Бухгалтерлік есепке заңнамалы- нормативтік құжаттардың әдістемелік жинағы 0705002 «Бухгалтерлік есеп және аудит»

Физикалық формасы жоқ бірақ ақшалай құндылығы бар кәсіпорынға табыс түсіру маңызы бар актив пайдалану мерзімде өз құнын бірте-бірте шығарылған өнімге ауыстырады.

«Материалдық емес активтер» кіші бөлімі материалдық емес активтерді есепке алуға арналған.

Осы кіші бөлім мынадай шоттардың топтарын қамтиды:

2710 – «Гудвилл», онда гудвиллдің болуымен және қозғалысымен байланысты операциялар көрсетіледі;

2720 – «Гудвиллдің құнсыздануы», онда құнсызданудан болуы мүмкін залалдар тұрғысынан жүйелі жүргізілетін тестілеу қорытындылары бойынша гудвиллдің құнсыздануын көрсету жөніндегі операциялар ескеріледі;

2730 – «Өзге материалдық емес активтер», онда сипаты және ұйымның қызметінде қолданылу жағынан ұқсас активтер тобы есепке алынады, мысалы:

тауарлық белгілер;титулдық және баспа құқықтары; компьютерлік бағдарламалық қамсыздандыру; лицензиялар мен франшизалар;

өнеркәсіптік меншікке арналған авторлық құқықтар, патенттер және басқа құқықтар, көрсетілетін қызметтерге және пайдалануға арналған құқықтар; рецептілер, формулалар, модельдер, сызбалар және тәжірибелік үлгілер; және әзірлеу процесіндегі материалдық емес активтер.

2740 – «Өзге материалдық емес активтердің амортизациясы», онда материалдық емес активтердің амортизациясы сомасы шоғырландырылады, бұл ретте пайдалы қолданудың анықталмаған мерзімі бар материалдық емес активтерге амортизация есептелмейді, ал жыл сайын құнсыздануға тест жүргізіледі;

2750 – «Өзге материалдық емес активтердің құнсыздануынан болатын шығындар», онда өзге материалдық емес активтердің құнсыздануынан болатын шығындар сомасы шоғырландырылады.

р\р №	Шаруашылық операция	Шот корресподенциясы
		Д	К
1	МЕА кіріске алынды: -қызметкердің дебиторлық берешегі бойынша ҚҚС сомасына % бірлескен, еншілес кәсіпорындардан ҚҚС сомасына % басқа заңды және жеке тұлғалардан ҚҚС сомасына % қайтарымсыз мемлекет ұйымдардан қайтарымсыз басқа заңды тұлғалардан және түгендеуде артық шыққанда қайта бағалануда бастапқы құнның ұлғаюы	2730 1420 2730 1420 2730 1420 2730 2730 2730	1250 1250 3320,3330 3320,3330 3310,3390 3310,3390 6230 6220,6280 5420
2	МЕА қайта бағаланудан бастапқы құны азаюы - тозу соманың түзетілуі	5420 2740	2730 5420
3	Қайта бағалану бұрын жасалмаса немесе жасалған үстіне қайта жасалса	7440	2730
4	Табиғи апатты жағдайларда немесе қызмет тоқтатылса Жиналған тозуы	7410, 7510, 2740	2730 2730
5	МЕА сатыпалушыларға келісім құнмен есептелсе	1210	6210

Биологиялық активтер есебі

Ауыл шаруашылық өндірісі кәсіби мамандырлу бойынша - өсімдіктер және мал шаруашылығы болып танылады

Мал басының (өсімдіктер) синтетикалық есебі үшін кәсіпорынның Есеп саясатына сәйкес бухгалтерлік есеп шоттардың типтік жоспарының екінші бөлімінде 2500-«Биологиялық активтер» кіші бөлімі ауылшаруашылық қызметімен байланысты биологиялық активтерді есепке алуға арналған шоттар тобынан тұрады:

2510-«Өсімдіктер»,

2520-«Жануарлар».

Биологиялық актив дегеніміз – жануар ( мал басы) немесе өсімдік. Биологиялық актив бастапқы таныған сәтте және баланстың әрбір күнгі жағдайы бойынша әділ құнын жеткілікті сенімді деңгейде өлшеуге болмайтын жағдайлардан басқа есеп айырысу өткізу шығыстарын қоспай әділ құны бойынша өлшенеді.

Бұл шоттар активті, негізгі, инвентарлық шоттар болып саналады; олардың дебеті бойынша есепті кезеңнің басы мен аяғындағы, есепті кезең ішінде түскен малдардың тірілей салмағының нақты өзіндік құны көрсетіледі, кредит бойынша – шығарылып тасталған (кеткен) малдардың нақты өзіндік құны көрсетіледі. Бухгалтерлік есеп шоттарында жасалатын шаруашылық операциялар бейнеледі:

р\р №	Шаруашылық операция	Шот корресподенциясы
		Д	К
1	Жеткізушілерден мал кіріске алынды: келісім құнмен ҚҚС сомасына	2520 1420	3310 3310
2	Негізгі табыннан бордақыға мал іріктелді	8100/1	2520
3	Негізгі табыннан төл малы іріктелді	8100/2	2520
4	Төлге қойылған малдан төл алынды	1340,1350	8100/2
5	Бордақыға қойлған малға жем-шөп босатылды	8100/1	1310
6	Бордақыға қойылған малдан өнім (ет) алынды	1320	8100/1
7	Төл малы негізгі табынға ауыстырылды	2520	1340
8	Өсімдіктер өндірісінің өнімі кірістелді	1320	8100/3
9	Жеткізушілерден түқым кірістелді	1310	3310
10	Сатыпалушыларға мал үшін шот ұсынылды ҚҚС сомасына Малдың өзіндік құны есептен шығарылды	1210 1210 7010	6010 3130 2520,1350
11	Негізгі табыннан мал негізгі құрал ретінде іріктелді	2410	2520

Меншікті капиталдың синтетикалық есебі

Кәсіпорынның меншікті капиталы мен резервтер есебің жүргізуге арналған шоттар. Меншікті капитал –ол, міндеттемелерді шегертткеннен кейінгі қалған активтер. Кәсіпорынның меншікті капитал құрылымы: жарғылық капитал, төленбеген капитал, сатып алынған меншікті үлес құралдары, эмиссиялық кіріс, резервтер, бөлінбеген пайда (жабылмаған залал), қорытынды пайда (қорытынды залал). Бухгалтерлік есеп шоттардың типтік жоспарында қарастырылған :

5000 «Жарғылық капитал» кіші бөлімі шығарылған капиталды, ұйымдардың жарғылық капиталын немесе мүліктік (үлестік жарна) қорын есепке алуға арналған.

Осы кіші бөлім мынадай шоттардың топтарын қамтиды:

5010 – «Артықшылықты акциялар», онда акционерлік қоғамның төленген эмиссияланған артықшылықты акцияларының жиынтықты атаулы құны есепке алынады;

5020 – «Қарапайым акциялар», онда акционерлік қоғамның төленген эмиссиялық қарапайым акцияларының жиынтық атаулы құны есепке алынады;

5030 – «Салымдар мен пай», онда серіктестіктің жарғылық капиталына салымдардың құны есепке алынады.

5110 – «Төленбеген капитал», онда эмиссиялық акцияларды төлеу, ұйымдардың жарғылық капиталына салымдар (мүліктік жарналар) енгізу жөніндегі операциялар, сондай-ақ жеке тұлғалардың және ұйымдардың эмиссиялық акцияларды төлеу жөніндегі берешегі және құрылтайшылардың ұйымдардың жарғылық капиталына салымдарды (мүліктік жарналарды) енгізу жөніндегі берешегі көрсетіледі.

5210 – «Сатып алынған меншікті үлес құралдары», онда өздерінің меншікті үлес құралдарын сатып алу кезінде ұйым келтірген шығындар ескеріледі.

5310 – «Эмиссиялық кіріс», онда шығарылған акциялар бойынша эмиссиялық кіріс (жеке меншік үлестік құралдардың құны мен оларды іске асыру кезіндегі олардың атаулы құны арасындағы айырма) есепке алынады.

5400 «Резервтер» кіші бөлімі қаржылық есептілік стандарттарының талаптарына сәйкес, сондай-ақ құрылтайшы құжаттарға және ұйымның есеп саясатына сәйкес капиталдың шоттарында көрсетілетін резервтерді есепке алуға арналған.

Осы кіші бөлім мынадай шоттардың топтарын қамтиды:

5410 – «Құрылтайшы құжаттармен белгіленген резервтік капитал», онда Қазақстан Республикасының заңнамасына және құрылтайшы құжаттарға сәйкес белгіленген резервтік капитал көрсетіледі;

5420 – «Негізгі құралдарды қайта бағалауға арналған резерв», онда негізгі құралдарды қайта бағалау жөніндегі операциялар көрсетіледі;

5430 – «Материалдық емес активтерді қайта бағалауға арналған резерв», онда материалдық емес активтерді қайта бағалау жөніндегі операциялар көрсетіледі;

5440 – «Сатуға арналған қаржы активтерін қайта бағалауға арналған резерв», онда сатуға арналған қаржы активтерін қайта бағалау жөніндегі операциялар көрсетіледі;

5450 – «Шетелдік қызмет бойынша шетел валютасын қайта есептеуге арналған резерв», онда монетарлық бап бойынша туындаған бағамдық айырмаларн көрсетіледі, ол мәні жағынан шетелдік ұйымға ұйымның таза инвестицияларының бір бөлігін құрайды және ұйымның қаржылық есептілігінде таза инвестиция қатардан шыққанға дейін жеке капитал ретінде жіктеледі, одан кейін кіріс немесе шығыс ретінде танылады;

5460 – «Өзге резервтер», онда алдыңғы топтарда көрсетілмеген өзге резервтер көрсетіледі.

5500 «Бөлінбеген пайда (жабылмаған залал)» кіші бөлімі бөлінбеген пайданы немесе жабылмаған залалды есепке алуға арналған.

Осы кіші бөлім мынадай шоттардың топтарын қамтиды:

5510 – «Есепті жылдың бөлінбеген пайдасы (жабылмаған залалы)», онда есепті жылдың бөлінбеген пайдасы (жабылмаған залалы) көрсетіледі;

5520 – «Өткен жылдардың бөлінбеген пайдасы (жабылмаған залалы)», онда өткен жылдардың бөлінбеген пайдасы (жабылмаған залалы) көрсетіледі.

5600 «Қорытынды пайда (қорытынды залал)» кіші бөлімі есепті жылда ұйымның қорытынды пайдасын (қорытынды залалын) есепке алуға арналған.

5610 – «Қорытынды пайда (қорытынды залал)» есепті жылда ұйымның қорытынды пайдасын (қорытынды залалын) есепке алуға арналған, сондай-ақ есепті жылда түпкілікті қаржы нәтижесін қалыптастыру жөніндегі ақпарат қорытындылады.

2005ж. 13.06. «Валюталық қарымқатынастардың реттелуі мен валюталық бақылау» Заңына, 2003ж. 05.04. «ҚР кедендік кодексіне», 2007ж. 28.02. «Бухгалтерлік есеппен қаржылық есептілігі» Заңына және 2007ж. 22.06.бухгалтерлік есепті жүргізу ережесіне сәйкес ҚР валюталық операциялары жасалады. Әр түрлі әрекеттер бойынша шетелмен қарымқатынасқа түсу сырт экономикалық қызметтер болып танылады (ақа аудару, тауарлар (немесе қызмет көрсету) әкелу - импорт, тауарлар (немесе қызмет көрсету) шетелге шығару- эспорт болып айқындалады.

Бұрын басқа мемлекеттен әкелінген тауарлар қайта өңдеусіз басқа жаққа өткізу немесе мемлекеттен шығару әрекеттерді реэкспорт деп атайды, ал бұл мемлекетті реэспорттық мемлекет деп. Реэкспорттың ең басты маңызы тауар ешқандай өңделуге жатпау керек. Сатыпалушы мен жеткізуші арасында делдал қатысу керек.

Бұрын сатылып мемлекеттен шығарылған тауарлар сырт рынокта сатылмайқалса өз мемлекетіне қайтарылған тауарлардың әрекетін реимпрот деп атайды.

Тауарлардың кедендік құны – бұл Қазақстан Республикасының кедендік шекарасынан өту кезіндегі олар үшін нақты төленген немесе төленуге тиіс баға (құн) - кедендік баж; кедендік алымдар; алдын-ала шешім үшін төлемақы.

Тауардың кедендік құнын тауарлардың шекарадан өткенде декларант анықтайды.

Кедендік төлемдер мен салықтар ұлттық валютамен, сондай-ақ шетелдік валютамен төленеді. Кедендік органдар алған кедендік төлемдер мен салықтар мемлекеттік бюджетке аударылады.

Экспорттық-импорттық операцияларды жүргізген кезде ұлттық валютасының шетелдік валютаға қатысты бағамының тұрақты өзгеруінің нәтижесінде бағам айырмашылықтары пайда болады, бұл №21 ХҚЕС-на сәйкес бағамның өзгерген кезде бухгалтерлік есеп пен қаржылық есеп беру жүйесінде шетелдік валютаның бір мөлшерін есеп беру валютасында көрсету нәтижесінде пайда болған айырмашылығы, 1995ж. 30.03. «ҚР Ұлттық банк жөніндегі» Занға сәйкес жасалады.

Кірістер – есептік кезең ішінде экономикалық пайданың көбеюі немесе активтердің ұлғаюы, міндеттемелердің азаюы. Есептік кезең соңында 5510 шотпен жабылады.

Жылдық жиынтық табыс – негізгі және негізгі емес қызметтерден есептік жыл ішіндегі жеке және заңды тұлғалардың жан жақтан алынған кірістері. Негізгі қызметтердің кірістері: дайын өнімді өткізгеннен түскен түсімдер, кіріске алынған тауарларды сатқаннан түскен түсімдер, салып тапсырған құрылыстар мен ғылыми зерттеу жұмыстар,

Және сыйақылармен пайыздар, дивидендтер, гонорарлар, роялти.

Негізгі емес қызметтердің кірістері: өткізілген материалдық емес активтер, негізгі құралдард мен құнды қағаздардың түсімі . Кірістер есебі № 18 «Кірістер» ХҚЕС-да қарастырылған.

Сатылған тауарлардың кірістері танылады, егер - кіріске алу ақылар мен тәуекелділіктерді кәсіпорын сатыпалушыға аударып тастаса;

• 
  егер кәсіпорын сатылған тауарларға бақылау жасамаса;
  
• 
  егер кірістер сенімді бағаланса;
  
• 
  егер жасалған делдалдықтан пайда алынуына сенімді болса;
  
• 
  егер жасалған делдалдықтан алынатын табыс дұрыс бағаланса.
  

Шығыстар (расходы)– есептік кезең ішінде кәсіпорынның жасаған шағыстарын есепке алу. Кәсіпорын табыс табу барысында қандайда болса шығыс жасауға мәжбұр болады. Шығындар ол өнім шығару, тауарлар өткізу барысында активтердің азаюы немесе міндеттемелердің пайда болуы. Есептік кезеңде кірістерді есепке алу қандайда бір шығындарды мойындатады. Шығындар ағымды (есепте)және кейінге қалдырылатын (баланста) болып бөлінеді. Өндірістік шығындар тікелей және үстеме шығындар болып бөлінеді. Тікелей шығындар өнімнің (жұмыстың) өзіндік құнын құрайды. Шығындар қай мерзімде жасалды сол мерзімде есептеледі. Өнімнің (жұмыстың) өзіндік құнына кірмейтін шығындар есептік кезең шығындарына жатады. Шығыстарды 7- бөлім шоттарында ескеріледі.