгі бағытын айқындап берді.

17-ғасырдың 2-ші жартысында Голланд бейнелеу өнерінде болмысты жалаң баяндау, сыртқы сұлулыққа бой ұрып, өнерді ақшаға айырбастау бағдары белең алды. Реалист шеберлер (Рембрандт, Я.Ван Рейсдаль т.б.) буржуазиялық қоғам мүддесіне қарсы оппазицияда болды. Эпигондық бағдар алып, 18-ғасырда құлдырауға түскен Нидерландия өнердің ішінен К.Тростың буржуазиялық әдет-ғұрыпты дәл танытатын еңбектері көзге түседі.

Живопись өнердің дамуы онымен үйлерін әсемдеушілердің сұранысымен ғана емес, көркем өнердің шығармаларының тауар немесе табыс пайда табуымен ғана түсіндіреді. Голланд суретшілері негізгі суреттеу, бейнелеу объектілері немесе нысандары бұрын басқа ешқандай ұлттық мектептер суретшілердің шығармаларынан толық көрініс тауып көрмеген қоршаған орта шындығы болды. Өмірдің әр түрлі салаларына тоқталу бейнелеу өнеріндегі реалистік тенденцияны нығайтты. Онда негізгі орынды тұрмыстық жанр портрет, пейзаж және натюрморт иеленді. Суретшілер ақиқат әлемді шынайы бейнелесе, соншалықты олардың шығармалары маңызды болды. Голландық реалистік бейнелеу оның құрылуы итальяндық бағытпен монолизммен күрес үстінде өті. Бұл бағыт өнерлерінің әрқайсысы голланд ұлттық живопись өнеріне жататын итальян суретшілерінің тәсілдерін пайдаланды. Солардан үйренді. 1609-1640 жылдарды қамтитын голландық бейнелеу өнерінің қалыптасуы ерте батысында реалистік негізгі бағыттағы портрет және тұрмыстық жанр болды.

Голландық портрет негізін салушы Франс Хальс (1570-1606) болды. Оның шығармашылық мұралары өзінің өткірлігі және әсер ету күштілігімен ұлттық мәлениеттің шегінен алысқа шығады. Ол 16-ғасырда дворяндық портреттің өзіне дейін қалыптасқан. Ол өзінің қоғамдық орнына сай емес, адам емес, өзінің бар табиғи мінезімен, эмоциясымен, сезімімен адамдарды қызықтырды.

Франс Хальс портреттерінде қоғамның барлық бөліктері берілген бюргерлер, қолөнершілер, төменгі тап өкілдері т.б.

Голландықтардың ең негізгі жетістіктері сурет өнерінде архитектура емес, мүсін өнрі емес живопись өнері болды. Станокты живопись голландықтардың сүйікті өнері болды. Голландықтар картинадан өдеріне таныс өздерінің табиғатын, теңізін, кемені, ғимараттарын, үйлерін, тұрмысын, заттарын көргісі келді.

Әлемді тануға оларда құлшыныс болды. Мұнда портрет және пейзаж, натюрморт және тұрмыстық жанр болды.

XIXғасырдың аяғымен –XXғасырдың басында Испания бейнелеу өнері дәстүрлі салондық академизмнен қол үзіп, имприссионизмге (Х.Соролья, Д.де Регойос) бой ұрды. XXғасырдың алғашқы 10 жылында Испания өнері француздардың ықпалында болды. Көптеген Кателон мүсіншілері (Х. Клара т.б.) А. Майольға еліктеді. Фашистік террор кезінде көптеген суретшілер өз творчествосымен антифашистік қозғалысқа үн қосты (А. Ибаралла) Осы тұста жер табиғатының дарқандығы мен кеңдігін, еңбекші халықтың сұлулығын паш еткен қылқалам шеберлері туды. ( Б. Боленсия, Г. Ортегия, Ф. Сон-Хосе, А. Дельгодо т.б.)

Италия Республикасы-Еуропаның оңтүстік бөлігіндегі мемлекет, Жерорта теңізінің жағалауында. Франциямен, Швейцариямен, Австриямен, Югославиямен шектеседі. 16 ғасырда бейнелеу өнері, гравюра, сән және қосалқы өнер ( үй жабдықтары, майолика, шыны) медаль соғу, театр декорация өнері көркемдіктің жоғары дәрежесіне көтерілді. 16 ғасырдың 80 жылдары Италия көркемөнер мәдениетінде маньеризм (мүсінші Б. Челлини, суретші, Я. Понтормо, Ф. Пармиджано,А.Бронзино) секілді тоқыраудың белгісін білдіретін жаңа ағымдардың тууына себепші болды. 16 ғасырдың аяғы мен 17 ғасырда Италия өнерінде бояуы бай, сәндіктің жоғары дәрежесіне көтерілген Барокко өнері (мүсінші Л. Бернини суретші Пьетро да Кортона, Л. Джордано) басты бағыт алды. 16 ғасырдың аяғында болонья мектебінде ( ағайынды Карраччи, Доминикино, Г.Рени.) академизм ағымындағыкескіндеме қалыптасты. Бұл ағымға Караваджо мен оның ізін қуған суретшілердің реалистік бағыттағы батыл демократиялық өнері қарсы күресті. Бұдан кейін де ішінара болғанымен 17-18 ғасырдың суретшілері Б. Строци, Д.Фети, С.Роза, Дж. Креспидің шығармаларынан өмір шындығы көрініс тапты. 17 ғасырдағы Венеция суретшілері ДЖ.Б. Тьеполо, А. Каналетто, Ф. Гварди тартымды әрі сыншыл туындылардың авторы, 17 ғасырда гравюра (Дж. Б. Перанизи) мен театр декорация өнерінде классицизм бой көрсетті. 17 ғасырда мүсінші А. Канавойдың бастауымен негізгі бағытқа айналған классицизм азаматтық профостан қол үзді. Арнайы академизмге қарсы күрес Италия романтизмін ( Ф. Гайцен, Д. Морелли) кейінірек реалистік өнердің тұрмыстық жанырымен табиғат көріністері суреттерін өмірге әкелді.

Итальян живописінің алтын ғасыры туып, (чинквечентоның бас кезеңдері) суретшілер әбден кемелденген шақта олар үшін Пьеро делла Франческаның өнері ескіріп кеткен сияқты болып көрінеді. Себебі Франческа өнері ұлы өрлеу кезеңдегі биліктерге талпыныс нышанындай болса кейінгі толқын суретшілер өздерінен бұрын қол жеткен кемел өнерді одан әрі өркендету бағытында ие болды.

Жарық пен бояулардың үздік жырмысы мен Пьеро делла Франческа советінің аса ірі өнер зерттушісі М.В. Алпатов айтқандай «жол салу мен ғана емес, өздері ұлы суретші болып қадір қасиетке бөлнеген шеберлердің қатарына жатады.

Замандастары «Живопись монарасы» деп атап кеткен Пьеро делла Франческа өз композицияларында айқындылық пен табиғи геометриялықты барынша таза, жеңіл түстермен тамаша үйлестіре білді. Мұндай шеберлікке оған дейін ешкімнің қолы жетпеген еді. Оның Арецодағы Сан Франческа шіркеуінде күш қуат беретін крест айқындаған. Аңыз тақ жасаған монументті фрескалары (1452-1446) ұмытылмастай әсер қалдырды. Онда дүниенің бәрін жайнатарлықтай, жарыққа малынған адамның фигуралары жердегі тірліктің мәңгілік символы ретінде алға тартылады. Олар барынша әсем және асқан ізгі бейнелер сонымен қатар адамның аса терең толғаныстары мен ойларын суретші болмашы ғана штрихтармен жарқырата ашып көрсете алған.

Сәл ғана түйілген қабақ жабырқау көз қарас кейде көңілге түсе қалатын көлеңке ізі... Пьеро делла Франческаның сулетті композициясынан ол салған суреттердің күмістей жарқыраған салт тұнығынан біздің көз алдымызға адам баласының ізгі қасиеттері, парасатты да шабытты өмірі жарқырап ашыла түседі деп бекерге айтылмаса керек. Ұзақ өмірдің соңғы жылдарында, ол 80 аяқ басқанда дүние салды. Көзі көруден қалғандықтан, ұлы суретші живопись саласында өзі ашқан ғылыми тұрғыда баяндаумен байланысты; оның қаламынан «Живописьтік перспектива туралы» және «Дұрыс денелер туралы» деген трактаттары дүниеге келді.

16 ғасырда бүкіл Европаға қанат жайған Қайта өркендеу дәуірінің өнері, әсіресе Жоғары Қайта өркендеу дәуірінде адамгершілікті паш еткен классикалық айқындығымен ерекшеленеді. Бұл дуірдің әйгілі өкілдері: Леонардо да Винчи, Микеланджело, Рафаэль, Джорджоне, Тициан т.б.

Леонардо да Винчи Флоренция мен Пиза Аралығындағы жарты жолда, Албан тауларының етегінде, Винчи қалашығы маңындағы Анкиано селениесіндегі 1452 жылы дүниеге келді. Оның балалық шағы өткен жерінің табиғаты аса ғажайып: Қарақышқыл тау өркештері жүзімдіктердің қаулаған жасыл желекті мен тұманданған шалғайлар. Сол таулардың арғы жағында алыста, Анкианодан көріне қоймайтын теңіз бар. Жарықта қалған мекен бірақ маңында кеңістіктермен шыңдар бар. Леонардо нотариус Пьеро да Винчидің некесіз туған ұлы еді. Пьероның өз ата бабалары да нотариус болатын әкесі, сірә Леонардоның тәрбиесіне ерекше көңіл бөлген болуы керек.

Болашақ ұлы суреткердің ерекше дарындылығы өте ерте көрінді. Вазаридің айтуы бойынша «Ол бала кезінде өзінде арифметикаға жетік болғаны соншалық, тіпті өзінің сұрақтары оқытушыларды мүдіретіп отыратын болған. Сонымен қатар Леонарда музыкамен шұғылданды, лирикада кереметтей ойнай білді. Алайда сурет салу мүсін жасау оның қиялын бәрінен де көп елегізетін еді. Әкесі салған суреттердің байырғы досы Андреа Веронкиоға алып барады. Ол бұған таң қалып, жас Леонарда өз өмірін түгелдей живописпен арнауы керек деп ақыл қосқан 1466 жылы Леонарда Флоренциядағы Вероки шеберханасына шәкірт болып кірді. Көп ұзамай ол өзінің даңқты ұстазынан асып түскен еді.

Таңғажайып дүниеге құмарлық Леонарда да Винчиге тән сипат, алайда ол фантастиканы өзінің алғыр ойы мен табанды ерік жігеріне бағындырғысы келді. Жасанды қанаттары бар, үсіне сынап құйылған тірі кесіртке- фантастика, бірақ бұл нақтылы шындыққа айналған және өзінің қолға үйреткен фантастикасы. Міне осылайша кейде тіпті болмашы нәрселер арқылы да (өйткені шансқан қалқан мен мүйізді кесіртке қалай дегенде де болмашы нәрсе ғой) Леонардо да Винчи бала жасынан бастап өлгенше өзінің творчестволық күш қуатын қайта-қайта текстеріп отырған. Ал осы кү-қуат оның бүкіл жан дүниесін кернегенде ол ғаламат дүниелер тудыра білген.

Микеланджело жастайынан мүсін өнерімен живописке ғана емес, сонымен бірге оларға қатысты байланысты деген солардың барлығына өз өмірін арнаған еді. Ол мұнымен керемет құштарлықпен айналысқаны соншалық тіпті кейбір кездерде адамдармен араласудан қалды.

Микеланджело өзінің туған халқын жанындай сүйіп, туған жерінің ыстығын терең сезіне білді. Өз отанының қайғылы тағдыры, творчествосының шабыт берген сол кездегі Италян үлкен үміттерінің өшуі Микеланджелоның жанына жара салды. Ол соңғы деміне дейін өзінің сенімі үшін аянбай күресті.

Микеланджело бар өнерін салып, бізге табиғаттағы ең сұлу дүние адам фигурасы екнін, керек десеңіз, оның сұлулығынан тыс нәрсе мүлдем болмайтынын көрсеткісі келді.

Микеланджелоның живописьтік тас туындыларының бір ғана үлгісі сақталған. Ол әйгілі тондо «Құдай ана Дони» (заказ берушінің атымен атаған. Бұл композициясы арқылы отыз жасқа енді келсе де даңқы жер жарған Микеланджело живописьтік тамаша жетістіктері Флоренцияда бұрын соңды болып көрмеген жаңалық ретінде танылған жол бастаушы әріптесі Леонардадан да асып түспек болды.

Микеланджелоның (1504-1505) «Құдай ана Дони» мен Леонардо да Винчидің «Қасиетті анасы» сөз жоқ бір-біріне тең түсетін образдар. Екуіне ортақ мақсатта айқын. Ол мақсат-қимыл құдіретін барынша топтастыру, адуын қуадын, ерікке көндіру, сөйтіп оларды мызғымас тұтас дүниеге айналдыру.

Рафаэль Санти XV-XVI ғасырдағы бүкіл Итальян өнеріне өзінің барлық болмысында үйлесімділікпен, әсемдікпен, қанағатшылдықпен, өрілген ғой. Онда сезімді ақыл мен логика жеңіп ең ұстамсыз деген шабыттың өзін сабасына түсіреді. Міне осы орайда кемел адам идеалынан өзінің ең асқақ мұратына сүйеніш тапқан, бүкіл дүние жүзілік тарихта ең ұлылардың бірінен саналатын суретші бар. Ол суретші –Рафаэль.

Рафаэль-Урбинада туған, өле өлгенше ол Кортеджиано авторымен дос болған. Сірә суретші мен жазушы бір-біріне зор ықпал еткен, бір-біріне қажетті жандар болса керек. Рафаэльдің толыса бастаған кеменгерлігі Кастильоненің мол білімі мен идеяларымен молықты. Портреттің, живописьтің аса үздік шығармаларының қатарына –Рафаэль қылқаламынан туған Кастльоненің атақты портреті жатады.

Онша белгілі емес суретші және гуманист ақынның ұлы Рафаэль Санти жоғары құрметке ие болды. Рим папасы оның бұрын живопысьші жетіп көрмеген биік тұрғыға көтермек еді. Тек мезгілсіз келген ажал ғана Рафаэльдің кардинал болуына кедергі жасады.

Рафаэльдің ол нағыз кемеліне келіп даңқы асып тұрған шағында 37 жасында қайтыс болды.

Рафаэльдің өнері мен дархан талантына табынғысы келіп дүниеге осы сыйын тартты. Рафаэльдің тұла бойында –деп жазады Вазари ең сирек кездесетін ішкі жан сезімді тербейтін дарын жарқырап тұрды, оның бойында әсемдіктің еңбек сүйгіштіктің, сұлулықтың қарапайымдылық пен ізгі өнегеліктің мол үйлесім тапқаны соншалық, олар Рафаэльдің Урбинский сияқты бақытты дарындарды, егер астамшылық болмаса «құдай емес» бірақ құдайдан былай емес деп айтуға болалды.

1. 
   История зарубежного искусства: учебник для средн. худ. заведений, М., 1983
   
2. 
   Ванслав В.В. Что такое искусство, 1988 – 328 с.
   
3. 
   История искусства зарубежных стран. Первобытное искусство. Древний Восток., Античность. Учебник для высш. уч. зав. – М., 1970 г.
   
4. 
   Любимов Л. Ежелгі дүние өнері. – Алматы Өнер, 1980
   
5. 
   Мириманов Б.В. Алғашқы қауымдық және дәстүрлі өнер / Ауд. Н.С. Сыздықов. – Алматы: Өнер, 1989-328 бет.
   
6. 
   Авдиев В.Н. История Древнего Востока, - М., 1970.
   
7. 
   Афанасьева В., Луконин В. Померанцева Н. Малая история искусств. Искусство Древнего Ближнего Востока. Востока. Искусство древнего Ирана. Искусство Древнего Египта. – М., 1976
   
8. 
   Дмитриева Н.А., Виноградова Н.А. Искусство Древнего мира. – М.: Дет. лит. 1986. – 207 с.
   
9. 
   Египет // Древний Восток: Книга для чтения / Под ред. Акад. В.В. Струве. М.: Государственное учебно – педагогическое издательство МПРСФСР, 1951. – 240 с., ил. – (с.13-95)
   
10. 
    Искусство Древнего Египта // История искусства зарубежных стран: Первобытное общество, Древний Восток, Античность: Учебник / Колл. авт. инс-та. им. И.Е. Репина Акад. художеств СССР. Под ред. А.П. Чубовой. – М.: Изобразительное искусство, 1979. 384 с. – (с. 31-63)
    
11. 
    История зарубежного искусства: учебник для средн. Худ. заведений, М., 1983
    
12. 
    Всеобщая история искусств. Т.1., М., 1956
    
13. 
    Белицкий М. Забытый мир шумеров.- М.: Наука, 1980
    
14. 
    Двуречие // Древний Восток: Книга для чтения / Под ред. Акад. В.В. Струве. М.: Государственное учебно – педагогическое издательство МПРСФСР, 1951. – 240 с., ил: - (с.96-147)
    
15. 
    Ллойд С. Археология Месопотамии. (От древнекаменного века до персидского завоевания) / пер. с англ. Я.В. Василькова и И.С. Клочкова. Послесл. Н.Я. Мерперта. – М.: Главная редакция восточной литературы «Наука», 1984. – 280 с.
    
16. 
    Флиттнер Н.В. Культура и искусство Двуречья и соседних стран. – Л. – М., 1958. – 298 с.
    
17. 
    Алпатов М.В. Художественные проблемы искусства в Древней Греции. – М.: Искусство, 1987
    
18. 
    Боннар А. Греческая цивилизация . – М., 1958-1962, Т. 1-3
    
19. 
    Виппер Б.Р. Искусство Древний Греции. – М.: Наука , 1972
    
20. 
    Рывкин Б. Өнердің ықшам тарихы ... Антик өнері. – Алматы: Өнер, 1988. – 360 бет.
    
21. 
    Соколов Г.И. Искусство Древней Греции. – М.: Искусство, 1980, - 271 с.
    
22. 
    Бартенов И.А., Батажкова В.Н. Очерки истории Архитектурных стилей: Учебное пособие. – М.: Изобразительное искусство, 1983. – 384с.
    
23. 
    Искусство в 3-х томах под ред. Алпатова М.В. Книга для учителя Т.1. М., 1987
    
24. 
    Тяжелов В.Н., Сопоницкий О.Н. Искусство средних веков (Малая история искусств) М., 1975
    
25. 
    История искусства зарубежных стран: Средние века и Возрождение. Под ред. Носсельштраус. М., 1955
    
26. 
    Искусство в 3-х томах под ред. Алпатова Книга для учителя. Т.1.М., 1987
    
27. 
    История русского искусства в 2-х томах. – Т.1.: Искусство 10- первой половины 19 века / Под ред. М.М. Раковой и Н.В. Рязанцева. – М.: Изобразительное искусство, 1979. 362 с.
    
28. 
    Алленов. Евангулова. Лифщиц. Русское искусство с 10 по 20 В.В. М., 1989
    
29. 
    Ильина Т.В. История искусств. Русское и советское искусство: Учебное пособие. – М: Высшая школа, 1989. – 400 с.
    
30. 
    Любимов Л. Ежелгі орыс өнері: Оқу кітабы / Ауд. Қ. Қасымбеков, С. Тәжіғұлов. – Алматы Өнер, 1989. – 240 бет
    
31. 
    Брюсова В., Андрей Рублев., М., 1995
    
32. 
    История русского и советского искусства: Учебник / Под ред. Д.В. Сарабьянова. – М.: Высшая школа, 1989. – 448с.
    
33. 
    История искусства зарубежных стран: Средние века и Возрождение. Под ред. Носсельштраус. М., 1982
    
34. 
    Всеобщая история искусств. Т.3., М., 1955
    
35. 
    Ильина Т.В. История искусств. Западно - Европейское искусство М.,1983
    
36. 
    Вазари Вж. Жизнеописание наиболее знаменитых живописцев, ваятелей и зодчих. М., 1995
    

1. Овсянников Ю., Доменико Трезини. - Л., Искусство, 1987.

2. Ильина Т.В., История искусств: Русское и советское искусство. - М., Высшая школа. 1989.

3. Алленов. Евангулова, Лифшиц. Русское искусство с 10 по 20в.в. М., 1989

4. Русская жанровая живопись 19 начала 20 в.- Очерки /Под общей ред.
Т.Н.Гориной./ - М., Искусство, 1986.

5. Сарабьянов Д.В., История русского искусства второй половины 19 века: Курс лекций. - М., МГУ. 1984.

6. Полевой В. Малая история искусств 20в. М., 1991

7. Стернин Г.Ю., Русская художественная культура второй половины 19 начала20 века. - М., Советский художник, 1984.

8. Борисовская Н.А., Лев Бакст. — М., Искусство. 1986.

9. Егоров И.М., Казимир Малевич. — М., Знание. 1990.

И.Т.I, II,III .М., 1979.

12. История зарубежного искусства. /Под редакцией Кузьминой М~.Т., Мальцевой Н.Л.-М., 1983.

13. Ларионов М., Лучизм. - М., Творчество. 1989.

14. Марк Шагал. Альбом. - М., Изобразительное искусство. 1992.

15. Полевой В.М., Двадцатый век: Изобразительное искусство и архитектура стран и народов мира. М., Советский художник. 1989.

16. Поспелов Г.Г., Бубновый валет. Примитив и городской фольклор в московской живописи 1910-х годов. -М., Советский художник. 1990. 17.Сарабьянов Д.В., Импрессионизм и стиль модерн в России в конце 19 века. - М., Советский художник. 1989.

18. Рычкова Ю.В, Энциклопедия модернизма. - М.: Эксмо-Пресс, 2002. - 224 с.

19. Наков А. Русский авангард. — М.: Искусство, 1991. - 190 с.

20.Малахов Н. О модернизме. — М.: Изобразительное искусство, 1985. - 199 с.

21. Куликова И.С. Экспрессионизм в искусстве М., 1999

22. Куликова И.С. Сюрреализм М.,

23. Куликова И.С. Модернизм в искусстве М.,

24. Рейнгарт Л. Современное западное искусство М., 1983

25. Зайцев Г.Б. Зарубежное изобразительное искусство 19-20в.в. Екатеринбург, 1997

26. Якимович А. Восстановление модернизма М., 2001

27. Ильина Т.В. История искусства Западно-Европейское искусство М., 1983

28. Всеобщая история искусств. Т.6, М., 1965

Сабақ жүргізу формасы мен әдістері әртүрлі болуға тиіс: сабақ материалын түсіндіру ( лекция, әңгіме), оқушылар баяндамасы, курстық жұмыстар, рефераттар, ауызша және жазбаша салыстырмалы талғаулар. Альбомдарды, жеке репродукцияларды диапозитив пен диафильмдерді, таблицаларды қарастыру. Көркем өнер қайраткерлерімен кездесу. Мүмкіндігінше көрмелерді, музейлерді, шеберханаларды аралау арқылы түп нұсқалармен тікелей танысқан жөн.

Өнер тарихы пәні студенттердің көркемдік пікірін қалыптастырып сөйлеу мәдениетін дамытады. Соған байланысты өнер тарихы пәнін жүргізу барысында вербальді әдіс қана емес, визуальді мәдениетті жетілдіру де маңызды роль атқарады. Көркем шығарма сөзбен түсіндіруді және қабылдай білуді қажет етеді. Ол үшін сөйлеу тілімен баяндау мәдениеті арасындағы қатынасты ескергеніміз жөн. Сөйлеу тілін дамыту барысында білім деңгейінің артуына көңіл бөлініп, терминологиямен тереңірек жұмыс істеген жөн.

ОЖСӨЖ -бен айналысқанда да ауызша және жазбаша салыстырмалы талдаулар жасалады. Суретшілердің шығармашылығы мен мәдени мұра, өркениеттілік, олардың сақталуы, жаңғыруы мен даму проблемаларына, жалпы көркем құбылыстарға арналған теледидар хабарларын, кинофильмдерді қарау. Олар жөнінде пікір алмасу. Басты мақсат студенттердің білім қорын молайту ғана емес, оны көркем шығармамен өзбетінше жұмыс істеуге, талдауға және баға беруге үйрету.