Ббк 3. (5 Каз) д 42 Ответственный редактор
жүктеу/скачать 7.81 Mb. Pdf көрінісі
|
| Дешті-Қыпшақты толық басып алғанда, одан жамандықтың
иісін сұңғылалық мұрнымен сезген Жошы тұқымының кейбір сұлтандары оны жоқ қылуды шешеді. Кейбір сұлтандар, Ки- рай хан мен Жәнібек сұлтандар және басқалары сияқты, аз ғана адамдарымен Абу-л-Хайр ханнан қашып, Моголистанға келді. Бұл кезде Моголистанды билеу кезегі Исан Бұға ханға келген болатын. Исан Бұға хан оларға үлкен құрмет көрсетті және оларға Моголистанның бір бұрышын бөліп берді. Олар мұнда қауіпсіздікке қол жеткізіп, олардың күні тыныштықта өтіп жатты. Абу-л-Хайр хан өлімінен кейін өзбек ұлысында алауыздық пайда болды. Әркім мүмкіншілігіне қарай қауіпсіздік пен тыныштық үшін Кирай –ханның және Жәнібек-ханның көмегіне жүгіне бастады да, бұлар нығайды. Алғашында олар адамдардан алшақтап, олардан кетіп және әлдебір уақыт жоқшылықты өткізіп, кезіп жүргендіктен, оларды казақтар деп атады. Бұл есім оларда сақталып қалды» [6, 348]. «Ол күндері Абу-л-Хайр хан толығымен Дешті-Қыпшақты басып алды. Ол жошылық-сұлтандарды шауып, Жәнібек хан мен Кирай хан одан қашып, Моголистанға келді. Исан Бұға хан оларды жақсы қабылдады және Моголистанның батысында орналасқан Шу өзеніндегі Қозы Башиді оларға берді. Олар мұнда тыныштықта өмір кешіп жатқанда, өзбек ұлысы Абу-л-Хайр хан өлімінен кейін шайқалып, мұнда үлкен тартыс пайда болып, [адамдардың] басым бөлігі Кирай ханға және Жәнібек ханға кетті, сөйтіп олардың саны екіжүз мың адамға жетіп, олар- ды «өзбек-қазақтар» деп атай бастады. Қазақ сұлтандарының билігі хижраның 870 (1465 — 1466) жылынан басталып кетті, <ал Аллах жақсы біледі>, және 940 (1533 — 1534) жылға дейін Өзбекстан территориясының басым бөлігі қазақтардың толық билігінде болды» [6, 105-106]. Сондай-ақ, Керей мен Жәнібектің «толық құқылы билеуші болғаны» туралы жанама мәліметтер бар: 280 «Кирай хан мен Жәнібек хан күшіне толық енгеннен кейін, бұл Бурудж оглан олардан өзін алысырақ ұстады да, Түркістан [қалалары] территориясында болды. Моголдардың келгені ту- ралы естіп және Йунус –ханның Қара-Тукайда екенін анықтап, хан лагеріне тарпа бас салды. Сол күні [Йунус ханның] барлық адамдары кездейсоқ...» [6, 117]. Біз білетіндей, Қара-Тоқайдағы шайқас шамамен 1472 жылдың екінші жартысында болды [8, 60]. Яғни, әлдеқашан 1472 жылы Керей мен Жәнібек Қазақ хандығын биледі, ал Ядигер-хан мен Бурудж-оглан (Әбілхайыр-ханның ұлы Ақ-Бұрын) «олардан өзін алшақ ұстады». Бұрын біз Жәнібек пен Керей әкелері Барақ пен Болат қайтыс болғаннан кейін Моголистанға келгені туралы нұсқаны ұсынғанбыз [7, 273]. Аллах жақсы біледі деген сөйлемнің мағынасын түсіну үшін, Мухаммед Хайдар Дулати шығармасында кездесетін Аллах біледі түсінігіне қатысты барлық айтылғанды қарап шыққан жөн. Барлығы мұндай үзінді 13: 1.Моголдардың ауызша аңыздарында Илйас ходжа хан ту- ралы бір де бір әңгіме және айтылу жоқ. Ол туралы «Зафар- намеден» міне не мәлім: Туллук Темір хан өлімінен кейін хандық құрылды. [Әкесінен] өлімінен кейін, «Балшық шайқасынан» және ондағы жеңістен кейін, Самаркандыны қоршауға алғаннан және жылқылардың қырылуына байланысты одан оралғаннан кейін, ол шамалы уақыт патшалық етті. Туглук Темір хан өлімінен кейінгі олар туралы моголдар айтқан және олар туралы көп ұзамай жа- зылатын [оқиғалардың] басым бөлігі Илйас ходжа хан өлімінен кейін болып өтті <ал Аллах жақсы біледі> [6, 60-61]. 2. (Хизр)хан 770 (1368 — 1369) жылға дейін туды, ал бұл жүктеу/скачать 7.81 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|