Көңіл-күй одағайлары адамның түрлі сезімін білдіреді: риза болу, қуану, жек көру, келеке ету, қорқу, таңдану,сүйсіну.
Риза болу мәнді одағайлар: бәрекелді, бәсе, иә, уә.
Қуану мәнді одағайлар: алақай, оһо, еһе.
Қорқу, шошу мәнді одағайлар: астапыралла, ойбай, оһ, аһ.
Өкініш мәнді одағайлар: әттең, қап, ойхой, уа, туу, апырай-ай.
Таңырқау, таңдану мәнді одағайлар: оһо, еһе, пай-пай, паһ-паһ, па, бәле.
Бұйрық мәнді одағайлар:
Бұйрық типтес одағайларға адам немесе жан-жануарға шақыру, бұйыру, жек көру мәнді одағайлар жатады.
Олар сонымен бірге адамға бағытталған және малға бағытталған одағайлар.
Адамға бағытталған одағайлар адамның адресіне бұйыру, жекіру, тыйым салу мақсатында айтылады. Бұйыру мәніндегі одағайлар: Айда! Сап-сақта! және т.б.
Тежеу мәнді одағайлар: жә, тек, тәйт, уа.
Шақыру назарын аудару одағайлары: әй, ау, уа.
Малға, жан-жануарға бағытталып айтылатын одағайлар шақыру, тоқтату, айдау, үркіту, қорғау мәнін білдіреді.
Тұрмыс-салт одағайлары
Тұрмыс-салт одағайлары адаммен байланысты қолданылады. Тұрмыс- салт одағайларына амандасу, қоштасу, бұйрық, сыйластық, мәзірет мағынасындағы сөздер жатады: ассалаумағалейкүм, уағалейкүмассалам, әлем, қош, кеш жарық, қайыр, қош болыңыз [136,265].
Одағайлардың мағыналық құрамы әр түрлі, кейбір одағайлар әр түрлі реңктерді білдіреді, кейбір одағайлар тек бір мағынада қолданылады. Осыған орай одағайлар көп мағыналы және бір мағыналы болып бөлінеді.
Әй, тірі болсам, бір қылармын деп кете бардым [124,85].
-Е, байғұс-ай!-деді [124,125].
- Құдай-ау, мына тұрған біздікіне келместен, есінен айрылған сорлы
Күмсінайдікіне не алғалы қонып жүр екен?!- деп саңқылдап келеді [124,125].
-Е, бәрекелді!..Япырай-ай! Түгел түсіп пе?-деді [124,134].
Ой, масқаралық-ай!..Әлгіде соныайтып күлгеніміз ғой...Бү қыз кәпірге дауа жоқ... [124,139].
-Япырм-ай, ә, япырм-ай, ә!-дегеннен басқа сөз айта алмады. [139].
-Е, еттікөп асып жатырсыңдар ғой? [124,147].
-Қалқам-ай! Қалқам-ай! Көрмегенді көрген екенсің ғой... [124,185]
-Ойпырым-ай! Тамаша түс екен! Мен қалай жориын? Құдай-ай! [194]
-Ой, жасаған не болды? [124,215]
-Тәйт ары! Албасты қатын қар! Сенікі не№ Сен неге қыстырыла қалдың!
Менен тумады дейтін шығарсың.... Қарғамақ түгілі отқа тастап жіберсем де, менің қолымнан алатын кісі жоқ. Балаларға ара түскенді көрсетпе! Паһ! Бауырың екен, көрдік! [124,223]
-Ойбай-ау! Ұят қой! Пәленшенің қатыны дейді ғой! [124,223].
-Шіркін-ай! Біздің ауылдың жайлаудағы шалғыны қандай еді! Бұзау көрінбей жатушы еді! [124,233].
Ағылшын тілінде де модальділік мағыналардың реңктері одағай сөздер (interjection) арқылы беріле алады.
Ағылшын тілінде одағай депэмоцияны білдіретін сөздерді атайды және олар төмендегідей сипаттамаға ие:
Оның грамматикалық категориясы болмайды және оның өзінің түбір құра алатын қасиеті жоқ.
Ол сөйлемде қыстырма сөз сияқты қызмет атқарады.
Кейбір одағай сөздер өзара омонимдес боып келеді. Мысалы: why! well! now! there! come! dear! fiddlesticks! etc. Ал басқалары басқаша жасалады. hey!, hallo!, ah!, pshaw!, alas! etc. [94,208]
Ағылшын тілінде де одағай сөздер кез келген сөз табы сияқты негізгі (hallo! come! dear!), туынды (goodness!), құрмалас (fiddlesticks!) және күрделі (hang it! dear me!) болып бөлінеді.
Мағынасы жағынан одағай сөздер әдеттеекі топқа бөлінеді: 1) көңіл-күй одағайлары (oh!, bless us!) және бұйрықты (hush!, come!)
Сонымен бірге одағай сөздер негізгі және туынды болып екіге бөлінеді.
Негізгі одағай сөздер басқа сөз таптарынан жасалмаған. Олардың көбі жай сөздер болып табылады. Мысалы: ah,oh, pooh, fie, bravo, hush. Тек кейбәр негізгі одағай сөздер құрмалас болып келеді. Олар: heigh-ho! hey-ho! holla-ho! gee-ho!
Туынды одағай сөздер басқа сөз таптарынан жасалады. Олар өздері жасалған сөздермен омонимдес болып табалады. Олар: well, now, here, there, come, why, etc.[94,209].
Одағай сөздер дербес сөз-сөйлем ретінде немесе сөйлемнің дербес элементтері болып қолданылады [138].
А.И.Смирнитскийдің пікірінше одағай сөздер yes/no жауап сөздері сияқты сөйлемнің ерекше түрі және олар сонымен бірге анық эмоциялық реңк береді.
Ah! Can’t you see that my heart is breaking?” [101,72].
“Oh, if you knew the trouble you’re causing me.”(өкініш)
“Oh, she is better than good-she is beautiful” murmured Lord Henry. [100,62].
“Ah! You don’t know what it cost me to tell you all that I have told you.” [100,98].
Poor Basil! How little he knew of the true reason! [99]. (аяныш пен өкініш)
Oh, she was so shy and so gentle. [100,46].
“Oh, here is really very little to tell, Harry”, answered the painter; “ and I am afraid you will hardly understand it. Perhaps you will hardly believe it.” [100,7].
“Ah! Harry, your views terrify me. [100,42]
“Oh, don’t be so serious, Jim.” [101,59].
“Ah, Jennie,” he said, speaking to her as he might have done to a child, “youth is on your side. You posess the most valuable thing in life”. [101,54].
Достарыңызбен бөлісу: |