Бекітілген қазақ тілі

І. ТҮСІНІК ХАТ

«Еңбекке баулу» оқу пәні бастауыш білім беру деңгейінде оқытылады және «Өнер және технология» білім беру саласына енеді. «Еңбекке баулу» оқу пәні оқушының көркем безендіру, бейнелеу, құрастыру сияқты негізгі көркемдік әрекеттері арқылы олардың шығармашылық қабілеттерін дамытады. Еңбекке баулу тұлғаның эмоционалды-құндылық және сенсорлық мәдениетін дамытып, қоршаған орта мен өнердегі әсемдікті көру, бағалау және оларды өз қолымен жасау қабілеттіліктерін арттырады.

«Еңбекке баулу» оқу пәні әртүрлі өнер түрлері мен көркемдік әрекеттер мазмұнының кешені. Оқушылар «Еңбекке баулу» сабағында әртүрлі өнер шығармаларын көріп, қабылдау, зерделеумен қатар, дербес көркемдік шығармашылық әрекеттермен айналысады. Оқу материалына халықтық дәстүрлі және заманауи сәндік қолданбалы өнердегі ұлттық мәдени мұралар тәжірибесі негіз болып табылады.

«Еңбекке баулу» оқу пәнінің мақсаты – оқушының көркемдік шығармашылық әрекеттерін әсемдікті көру, қабылдау арқылы қалыптастыру, бейнелеу, безендіру, құрастыру сияқты көркемдік іс-әрекеттеріне қажетті дағдылары мен шеберліктерін шыңдау болып табылады және оқушылардың еңбекке деген оң көзқарастарын қалыптастыру.

«Еңбекке баулу» оқу пәнінің міндеттері:

• 
  бейнелеу өнерінің түрлерімен (сәндік-қолданбалы өнер, кескіндеме, сурет (графика), мүсіндеу және сәулет өнері) таныстыру;
  
• 
  оқушыларды әсемдікті бақылау, көру, зерделеу, эстетикалық сезімде әсерлену арқылы сурет салу, мүсін жасау, жапсырмалау және құрастыру сияқты көркемдік әрекеттеріне баулып, үйрету;
  
• 
  оқушыларға әртүрлі материалдармен (қағаз, бояу, мата, ермек саз, табиғи материалдар және заманауи технологиялық материалдармен және т.б.) жұмыс жасаудың техникалық тәсілдерін меңгерту;
  
• 
  көркем еңбек сабағында қолданатын арнайы терминдермен және ұғымдармен таныстыру.
  

Бұл бөлімге сабақ уақытында жалпы жүктемеден оқу уақыты бөлінбейді, қажетті дағдылар оқу-тәрбие үрдісі барысында меңгеріледі.

Оқушылардың жас ерекшелігі ескеріле отырып, бірінші, екінші сыныптардағы «Еңбекке баулу» пәнінің бағдарламасында «Дизайн» бөлімі енгізілмеген, соңдай-ақ «Техникалық еңбек» бөліміңде ағаш және сымтемірмен жұмыс істеу түрлері көзделмеген.

Тәрбиелей отырып үйрету (эстетикалық сезімін дамыту, еңбекке құрметпен қарауды дарыту, ұлттық мәдени мұраларды тиімді пайдалану) ұстанымы – бұл шығармашылық пен оқу міндеттерінің бірлігінде тұжырымдалады. Үйретудің көрнекілік әдістері мен тәсілдері – шебер, суретші, сәулеткер және т.б өнер иелерінің шығармаларын, үлгілер және өзге көрнекі құралдарды оқушыларға көрсету; жекелеген заттарды, бұйымдарды зерделеп, қарап көру; бейнелеу, безендіру, құрастыру, тоқу, жапсырмалау және т.б. әдіс-тәсілдерді көрсету.

Бастауыш сынып оқушыларының жас ерекшеліктеріне сәйкес қабылдау, ойлау, қиялдау қабілеттерін ескеру – олармен жұмыс жүргізуді үйретудің мазмұнын, әдістері мен тәсілдерін дұрыс құруға негіз болады.

Оқушылардың көркемдік шығармашылық жұмыстарды орындаудың сан алуан техникасын (сурет салу, мүсіндеу, жапсырмалау, құрастыру және т.б.) білуі, әртүрлі бейнелеу шеберліктерін (қылқаламмен, бояумен, қайшымен, стекамен және т.б. жұмыс істеу) меңгеру барысында көркемдік әрекеттері бейнелеу, безендіру, құрастыру сияқты көркемдік әрекеттердің үш формасының негізінде іске асырылады.

Бастауыш мектептің төменгі сынып оқушысында көркемдік әрекеттердің бір түрі екінші түрінен ажырамастай, тұтас қабылданады, себебі бала ойын түрінде өнер түрлеріндегі бейнелеу, безендіру, құрастыру әрекеттерімен жүйелі түрде айналысады.

2 сынып - аптасына 2 сағат – барлығы – 68 сағат;

2 сыныпта: «Өнер мұражайлары», «Көне ескерткіштер».

(барлығы 68 сағат, аптасына 2 сағат)

Техникалық мәліметтер. Қатырмақағаздың және желімнің ерекшеліктері, қолданылуы. Қағаздың қатырмақағаздан айырмашылығы. Қауіпсіздік техникасы ережелерін сақтау және тазалық-гигиеналық талаптарды орыңдау. Жұмыс орнын дайындау.

Жұмыста қолданылатын әдістер. Қатырмақағазды өлшеу, белгілеу, ию, қию, желімдеу, біріктіру.

Шамамен берілетін тапсырмалар. Жасайтын бұйымдар: түрлі шырша ойыншықтары, жартылай бетперделер (маскалар), жол белгілері, қорап. Оригами: бақа, мысық, күшік, үй хайуанаттары, қарға балапаны; желкенді қайық, сағат, кітап арасына салатын жолақ, жіп орайтын катушка, жалаушалар, сумка тоқу; қозғалмалы ойыншықтар. Композиция құрастыру «Аквариумдағы балықтар».

Техникалық мәліметтер. Өсімдік талшықтарынан алынатын маталар: олардың түрлері, қолданылуы. Инеге жіпті сабақтау, ұшын түю. Тігіс түрлері. Қауіпсіздік техникасы ережелерін сақтау және тазалық-гигиеналық талаптарды орындау. Жұмыс орнын дайындау.

Жұмыста қолданылатын әдістер. Өлшеу, белгілеу, матаны пішу, қию, тігу.

Шамамен берілетін тапсырмалар. Матаны қиып жапсыру, қолмен тігу әдістері, түсті жіптер арқылы сәндеп тігу (изонить), жіптерді өру, түйме қадау. Жасайтын бұйымдар: кітап арасына салатын жолақ, қалпаққа арналған шашақ бау.

Техникалық мәліметтер. Жергілікті жердегі табиғи материалдар туралы мәлімет. Қауіпсіздік техникасы ережелерін сақтау және тазалық-гигиеналық талаптарды орындау. Жұмыс орнын дайындау.

Жұмыста қолданылатын әдістер. Белгілеу, өлшеу ию, қию, тесу, желімдеу, біріктіру. Материалдарды үнемдеп пайдалану.

Шамамен берілетін тапсырмалар. Жасайтын бұйымдар:үй құстары, хайуанаттар, кірпі, көбелек, қоңыз, өрмекші ,тасбақа. Композиция құрастыру «Аквариумдағы балықтар» «Жайлауда», «Табиғат аясында».

Техникалық мәліметтер. «Конструктор» бөлшектерінің жиынтығы (винт, кілт, гайка, бұранда). Бұйымдарды құрастыру. Қауіпсіздік техникасы ережелерін сақтау. Жұмыс орнын дайындау.

Жұмыста қолданылатын әдістер. Дайын бөлшектерді бұрап босату, біріктіріп қатайту.

Шамамен берілетін тапсырмалар. Құрастыратын бұйымдар: машина, бағдаршам, көтергіш кран, таразы, ұшақ, тікұшақ, қайық, кеме, желкенді қайық.

Техникалық мәліметтер. Ұлттық киімдер туралы мәлімет. Ұлттық киімдердің тігілуі, қолданылуы, қиып жапсыру. Қауіпсіздік техникасы ережелерін сақтау және тазалық-гигиеналық талаптарды орындау.

Жұмыста қолданылатын әдістер. Өлшеу, пішу, қию, тігу, желімдеу, біріктіру. Материалдарды үнемдеп пайдалану.

Шамамен берілетін тапсырмалар. Жасайтын бұйымдар: қалпақ, сәнделген тақия, шапан, тұмақ, сәукеле, кимешек, көйлек, етік, мәсі-кебіс, шалбар, тон.

Техникалық мәліметтер. Тұрмыста қолданылатын ыдыс-аяқтар. Ыдыс-аяқтағы ұлттық ою-өрнек. Қауіпсіздік техникасы ережелерін сақтау және тазалық-гигиеналық талаптарды орындау. Жұмыс орнын тиімді пайдалану.

Жұмыста қолданылатын әдістер. Ермексаз бен сазбалшықтан ыдыс-аяқтарды жапсырмалау. Әртүрлі материалдардан ыдыс-аяқтарды қиып жапсыру. Өлшеу, белгілеу, қию, желімдеу, тігу, біріктіру.

Шамамен берілетін тапсырмалар. Жасайтын бұйымдар: тостақ, шөміш, қасық, тегене, тарелка.

Техникалық мәліметтер. Зергерлік бұйымдардын түрлері, олардың қолданылуы. Зергерлік бұйымдардағы ою-өрнек түрлері. Қауіпсіздік техникасы ережелерін сақтау.

Жұмыста қолданылатын әдістер. Иілгіш сымтемірлерді майыстыру, бұрау, кесу, қию, біріктіру.

Шамамен берілетін тапсырмалар. Жасайтын бұйымдар: шынжыр, сырғалар, сақина, білезік, сағаттың бауы, ілгектер.

Техникалық мәліметтер. Ұлттық бұйымдардың тұрмыста қолданылуы. Олардың безендірілуі. Қауіпсіздік техникасы ережелерін сақтау және тазалық-гигиеналық талаптарды орындау. Жұмыс орнын тиімді пайдалану.

Жұмыста қолданылатын әдістер. Өлшеу, қию, желімдеу, біріктіру, тігу.

Шамамен берілетін тапсырмалар. Жасайтын бұйымдар: қуыршаққа арналған кілемше, сырмақ, тұскиіз, кесе қап.

• 
  орындалған жұмыстардың (кезең бойынша және тұтас) сапасын (дәлдік, ықшамдылық) бақылайды;
  
• 
  көркемдік әрекеттердің негізгі үш түрін жазықтық бетінде және көлемдік бейнелеу, кұру немесе жазықтықта, көлемде және кеңістікте көркемдік құрастыруды біледі;
  
• 
  әртүрлі көркемдік материалдарды қолдану арқылы безендіру немесе сәндік көркемдік әрекеттерді меңгереді;
  
• 
  әртүрлі өнер түрлерін көркемдік-эстетикалық тұрғыдан қабылдау дағдыларын меңгереді;
  
• 
  көркем шығармадағы негізгі ой түйінін анықтай алады;
  
• 
  көркем шығармалардың жанрларын ажырата алады;
  
• 
  тақырып, композиция, жанр, сюжет, салыстыру сияқты ұғымдарды түсіндіре алады;
  
• 
  берілген немесе еркін тақырыпқа эскиз құра алады, кескіннің логикалық бірізділігін қадағалай біледі;
  
• 
  композициялық орталықты, көркем шығарма сюжетін анықтай алады;
  
• 
  көркем шығарма кейіпкерлерінің іс-әрекеттерін, жағымды, жағымсыз қылықтарын өз сөзімен айтып түсіндіре алады, күнделікті тіршілікте кездесетін жағдаяттарға өзінің эмоционалды қатынасын білдіре алады;
  
• 
  көркемдік бейнелеу, безендіру, құрастыру іс-әрекеттердің түрлерін ажыратады;
  
• 
  көлемдік жұмыс жасаудың тәсілдерін мүсіндеу, қағазбен жұмыс арқылы іске асырылатынын біледі;
  
• 
  ою-өрнектердің өмірде қолданылуы, оның көркемдік-сәнді заттар бейнесіндегі мән-мағынасын түсінеді және халық өнерімен байланысын біледі.
  

Мектептің бастауыш деңгейінде еңбекке баулу пәнінің басты мақсаты - оқушылардың еңбекке деген оң көзқарастарын қалыптастыру.

Бұл мақсат мынадай міндеттерді анықтайды:

• 
  еңбекке баулу сабағында оқушылар жұмыс орнында материалдар мен құралдарды дүрыс орналастырып қоя білуге үйрету;
  
• 
  жұмыста қолданылатьш материалдарды үнемді жұсауға үйрету;
  
• 
  әртүрлі бүйымдарды дайындау барысында эстетикалық талғамын қалыптастыру, оларды құастыруға жөне безендіруге үйрету;
  
• 
  сәнді-қолданбалы қолөнер туралы түсінік қалыптастыру.
  

Мамандар бүгінде адам миының оң және сол бөліктері өз қызметтерін біркелкі атқармайтынын дәлелдеп отыр. Сол жақ бөлігі жүйелі білім мен ойлауға бейімделген. Көптеген ғалымдар біздің қазіргі өркениетімізді «сол бөліктілер» есесіне құрылған деп атап, оң жақ бөлігіміздің мүмкіншіліктерін көп пайдаланбайтынымызды дәлелдеп көрсетті. Оқу үрдісін жүргізуде оң жақ ми бөлігі жетіліп жұмыс жасаса, бұл педагогика ғылымы үшін тиімді болар еді.

Құрастыру яғни конструкциялау бейнелеу және техникалық болып екіге бөлінеді. Құрастыру жұмыстарын тек техникалық жағынан қарастыру төменгі сынып оқушылары үшін қызықты емес. Сол себепті 6 жастағы бала үшін оқу үрдісіне ойындық әрекет түрлерін енгізу маңызды болмақ. Құрастыру (конструкциялау) барысында бала ойын қатынастарына түседі, ондағы әртүрлі рөлдерді орындайды. Заттардың эстетикалық қасиеттерін бағалау шеберлігін тәрбиелеу, бұйымдардың әсемдігіне назар аударуына алып келеді.

Бастауыш білім беру деңгейінің 1-2 сыныптарында еңбекке баулу, оқытып үйрету қоршаған орта құбылыстарын эстетикалық тұрғыдан қабылдап, оның әсемдігін танып-білу және оларды қағаз бетіне түсірумен тығыз байланысты. Оқушылар алдымен көркемдік материалдармен (қағаз, қарындаштар, бояулар, саз балшық, ермексаз және т.б.) қасиеттерімен тікелей танысады, көркемдік шығармашылық әрекеттер барысында алынған нәтиежелермен байланысын танып біледі. Айналадағы заттар туралы, материалдар мен жабдықтар туралы білім алуын жалғастыру барысында олардың материал тануға деген ынтасы артады, өзінің ойын, айналадағы дүниеден алған әсерлерін бейнелеу, безендіру арқылы беруге ұмтылысымен сабақтастықта іске асырылады.

Бастауыш білім беру деңгейінде оқытып үйретудің маңызды міндеттерінің бірі ырғақ, симметрия, түстерді ескере отырып, ою-өрнек композициясын құруды білу біліктілігін дамыту болып табылады.

Келесі маңызды міндеті – әр түрлі көркемдік материалдармен шығармашылық жұмыс жасаудың технологиялық білім, білік, дағдыларын және ойын практикалық іске асырудың негізі ретіндегі техникалық орындау тәсілдерін меңгерту. Бастауыш сынып оқушылары қоршаған орта болмысындағы адамдардың, заттардың, үйлердің әшекейлеуін, безендіруін байқайды, көреді, құрылыстағы құру мен бейнелеуді олардың бір заттың айналасында бір-бірімен біріккен түрін көріп, көңіліне тоқиды. Мектепте алған білімін өмірде қолдана білу қабілетімен бірге байланыстырмаған білімнің мәні жоқ. Өнер мен өмірді байланыстырып оқыту – оқытушының міндеті.

«Еңбекке баулу» пәндерінің мазмұнын біріктіріп оқыту ғана емес, сонымен қатар әртүрлі өнер түрлерін, оларға тән жалпы заңдылықтарды, ұғымдарды да тұтастықта қарастырады:

Мәдениеттану: эстетикалық, эстетикалық талғам, өлшем, үйлесімділік, салыстыру, бөлшектер және тұтастық.

Техникалық: бір бөлшектік және көп бөлшектік бұйымдар, материал, құрал-саймандар, заттың бөлігі, үлгі (шаблон); бөлшектерді белгілеу, қайшымен қию, бөлшектерді (желіммен) біріктіру, өңдеу, тігістер.

Көркемдік-бейнелеу: бейнелеу материалы, құрал, сызық, жағылым, түс, симметрия, сурет, ою, орнек, жазықтық және көлемдік бейнелеу, рельеф, мозаика.

Еңбекке баулу