Ббк 3. (5 Каз) д 42 Ответственный редактор
жүктеу/скачать 7.81 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Сәбитов Ж.М. ҚАЗАҚ ХАНДЫҒЫНЫҢ ҚҰРЫЛУЫ УАҚЫТЫ ТУРАЛЫ On the question of the time of the emergence of the Kazakh Khanate Abstract
- К вопросу о времени возникновения Казахского ханства Резюме
| Сведения об авторе:
Темиргалиев Радик Джексенбаевич – главный эксперт Института мировой экономики и политики при Фонде Первого Президента РК, Нур-Султан, Казахстан. E-mail: r.temirgaliev78@gmail.com 277 Сәбитов Ж.М. ҚАЗАҚ ХАНДЫҒЫНЫҢ ҚҰРЫЛУЫ УАҚЫТЫ ТУРАЛЫ On the question of the time of the emergence of the Kazakh Khanate Abstract After the celebration of the 550th anniversary of the Kazakh Khanate, the point of view was fixed in Kazakhstan that the Kazakh Khanate was formed in 1465-66. But the years 1465-1466 do not fit in formal parameters to the place of the date of the Kazakh Khanate. Janibek and Kerey at that time lived in the territory of Moghulistan as political emigrants and potential pretenders to the khan throne. The point of view of T.I. Sultanov the fact that the Kazakh Khanate arose after the death of Abulkhair Khan around 1470 seems more reliable. This article provides arguments in favor of the fact that the Kazakh Khanate emerged only after the death of Abulkhair Khan in 1468. К вопросу о времени возникновения Казахского ханства Резюме После празднования 550-летнего юбилея Казахского ханства в Ка- захстане закрепилась точка зрения, что Казахское ханство образова- лось в 1465-66 годах. Но 1465-1466 годы не подходят по формальным параметрам на место даты возникновения Казахского ханства. Джа- нибек и Керей в то время проживали на территории Могулистана как политические эмигранты и потенциальные претенденты на ханский престол. Точка зрения Султанова Т.И. на то, что Казахское ханство возникло после смерти Абулхаир-хана около 1470 года, кажется более достоверной. В данной статье приводятся аргументы в пользу того, что Казахское ханство возникло только после смерти Абулхаир-хана в 1468 году. Тарихты екі «тарихқа» бөлуге болады: кәсіби тарих және Ұлттық тарих. Кәсіби тарихтың мақсаты нақты тарихи фактілерді айқындау. Кәсіби тарихшылар жазатын тіл өте күрделі және көпшілік үшін ол аса түсінікті емес. Одан басқа, кәсіби тарих- шылар қарастыратын тақырыптар халықтың 99,9 % үшін аса қызықты емес. Айталық, кәсіби тарихшылар Беркенің Алтын 278 Ордаға билікке келген жылдың басы туралы дауласады. Біреулері 1257 жыл туралы айтса, ал екіншілері 1260 немесе 1262 жыл ту- ралы айтады. Халықтың басым бөлігіне жалпы бұл тақырып аса қызықты емес, оның үстіне, олардың басым бөлігі ешқашан Бер- ке есімін естімеген де шығар. Ұлттық тарих – бұл, ең бастысы, мифтендірілген жеңістердің және жеңілістердің, символдардың және шынайы тарихи тұлғалардың төңірегіне халықты-ұлтты біріктіруге арналған саясаттың құралы. Кәсіби тарихшылардың кейде кейбір тақырыптары саяси өзекті болады, және сонда бұл мәселе өзінің ғылыми құрылымын жоғалта бастайды да, арнайы жасалған мифтермен қаптап қаулайды. Таза тарихи мәселе – Қазақ хандығының құрылуы туралы мәселемен дәл солай бол- ды. Путиннің Селигер-2014 «қазақтарда ешқашан мемлекеттілік болмағаны» туралы мәлімдеген сөзі [13] Қазақстанда көптеген адамардың «кішкентай Цахисуге» қазақтар мемлекеттілігінің үлкен дәстүрі бар екенін дәлелдеу пиғылының пайда болуына әкелді. Осыған байланысты Қазақстанда Қазақ хандығының 550- жылдығын тойлау туралы іс-шараларды өткізу ұсынылды (және әлдеқашан жоспарлануда) [12] [10] [11]. Қазақ мемлеттілігінің юбилейін тойлау талпынысы бұрын да болған [2]. Алайда, ол кез- де бұл мәселе, қазіргідей соншалықты саясиландырылған емес. Қазақ хандығының құрылу мерзімі (датасы) Н.А. Атығаевтың мақаласынан алынған болатын[1]. Қазақ хандығының құрылуы уақыты туралы мәселе шындығында өте даулы [15]. Аталған мақала осыны талдауға арналған. Зерттелетін мәселенің тарих- намасы Н.А. Атығаевтың еңбектерінде жақсы қарастырылған [1], [2]. Алайда, сонымен қатар, Н.А. Атығаевтың қорытындысы, біздің пікірімізше, дәлелденбеген. Н.А. Атығаев Мырза Хай- дар Дулатиге сынсыз сенеді. Ал методология классиктерінен мәлім болғандай [5], «методологиялық сенімсіздік» кез-келген дереккөзі үшін негізгі тәсіл болып табылады. Одан басқа, егер қазақ хандығының құрылу мерзімін сынсыз қабылдасақ, онда хижраның 870 жылының басым бөлігі (үштен екісі) 1466 жылға келеді, сондықтан «юбилейді тойлау» 2015 жылдың күзінен 2016 жылдың жазына дейін жалғасуы керек екенін атап өткен жөн. Қазақ хандығының пайда болуы туралы айтатын тек бір ғана дерек бар. Бұл Мырза Хайдар Дулатидің Тарихи Рашиди. 279 Мырза Хайдар Дулати алғашқы Қазақ хандарының замандасы болмағанын атап өту керек және сондықтан, ол мәліметтерді «екінші қолдан» алды. Мырза Хайдар Дулати «Қазақ хандығының құрылу мерзімінен» кейін 30 жылдан кейін дүниеге келді. Қазақ хандығының құрылуы туралы үзіндісі келесідей: «Абу-л-Хайр хан жүктеу/скачать 7.81 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|