Билет №18 Аңырақай шайқасы
Билет 33 1.Қазақ қоғамында батырлар мен билер ықпалының өсуі
жүктеу/скачать 0.78 Mb. Pdf көрінісі
|
| Билет 33
1.Қазақ қоғамында батырлар мен билер ықпалының өсуі. Қазақ даласына сыртқы жаулар жиі – жиі шабуыл жасап келді. Кіндік кесіп, кір жуған қасиетті туған елдің, Қазақ хандығының шекарасын қорғау үшін халық жасақтары құрылды. Ол жасақтардың жаумен шайқастарда ерекше көзге түскен қолбасылары, сондай – ақ қатардағы қарапайым қазақтар да батыр деген атаққа ие болды. Жекпе – жекте жауын жеңіп шыққан сарбаздарға да батыр атағы берілді. Кейінірек батыр деп руаралық көзге түскендерді де, барымтаға қатысқандарды да, патшалық Ресейдің əкімшілік өктем билігіне жəне Орта Азия хандықтарының зорлық – зомбылығына қарсы көтеріліске қол бастап шыққандарды да атай беретін дəстүр қалыптасты. Бұл атаққа əркім өзінің жеке басының ерлігімен ғана ие болатын. 18 – 19 ғасырларда қазақ хандары Тəуке, Қайып, Əбілқайыр, Абылай жəне Кенесары батыр атанды. 18 ғасырда қазақ қоғамында халық арасында шексіз сүйіспеншілікке бөленген батырлардың тұтас бір тамаша тобы пайда болды. Мұның өзі, ең алдымен, қазақ халқының жоңғар шапқыншылығына қарсы күресіне тікелей байланысты еді. Ол батырлар Бөгенбай, Қабанбай, Малайсары, Олжабай, Наурызбай жəне басқалар. 19 ғасырда Ресей империясының отаршылдық экспансиясына , сондай – ақ Орта Азия хандықтарының зорлық – зомбылықтарына қарсы қазақтардың ұлт – азаттық қозғалысы кезінде ерекше көзге түскен Наурызбай , Ағыбай, Бұқарбай, Иман, Жанқожа, Есет сияқты тағы басқа да батырлардың есімдері мəңгі бақи халықтың есінде қалды Би — дəстүрлі қазақ қоғамының саяси-əлеуметтік жүйесіндегі демократиялық биліктің иесі.ежелгі дəуірлерден 19 ғасырдың басына дейін қазақ қоғамы саяси потестарлы билік жүйесінің негізінде дамығаны белгілі. Ең төменгі (бұқаралық) билікті ауыл-аймаққа , ру-тайпа ішіне сыйлы, өмірлік тəжірибесі мол ақсақалдар атқарса , орта буындағы, яки, потестарлы билік тізгінін ру-тайпа басылары — билер уысына ұстады. Ал мемлекеттік жəне мемлекетаралық деңгейдегі мəселелерді қамтитын жоғары билікті төре тұқымы —хандар мен сұлтандар иеленген.би мемлекет басқару жүйесінде кейбір айрықша құқылар иеленді: “Жеті Жарғы” қағидаларына сай ол өзіне бағынышты ру-тайпа шегінде сот жəне əкімшілік билік (ханмен қатар) жүргізді. Сот төрелігін жүзеге асыратын. Сонымен қатар би ру-тайпаның басшысы ретінде əкімшілік қызметті де қоса атқарып, өз қауымының тұрмыс-тіршілігін қадағалап, тəртіп-талабына жауапты болды. ел тағдыры сынға түскен жаугершілік замандарда билер батыр-баһадүрлермен қатар атқа қонып, қарамағындағы тайпаластарынан жасақ құрып, мемлекет тұтастығын, ұрпақтар азаттығын қорғауға ұйытқы болған, қолбасшылық қызмет атқарған. би — дипломат, елші. Ел бірлігіне, ұлт тұтастығына нұқсан келтірер ағайын араздығын басып, руаралық дау-жанжалдарды бітістірумен шектелмей, қазақ ұлысының көрші мемлекеттермен қарым-қатынас жасап, əр түрлі байланыс орнату ісінде де ханға көмекші əрі кеңесші қызмет атқарғаны белгілі.би атағы мұрагерлік заңымен берілетін лауазым емес. Көшпелілер мəдениетінің ерекше қыры — шешендік өнерді меңгермейінше, тек əдет жосындарын жетік біліп, əділет принципін ұстану арқылы ғана би атану, ел сенімін иелену мүмкін болмаған. жүктеу/скачать 0.78 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|