Бухгалтерлік есепке заңнамалы- нормативтік құжаттардың әдістемелік жинағы 0705002 «Бухгалтерлік есеп және аудит»

Басқада дебиторлық берешек есебіне бухгалтерлік есеп шоттардың типтік жоспары 1280,2180 шоттар қарастырылған.

Қорлар - қызмет барысында сатуға арналған, немесе сату үшін өндіріс процесінде, немесе өндірістік процесте немесе қызметтер ұсыну кезінде пайдалануға арналған шикізат пен материалдар, дайын өнім, аяқталмаған өндіріс, тауарлар. ХҚЕС №2 «Қорлар», ҰҚЕС №2 12 бөлімінде қарастырылған. Бухгалтерлік есеп шоттардың типтік жоспарында жіктеліп қарастырылады:

1310 – «Шикізат және материалдар», онда өндірістік процесте одан әрі пайдалануға арналған шикізат және материалдар, оның ішінде ауыл шаруашылық шикізаттар және материалдар есепке алынады;

1320 – «Дайын өнім», онда дайын, оның ішінде ауыл шаруашылығы өнімі есепке алынады;

1330 – «Тауарлар», онда тауарлардың, оның ішінде сатып алынған және қайта сатуға сақталған ауыл шаруашылығы тауарларының қозғалысына байланысты операциялар көрсетіледі;

1340 – «Аяқталмаған өндіріс», онда аяқталмаған өндіріс бойынша шығындар есепке алынады;

1350 – «Өзге қорлар», онда алдыңғы топтарда көрсетілмеген өзге қорлар есепке алынады;

1360 – «Қорларды есептен шығару бойынша резерв», онда қорлардың құнын сатудың таза құнына дейін төмендетуге арналған резервтерді құруға және қозғалысына байланысты немесе моральдық жағынан ескеруге байланысты операциялар көрсетіледі.

Қоймадағы қорлар қозғалысының карточкасында, сандық-сомалық карточкада және жауапты тұлғаның есебінде жүргізіледі. Кірістері №6 журнал-ордер, шығыстары №11 журнал- ордерлерде жүргізіледі.

р\р №	Шаруашылық операция мазмұны	Шот корякорреспонденциясы
		Д-т	К-т
1	Қорлар қоймаға бастапқы құнмен кіріске алынды	1310 -1350	3310
2	Әкімшілік қажетіне пайдаланған қорлар есептен шығарылды	7110, 7210	1310 -1350
3	Қызметкердің кінәсі бойынша жетпейқалған қорлар шығарылды	1250	1310 -1350
4	Түгендеу барысында артық шыққан қорлар анықталды	1310-1350	6280
5	Аяқталмаған құрылысқа босатылған материалдар есептен шшығарылдыСписаниематериалов, относимых на стоимость незавершенного строительства	2930	1310
6	Қорлардың өзіндік құны есептен шығарылды	7010	1310 -1350
7	Негізгі өндірістің қажетіне пайдаланған материалдар	8100	1310
8	Қосалқы өндірісте пайдаланған материалдар	8300	1310
9	Есептік кезең басында аяқталмаған өндіріс негізгі өндіріске есепке алынды	8100	1340
10	Есептік кезең соңында өндірісте аяқталмаған өндіріс анықталды	8000	8100
11	Есептік кезең соңында өндірісте аяқталмаған өндіріс қоймаға босатылды	1340	8000
12	Қорлар үшін сатыпалушыларға шот ұсынылды	1210	6010
13	Ұсынылған шотқа ҚҚС есептелді	1210	3130
14	Тұрақты сатыпалушыларға баға жеңілдік берілді	1210	6030
15	Өндірістегі дайын өнім қоймаға босатылды	1320	8000
16	Қайтарымсыз қорлар босатылды	7210, 7470	1310-1350
17	Өтеусіз қорлар кірістелді	1310-1350	6230, 6280

Бюджетпен есеп айырысу кезінде салық және бюджетке төленетін басқа да төлемдердің артық төленген сомасын, сондай-ақ ұсынылған шот-фактуралар бойынша есепке алуға жататын қосылған құн салығының сомасын есепке алуды есептесулері, сондай-ақ корпорациялық табыс салығын төлеу бойынша аванстық төлемдер. Бухгалтерлік есеп шоттардың типтік жоспарында жіктеліп қарастырылады:

1410 – «Корпорациялық табыс салығы», онда бюджетке артық төленген корпорациялық табыс салығын көрсетуге байланысты операциялар, сондай-ақ корпорациялық табыс салығын төлеу бойынша аванстық төлемдер көрсетіледі;

1420 – «Қосылған құн салығы», онда есепке алуға жататын, оның ішінде салық заңнамасына сәйкес өтеуге жататын қосылған құн салығы, сондай-ақ бюджетке артық төленген қосылған құн салығы бойынша операциялар көрсетіледі;

1430 – «Өзге салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер», онда ұйымның банктік шотына аударуға жататын және салық заңнамасына сәйкес есепке алуға жататын өзге салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер есепке алынады.

Шаруашылық операция мазмұны	Шот корреспонденциясы
	дебет	кредит
1.КТС бойынша аванстық есептеме жасалды	1410	3110
2.Аванстық есептеме бюджетке төленді	3110	1030
3.Жеткізушілерден алынған шот-фактура бойынша ҚҚС ескерілді	1420	3310
4.Бюджетке төленетін ҚҚС есептелді	3130	1420
5.Кәсіпкерлік шаруаға қолданған қорлардың ҚҚС ескерілді	7210	1420
6.Салықтар бойынша аванстық есептеме төлемдер есептелді	1430	3160,3170, 3180,3190
7. Тапсырылған аванстық есептемелер бюджетпен ескерілді	3160,3170, 3180,3190	1430
8. Кәсіпорында салықтар есептелді	7210,8100	3110-3190
9. Салықтар бюджетке аударылды	3110-3190	1030

Сатуға арналған ұзақ мерзімді активтер есебі.
Сатуға арналған ұзақ мерзімді активтер дегеніміз - егер олардың теңгерімдік құны жалғастыратын пайдалану жолымен емес, негізінен сату есебінен өтелетін болса, сатуға арналған ретінде жіктелетін ұзақ мерзімді активтерді есепке алуға арналған, бұл ретте сату ықтималдығы жоғары болып табылады. Бухгалтерлік есеп шоттардың типтік жоспарында жіктеліп қарастырылады:

1510 – «Сатуға арналған ұзақ мерзімді активтер», онда сатуға арналған ұзақ мерзімді активтер есепке алынады, мысалы сатуға дайындалған жабдық;

1520 – «Сатуға арналған істен шығатын топтар», онда сатуға арналған істен шығатын топтар есепке алынады, мысалы сатуға дайындалған жұмыс істейтін зауыт.

Шаруашылық операция мазмұны	Шот корреспонденциясы
	дебет	кредит
1.Негізгі құралдардың қалдық құны сатуға ауыстырылды	1510	2410
2. Ауыстырылған негізгі құралдармен МЕА сатылды	1210, 1280	1510
3. Сатуға арналған активтер істен шығарылды	1210, 1280	1520
4. Активтер сату үшін істен шығарылды	1520	2410,2730

Өзге қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді активтер есебі.

Бухгалтерлік есеп шоттардың типтік жоспарында жіктеліп қарастырылады:

1610 – «Берілген қысқа мерзімді аванстар», онда активтерді жеткізу негізінде берілген, сондай-ақ есепті кезең ішінде тапсырысшылардан ішінара дайын бойынша қабылданған өнімдерге, қызметтерге ақы төлеу жөніндегі аванстар және өзге берілген қысқа мерзімді аванстар есепке алынады;

1620 – «Алдағы кезеңдердің шығыстары», онда есепті жылдың ішінде қазіргі кезеңде жүргізілген, бірақ алдағы кезеңдерге қатысты шығыстар (сақтандыру ұйымдарына төленген сақтандыру сыйлықтары, жалдау ақысы және т.б.) есепке алынады;

2910 – «Берілген ұзақ мерзімді аванстар», онда активтерді беруге берілген, сондай-ақ тапсырысшылардан ішінара дайын өнімге, көрсетілетін қызметтерге мерзімі бір жылдан асатын аванстар және өзге берілген ұзақ мерзімді аванстар есепке алынады;

2920 – «Алдағы кезеңдердің шығыстары», онда қазіргі есепті кезеңде жүргізілген, бірақ алдағы есепті кезеңдерге жататын шығыстар есепке алынады;

2930 – «Аяқталмаған құрылыс», онда аяқталмаған құрылыс бойынша шығындар есепке алынады, мысалы:

негізгі құралдарды салуға байланысты;

келешекте жылжымайтын мүлікке инвестиция ретінде пайдалану болжанатын объектінің құрылысымен байланысты шығындар;

2940 – «Өзге ұзақ мерзімді активтер», онда алдыңғы топтарда көрсетілмеген ұзақ мерзімді активтердің өзге топтары есепке алынады.

Негізгі құралдар дегеніміз - материалдық активтер, оларды ұйым өндірісте пайдалану немесе тауарларды болмаса көрсетілетін қызметтерді беру үшін, басқа тұлғаларға жалға беру немесе әкімшілік мақсаттар үшін ұстап тұрады және бір кезеңнен көп пайдалану болжанады да өз құнын амортизация арқылы шығарылған өнімнің өзіндік құнына ауыстырады.

Негізгі құралдар түрлері бойынша бөлшектенеді. Жекелеген түрлердің мысалдары мыналар болып табылады:

жер; жер және ғимараттар; машина жабдығы; кемелер; ұшақтар;

автокөліктік құралдары; жылжымайтын мүлікпен біріктірілген жиһаз бен жылжымалы мүлік; кеңсе жабдығы.

Негізгі құралдардың түрлері бойынша бөлшектеуге байланысты синтетикалық шоттар ашылады.

Актив ретінде бастапқы танығаннан кейін жылжымайтын мүлік барлық жинақталған амортизацияны және құнсызданудан пайда болған барлық жинақталған шығындарды қоспай оның өзіндік құны бойынша немесе барлық жинақталған амортизацияны және құнсызданудан пайда болған кейінгі жинақталған шығындарды қоспай қайта бағалау күніне дұрыс құны болып табылатын қайта бағаланған құны бойынша есепке алынады.

Негізгі құралдардың амортизациясын шоғырландыру үшін 2420 «Негізгі құралдардың амортизациясы» шоттар тобы арналған.

Негізгі құралдардың құнсыздануынан болатын шығындарды шоғырландыру үшін 2430 «Негізгі құралдардың құнсыздануынан болатын шығындар» шоттар тобына арналған.

р\р №	Шаруашылық операция	Шот корресподенциясы
		Д	К
1	Құрылыс аяқталғаннан кейін акті бойынша объект кіріске алынды	2410	2930
2	Негізгі құралдарға жөндеу жұмыстар жасалғаннан кейін бастапқы құны ұлғайды	2410	8300
3	Негізгі құралдардың кіріске алынуы:
3.1	Бұрын берілген аванс есебінен	2410	1610
3.2	Басқа заңды және жеке тұлғалардан	2410	3390
3.3	Бірлескен және еншілес ұйымдардан	2410	3320, 3330
4	Ұзақ мерзімді қаржылық жал есебінен	2410	4150
5	Құрылтайшылардан жарғылық капитал салым ретінде	2410	5110
6	Қайтарымсыз заңды тұлғалардан	2410	6220
7	Түгендеу барысында артық шыққанда	2410	6280
8	Жылжымайтын мүлікке инвестициялар негізгі құралдарға салынды	2410	2310
9	Қайта бағаланудан бастапқы құнның ұлғаюы	2410	5420
10	Негізгі құралдарды жылжымайтын мүлікке салуы	2310	2410
11	Қайта бағалану бойынша бастапқы құнның азаюы Жиналған тозу сомаға түзету жасау	5420 2420	2410 5420
12	Бұрын қайта бағалану жасалғаннаның үстіне : Бастапқы құнның өзгеруі Жиналған тозу соманың түзетілуі	7420 2420	2410 7420
13	Бұрын жасалған қайта бағалануды қайта қалпына келтірсе 7420 шотты – кіріс бойынша - ұлғаю сомаға (7420 шотта)	2410 2410	6240 5320
14	Қаржыландырылған ұзақ мерзімді жалдың қайтарылуы	2410	2160
15	Үлестік қатысу әдісімен акциялардың өтелуі	2030,2210	2410
16	Ұзақ мерзімді қаржыландырылған жалдың жал берушіге қайтарылуы (жалға алушының балансында)	4150	2410
17	Негізгі құралдың есептен шығарылуы (жоюдан,қаржылық жал және жетіспеушілікте) –баланстық құнға - жиналған тозу сомаға	7410 2420	2410 2410
18	Кәсіпорынның қызметін тоқтату бойынша негізгі құралды есептен шығару - –баланстық құнға - жиналған тозу сомаға	7510 2420	2410 2410
19	Тозу соманың есептелуі: құрылыс салу бойынша алдағы кезең шығындарға тауарларды өткізудегі негізгі құралдарға әкімшіліктің негізгі құралдарына өндірістік цех негізгі құралдарына операциялық жалдағы негізгі құралдарға	2930 1620 7110 7210 8400 7450	2420 2420 2420 2420 2420 2420