Білім және ғылым министрлігі

Талдаудың басқа жолын экологиялық биогеография, немесе өсімдіктерден, жануарлардан, микробтардан құралатын қоғамдастықтардың таралу заңдылықтарын зерттеуші георгафиялық экология ұсынады.

­ Бірге мекендеуші өсімдіктер , жануарлар, шағын организмдар бір-бірімен және ортамен әртүрлі өзара қатынастарға түседі және бір-бірінен көріністі құраммен және түрлердің санымен, сондай-ақ олардың құрылым ерекшеліктермен ерекшеленетін бірлестіктерді (ценоздар) құрайды

Іс жүзінде кез-келген ценоздан өсімдіктер бірлестігін (фитоценоз), жануарлар әлемін, шағын организмдер бірлестігін ерекше бөліп алуға болады.

Экологиялық биогеографияда құрылық дифференцацисының элементарлық бірлігі болып, тірі және сіресіп қалғандар(атмосфера,топырақ,су) компоненттерінің айқын құрамымен, зат алмасу және энергия селімен бірыңғай кешенге біріккен жер бетінің біркелкі учаскесі - биогеоценоз табылады. Биогеоценоз шекаралары биогеоценоз компоненттерінің өте маңыздыларының және ең жеңіл бөлінетіндерінің (физиономиялық) біреуі ғана болатын өсімдіктер бойынша белгіленеді.

Ең жоғарғы ранг бірлігі — биом — өсімдіктердің физиономиялық белгілері бойынша, көбінесе аймақтық сипатының бар болуымен, және территориялық үйлестірулерден көрінетін қандай да бір аймақтың биогеоценоз қосындылары: тундраның, тайганың, араласқан ормандардың және т.б. бөлінеді

2 апта

ОБСӨЖ № 4

ОБСӨЖ тақырыбы: Биогеография – географиялық қабықтың басты компоненті ретінде.

ОБСӨЖ жоспары:

1.Биогеография – географиялық қабықтың басты компоненті ретінде.

2.Биогеография бөліктері.

Студенттің орындайтын тапсырмасы:

Глоссарий:

1. 
   Флора –
   
2. 
   Фауна -
   
3. 
   Микрофлора -
   
4. 
   Биота -
   
5. 
   Ареал -
   
6. 
   Тарихи биогеография -
   
7. 
   Экологиялық биогеография-
   
8. 
   Георгафиялық экология-
   
9. 
   Бірлестік-
   
10. 
    Популяция –
    
11. 
    Зооценоз -
    
12. 
    Фитоценоз –
    
13. 
    Биом -
    

Биосфера –тірі организмдер мекендеген және олардың әсерінен өзгерген Жердің қабығы.

Жер бетінде тірі организмдер ең алғаш ұсақ су қоймаларында пайда болды деген пікір бар. Олар жылы климаттың әсерінен пайда болған. Сол кезде жорамалдар бойынша күннің ультрафиолеттік сәулелерінен сақтайтындай қазіргідей озон қабаты болмаған.Бұл қабаттың міндетін атқарушы ол кезде су беттерінде цианобактериялар болған, осы бактериялардың 3 млрд жыл бұрынғы бір клеткалы ядросыз жәндіктердің қалдықтары Африкада табылған.Осы су қоймаларынан тіршілік мұхитқа, кейін жер бетіне тараған. Осыдан соң жер бетіне организмдердің саны күрт көбейіп кетті.Соның ішінде адамның пайда болуын да атап өтуіміз керек.

Барлық биосфера тарихында 500 млн тірі организмдердің түрі болған, ал қазіргі кезде олардың саны 2 млн.нан.10 млн.ға дейін жетеді.

Жер беті не тірі организмдердің кең көлмде таралуына олардың қоршаған ортаға бейімділігі және көбеюінің көп мөлшерде болуы әсерін тигізді.

4.Қазіргі заманғы дүниенің даму тарихы болған оқиғалардың хронологиясын былай сипаттаған:

1. 
   Бірнеше 100 мың жылдан алдын жеңіл элементтердің атомдары пайда болды
   
2. 
   15 млрд жыл бұрын жұлдыздардың бірінші ұрпағы пайда болды, ауыр элементтердің атомдарды түзілді.
   
3. 
   5 млрд жыл бұрын-Күн пайда болды.
   
4. 
   3,8 млрд жыл бұрын- өсімдіктер пайда болды.
   
5. 
   450 млн жыл бұрын-жануарлар пайда болды.
   
6. 
   150 млн жыл бұрын- сүтқоректілер пайда болады.
   

Олар : өзін-өзі ұдайы өндіруге қабілеттілігі, тұқым қуалаушылық – ағзалардың өз белгілері мен қасиеттерін көбею ерекшеліктерін ұрпақтан-ұрпаққа беру, өзгергіштің – ағзаның жаңа белгілері мен қасиеттерге ие болуы, өсу және даму. Даму өсумен тығыз байланысты. Бұл әрекеттің ағза құрамымен құрылымы күрделі де сапалы өзгерістерге ұшырайды, тітіргендіргіштік - ағза айналымындағы ортаның әсеріне түрліше жауап бере алады, өзін-өзі реттеуге қабілеттілігі, дискреттілігі – тірі дене көптеген құрамдас бөлшектердің жиынтығы, яғни, жасуша → ұлпа → мүше → ағза болып табылады.

1.Биосферадағы биогеохимиялық айналым.

2.Биосфера эволюциясы.

Студенттің орындайтын тапсырмасы:

Реферат сұрақтары:

1.Биосфераның негізгі қасиеттері.

2.Биосферадағы зат айналымы мен биохимиялық циклдер.

3.Биосфераның энергетикасы.

4.Биосфера ғаламдық экожүйе.

Тест тапсырмасы:

1. Биосфера деген не?

а) жер шарындағы адамзаттың, жан-жануарлардың, өсімдіктердің және т.б.тірі организмдердің тіршілік ететін ортасы

ә) бір түрдің өкілдерінің екінші бір түр өкілін қорек немесе тіршілік ортасы ретінде пайдалану

б) түрлер арасындағы болатын қарым – қатынастардың ең жоғарғы формасы

в) ағаш өсімдіктер өспейтін тек ксерофильді ерекшелігі бар шөптесін өсімдіктер өсетін жазық жер

д) топырақ ауасының атмосфералық ауамен газ алмасу арқылы оттегімен, ал жер бетіндегі қабатты көмірқышқыл мен байыту

а) 1875ж Австралияның атақты геологы Зюсс

ә) 1987ж Дакучаев

б) 1877ж Кильск университетінің профессоры Х.Мебиустың жұмысында

в) Кузяйкин. А.Г. 1796ж

д) 1940ж В.Н.Сукачев

а) 3

б) 7

д) 10

а) жер шарын түгелдей орап тұрады

ә) табиғи су қоймаларынан құралады

б) жердің қатты қабаты

в) астыңғы қабаты

д) тау жоталардың, шыңдардың қабаты

а) табиғи су қоймаларынан құралады

ә) тау жоталардың, шыңдардың қабаты

б) жердің қатты қабаты

в) астыңғы қабаты

д) жер шарын түгелдей орап тұрады

а) жердің қатты қабаты

ә) тау жоталардың, щыңдардың қабаты

б) жер шарын түгелдей орап тұрады

в) астыңғы қабаты

д) табиғи су қоймаларынан құралады

а) архей

б) прогрессивті эндемик

в) субэндемик

д) релективті

1.Жер шары өсімдігінің өсуі.

2.Жер шары өсімдіктері.

ОБСӨЖ мәтіні; Жер шары өсімдігінің өсуі, бірлестік, құруы, ағаш, бұта шөптесін өсімдіктер болып келуі, түрдің бір жерде аздығы, екінші жерде көптігі, орманг,шөлдала, шалғын, су өсімдіктері болып бөлінуі көптеген фактордың әсері екендігі дәлелдеуді қажет етпейді. Солтүстіктен оңтүстікке қарай тундра орманды алқап, шалғынды жерлер, аралас орман, дала шөл, субтропика, тропика болып бөлініп келсе олардың әрқайсысы өзен, көл, қырат, тау, батпақтарына байланысты өсімдік зоналарына бөлінеді.

Шведцария ботанигі Брокман- Ерош.М «Идеалды континет»(1877ж) атты кітап шығарып өсімдіктердің жер шарында таралу жөнінде өз заңдылығын ұсынды.

Брокман – Ерош заңдылығы:

1.Жылылықтың экватордан полюске қарай азаюы

2.Теңіз бен материкке соғатын ылғалды жерге өсімдікке әсер ететіндігі

3.Материктен теңізге қарай соғатын құрғақ жел әсері

4.Жаңбырдың теңізден материкке қарай азаюы


Жер шары өсімдіктері

1.Тропикалық орманды алқап үш формацияға бөлінді.

А) Ылғалды тропикалық орман. Экватордан оңтүстікке, солтүстікке қарай ылғалдылық азая береді.

Б) Субтропикалық ормандар өсімдіктері мәңгі жасыл қалыңда етті жапырақтары бар.Субтропика өсімдіктері жылылықпен ылғалдылықты қажет етеді.

В) Қыс мезгілінде де жасыл болып тұратын орманды алқап климаты ылғалды, жазы құрғақтау

2. Шөл, шөлейтті дала белдеуі.Теңіз жағалауынан бастап, солтүстікке қарай шөл дала мен өсімдіктерімен алмасады.Тұрақты соғатын құрғақ жел өсімдіктер түрінің, санына өз әсерін тигізбей қоймайды. Құрғақ, шөл дала температурасы төмендеу орманды зонамен жалғасады.

3.Орманды белдеу алқабы. Жазда жасыл ағаш орман ағасштары,қылқан жапырақты және қатты жапырақты орман алқабы аумақты жерді алып жатыр. Теңіз жағалауында көктемі, жазы жылы,қысы суық болғандықтан, жапырақтары жылдың суық мезгілінде түсіп отырады, сондықтан қылқан жапырақты орман өкілдері шығыста континенталды ауа райы жағдайына ауысып, шоғырланған.Қатты жапырақты орман ағаштары да құрғақта, жылы, бірақ ылғалдылық жетіспеген аралықта өседі. Қатты жапырақты орман өкілі лавр ылғалы ылғалы молырақ теңіз жағалауында ауыспалы болып тұратын жерлерінде өседі.

4.Ормансыз солтүстік белдеу. Бұл негізінен, екі фармацияға бөлінеді.

А) Ауа райының қолайсыздығына байланысты, бойлары кішігірім бұта, ағаш, өсімдіктер өседі.

Б) Ағаш өсімдік өспейтін далалы алқап.

1.Жер шарындағы тірі организмдер.

2.Жер шарындағы жануарларының таралуы.

Студенттің орындайтын тапсырмасы:

Коллоквиум сұрақтары:

1.Тірі организмдер, оның классификациясы мен систематикасы.

2.Тіршілік ету орталарындағы тірі организмдердің таралуына сипаттама.

3.Тірі организмдердің жер шарында таралуы.

1.Организмдердің экологиялық факторлар.

2.Организмдердің негізгі тіршілік орталары.

ОБСӨЖ мәтіні: Экологиялық факторлар - кез – келген тірі организм өзін айнала қоршаған табиғи ортамен тығыз байланыста ғана өмір сүре алады. Олар – топырақ, су, менералды заттар, жер бедері және атмосфералық әртүрлі құбылыстар. Табиғи ортаның компоненттері (ірі немесе ұсақ бөліктері) тірі организмдерге теріс немесе оң әсер етуі мүмкін. Сондықтан әрбір организмнің өзіне ғана қолайлы ортасы немесе мекені болуы тиіс. Мәселен, көлбақа үшін қалыпты өсіп-көбеюіне орта ылғалы мол көл қажет. Бірақ та, организм үшін табиғаттың барлық элементтері белгілі мөлшерде қажет және жиынтық күйінде әсер етеді.Олардың біреуі қажет, екіншісі орташа, үшіншісі мүлдем қажет емес зиянды болуы мүмкін.Сонымен орта дегеніміз- организмнің өсіп-көбеюіне,тіршілігіне, дамуы мен таралуына тікелей жанама әсер ететін айнала қоршаған орта.

Экологиялық фактор дегеніміз – организм үшін қажетті немесе теріс әсерін тигізетін ортаның элементтерін айтамыз. Табиғатта экологиялық факторлар жиынтық күйінде әсер етеді. Организмдер болса факторлардың әсеріне әртүрлі реакция береді. Мысалы, ащы суда тіршілік ететін организмдер үшін тұз және минералды заттар шешуші рол атқарса, ал тұщы су организмдер үшін қажеті шамалы.

Шөл-шөлейтті жерлердегі өсімдіктер үшін жоғарғы температура, ылғалдың аздығы қолайлы фактор болса, ал орман өсімдіктеріне бұл қолайсыз ортаның факторлары болып табылады. Міне, осы жағдайлар мен факторлар оларға организмдердің бейімдеуші ұзақ жылдар бойы қалыптасқан тарихи дамудың жемісі деп білеміз. Нәтижесінде жануарлар мен өсімдіктердің түбегейлі қалыптасқан географиялық белдемдері айқындалады.

Жануарлардың тіршілік формасын жіктеу Д. Н. Кашкаровтың (1945 ж) жүйесі бойынша:

1. 
   Жүзгіш формалар (нектон, планктон, бентос);
   
2. 
   Жартылай суда тіршілік ететіндер; (уақытша қорек үшін сүңгитіндер)
   
3. 
   Қазғыш формалар; (жер бетіне шықпайтындар, жер бетіне уақытша шығатындар)
   
4. 
   Құрлық формалар; а) ін қазбайтындар (жүгіргіштер, секіргіштер, жорғалаушылар) ә) жартас жануарлары; ағашқа өрмелегіштер: а) ағаштан түспейтіндер; ә) ағаштарда жүретіндер;
   
5. 
   Әуе формалары: а) әуеде жемтігін ұстайтындар;
   

1. 
   Эпифиттер – топырақта тамыры болмайтын ағаштарға асылып, шырмалып өсетін өсімдіктер (қына, мүк)
   
2. 
   Фанерофиттер – жер бетінде өсетін барлық ағаштар, бұталар, шөптесін өсімдіктер.
   
3. 
   Хамефиттер - өркендері жер бетінен өсетін шөптесін көп жылдық өсімдіктер. Қыста өркендері үсімейтін (тобылғы, теріскен)
   
4. 
   Гемикриптофиттер – жер бетіндегі өркендері қыста үсіп қалатын, ал пиязшықтары сақталатын өсімдіктер.
   
5. 
   Криптофиттер немесе геофиттер – топырақтың терең қабатында тамыр түйнектері сақталып қалатын көп жылдық өсімдіктер (сәбіз, шалған)
   
6. 
   Терофиттер – жер асты, жер үсті мүшелері тегіс үсіп немесе қурап қалатын бір жылдық өсімдіктер (астық тұқымдастар)
   

1.Антропогендік физикалық әсерлер және оларды нормалау.

2.Экологиялық сапа нормативтері.

Студенттің орындайтын тапсырмасы:

Бақылау сұрақтары:

1.Абиотикалық факторлардың әсер ету деңгейі.

2.Экологиялық факторлардың классификациясы.

3.Биотикалық қауымдастық.

4.Биотикалық қауымдастықтың ішкі құрылымы.

Тест тапсырмасы:

1. Антропогендік фактор дегеніміз не?

а) айнала қоршаған ортаға тигізетін адам баласы іс әрекетінің тікелей немесе жанама әсері

ә) ащы суда тіршілік ететін организмдер

б) топырақ, су, минералды тұздар, жер бедері және атмосфералық құбылыстар

в) организм үшін қажетті немесе теріс әсерін тигізетін орта

д) организмдерге әсер ететін бейорганикалық ортаның жиынтығы

а) абиотикалық, биотикалық, антропогендік

ә) гидрологиялық

б) топырақ, су, минералды тұздар, жер бедері және атмосфералық құбылыстар

в) эдафикалық фактор

д) гигрофильдер, гигрофиттер

а) организм үшін қажетті немесе теріс әсерін тигізетін орта

ә) ащы суда тіршілік ететін организмдер

б) организмдерге әсер ететін бейорганикалық орта

в) тірі организмнің бір-біріне және ортаға жағымды немесе жағымсыз әсер етуі

д) топырақ, су, минералды тұздар, жер бедері және атмосфералық құбылыстар

а) организмдерге әсер ететін бейорганикалық ортаның жиынтығы

ә) ащы суда тіршілік ететін организмдер

б) топырақ, су, минералды тұздар, жер бедері және атмосфералық құбылыстар

в) тірі организмнің бір-біріне және ортаға жағымды немесе жағымсыз әсер етуі

д) организм үшін қажетті немесе теріс әсерін тигізетін орта

а) тірі организмнің бір - біріне және ортаға жағымды немесе жағымсыз әсер етуі

ә) ащы суда тіршілік ететін организмдер

б) топырақ, су, минералды тұздар, жер бедері және атмосфералық құбылыстар

в) организм үшін қажетті немесе теріс әсерін тигізетін орта

д) организмдерге әсер ететін бейорганикалық ортаның жиынтығы

а) айнала қоршаған ортаға тигізетін адам баласы іс әрекетінің тікелей немесе жанама әсері

ә) ащы суда тіршілік ететін организмдер

б) топырақ, су, минералды тұздар, жер бедері және атмосфералық құбылыстар

в) организм үшін қажетті немесе теріс әсерін тигізетін орта

д) организмдерге әсер ететін бейорганикалық ортаның жиынтығы

1.Биоценоздың экологиялық орны.

2. Биоценоздың кеңістік құрылымы

ОБСӨЖ мәтіні: Экологиялық орын. Әрбір жеке организмнің тек өзіне тән қолайлы тіршілік ететін орны болады. Ол көбінесе биоценоздың құрылымына байланысты өзінің атқаратын ерекше функциясымен сипатталады. Мәселен, шөптесін өсімдіктер мен орман ағаштары Австрияда немесе Еуропада болсын олардың экологиялық орны мен атқаратын қызметі ұқсас болып келеді. Экологиялық орынның тұрақты болуы көбінеее қоректік бәсекелестікке де тікелей байланысты. Ал, бір систематикалық түрде жататын туыс түрлер тіптен қоректік тұрғыда өте тиімді жіктелген. Мәселен, суда кездесетін ескек аяқты су қандалаларының екі түрі бір жерде тіршілік ете береді. Себебі, бірі жыртқыш болса, екіншісі қалдық қоректі. Мұндай жағдайда, организмдердің экологиялық орны тұрақты келеді. Өсімдіктерде де экологиялық орын жақсы жіктелген. Мәселен, өсімдіктің гүлінің шырыны Емен қоректенетін аралар, оның жапырағында, сабағында немесе тамырында тіршілік ететін түрлердің өкілдерімен ешбір бәсекелестікке бармайды. Сол сияқты ормандағы ағаш тектес немесе өсімдіктер ярустылыққа (қатарлар) байланысты реттеліп орналасқан.Әрбір биоценоздің өзіндік түр-қалыптасқан. Сондықтан биоценозда бір түрдің популяциясы өте көп болса, ал екіншілері керісінше болуы мүмкін.

Осыған байланысты биоценоз ондағы түрлердің санымен және сапасымен сипатталады. Егерде биоценозда бір немесе екі өсімдік түрі оның 90% құраса — доминантты (басым) өсімдіктерге ие болады. Кейде мұндай өсімдіктерді сол биоценоздың эдификаторы деп те атайды. Мәселен, қарағайлы орманда қарағай - эдификаторы болып саналады.

Биоценоздың кеңістік құрылымы

Биоценоздарға организмдер алғаш рет қоныстанғаннан бастап көптеген экологиялық факторлаға байланысты орналасады. Организмдер жердің рельефіне қарай горизонтальды немесе вертикальды бағытта орналасуы мүмкін. Ол үшін әрбір жеке түр бір-біріне кедергі келтірмеуі тиіс. Соның биоценоздағы бір көрінісі -ярустылық (қатарлық). Ярустылық- биоценосдардың биіктік бойынша жиіктелуі. Ярустылықты өсімдіктер бірлістігінен көруге болады. Мәселен, орманннан 6 ярустылықты кездестіреміз: (шырша, қарағай, емен, т.б); IV екінші қатарлы ағаштар (шетен, ырғай); III бұталы ағаштар (шие, итмұрын,т.б) IV жартылай бұталы ағаштар (тобылғы, сасырлар); V шөптесін өсімдіктер (қымыздық, шайқурай); VI қыналар мен мүктер. Тіпті ярусқа тән оның микроклиматы, түрлік құрамы, бейімделу белгілері жіктелген.

Топырақтағы, судағы организмдерден де өзіне тән ярустылықты байқауға болады. Бірақ, мұндағы экологиялық факторлар мен талаптар әр түрлі болуы мүмкін. Сол сияқты ярустылық заңына бағынбайтын түрлер де бар. Мәселен, олардың қатарына көптеген паразиттерді, ірі аңдар мен құстарды жатқызуға болады. Ярустылық пен горизонтальталды биоценоздардың да кеңістік құрылы ерекшеленеді.

Биоценоздың экологиялық құрлымы. Әрбір биоцено организмдердің белгілі бір экологиялық топтарынан тұрады. Олар көпнесе ылғал, жарық, қорек т.б. факторларға байланысты жіктеліп отырады және өзіндік қызмет атқарады. Экологиялық құрлым- биоценоздағы түрлері, жиынтығы мен кеңістігі арқылы сипатталады. Биоценоз- уақыт пен кеңістікке қатысты және антропогентік факторларға байланысты өзгеріп отырады. Сондықтан биоценоздардың жәй және күрделі типтерін ажыратуға болады. Мәселен, тропика биоценоздары мен Қазақстанның орманды –дала биоценоздарын ешбір салыстыруға болмайды. Олар бір-бірімен түрдің көпшілілігімен де, биомассамен де ерекшеленеді. Атап айтқанда, шөл-шөлейтті, тундра биоценоздары жәй биоценоздар қатарына жатады, ал орман, орманды дала, тропикалық биоценоздары күрделі биоценоздар болып есептеледі.

Су биоценоздары құрлықпен салыстырғанда қарапайым болып келеді. Ол көбінесе су жүйесінде құрлықтағыдай атмосфера мен топырақтың болмауы, әрі жетекші факторлардың (жарық, температура, қорек, қысым, оттегі, т.б) бірегей болуы үлкен роль атқаратыны белгілі.

Экожүйедегі энергия. Жоғары да келтірілгендей биоценодағы организмдер арасында тұрақты қоректік байланыстар қалыптасқан. Осы қатынастар белгілі бір организмдерлің тобын біріктіріп отырады. Ол қоректік тізбектер бірнеше құрамдас бөліктердің тұруы мүмкін. Ол үш бөлімнен тұрады.

Біріншісі – продуценттер немесе өндірушілер. Бұнда автотрофты жасыл өсімдіктер органикалық заттар түзіп, алғашқы биологиялық өнімділікті түзеді және күн энергиясын жұмсайды (сіңіреді). Екіншісі –консументтер, бұған жануарлар жатады.

Үшінші – редуценттер немесе қайта қалпына келтітушілер. Оларға микроарганизмдер жатады. Олардың ролі ерекше. Яғни, заттарды ыдыратып, қайта қалпына келтіріп, зат айналымын жалғастырып отырады.

Әрбір қоректік тізбектің қатарында белгілі бір тропикалық деңгей қалыптасады. Ол өзінен өтетіе зат және энергия ағымының активтілігімен сипатталады. Мәселен, жаысл өсімдіктер – бірінші тропикалық деңгейді түзсе, фитофагтар – екінші, ал жануарлар тектес қоректілер- үшінші, т.б. жалғаса береді.

Барлық қоректік тізбектер бір-бірімен байланысты және тәуелді болып отырады. Әрбір деңгенден екінші, үшіншіге өткен сайын зат немесе энергия беру жүзеге асады. Осының бәрі биоцненоздағы қоректік тізбектің күрделілігін және біртұтас жүйе ретінде әрекет ететіндігін көрсетеді.

Экологиялық пирамида. Биоценоздағы қоректік тізбектегі қорек (азық) дерліктей организмнің өсуіне немесе биомассаның жинақталуына жұмсалмайды. Оның біразы организмнің энергия қуатына: тыныс алу, қозғалу, көбею, дене температурасын ұстао тұруға жұмсалады.сондықтан біз тізбектің биомассасы екіншісіне дейін толық өңделменді. Егер ондай болған жағдайда табиғатта қор ресурсы таусылған болар еді. Осыған байланысты әрбір келесі қоректік тізбекке өткен сайын азықтық биомассасы азайып отырады. Нәтижесінде, бір тропикалық деңгейден екіншісіне өткен сайын биомасса, сандық құрамы және энергия қоры азайып отыратыныанықталған. Бұл заңдылықты кезінде эколог Ч. Элтон зерттеп өзінін есімімен «Элтон пирамидасы» деп атаған.

Экологиялық пирамаданың негізгі 3 типі бар.

1. 
   Сандық пирамида организмдердің жеке сандық көрсеткішін айқындайды.
   
2. 
   Биомасса пирамидасы – жалры құрғақ салмақты, немесе «өнімділікті» анықтайды.
   
3. 
   Энергия пирамидасы - энергия ағымының қуатын немесе жылу энергиясын анықтайды.
   

Осылайша әрбір элемент тірі организмдерді әлденеше рет пайдаланып отырады. Соның нәтижесінде жер бетінде тіршіліктің дамуы үнемі даму үстінде жүзеге асып, биоценоздағы биогенді айналымды жүзеге асырады. Бірақ та, заттардың биогенді айналымын абсолютті тұрғыда деп түсінбеу керек. Себебі, айналымдағы заттар бір тропикалық деңгейден екішісіне өткен кезде әлсін -әлсін зат айналымына түсіп үздіксіз қайталанып отырады. Нәтижесінде жер шарында органикалық заттар қоры (торф, көмір, мұнай, газ, жаңғыш сланц) жинақталады. Бұл қорлар да өз кезкгінде жұмсалып, қайтадан айналымға түсіп, зат айналымының үздіксіз (шексіз) процесін жалғастырып жатады.

Биогенді айналымының негізгі көзі жер бетінде жасыл өсімдіктердің пайда болып фотосинтез құбылысы басталғаннан бастау алады. Мәселен, атмлсферадағы барлық оттегі тірі организмдер арқылы (тыныс алу т.б.) 2000, көмір қышқыл газы керісінше 3000, ал су 2 000 000 жылда бір рет өтіп өтыратыны дәлелденген.