REFERENCES
-
Международные акты о правах человека: Сборник документов. -М.: Издательская группа НОРМА-ИНФРА.М, 1998.
-
Ибраева А.С. - Теория государства и права, Алматы. -Жеты Жаргы, 2006 г.
-
Статистические данные. http://www.stat.gov.kz/
-
Первый съезд женщин Казахстана - http://zhensovet.kz/content/1-съезд-женщин-казахстана (5 марта 2011г.).
-
Резюме
В данной статье автором рассмотрен международно-правовой статус женщин, особенности защиты прав женщин в Республике Казахстан.
Түйін
Берілген мақалада автор әйелдердің халықаралық құқықтық мәртебесін, Қазақстан Республикасында әйелдердің құқықтарын қорғау ерекшеліктерін қарастырды.
УДК 342:341.218(575.2)(-87)
Джаналиева Н.К.,
преподаватель кафедры гражданского процесса и нотариата
Кыргызской Государственной Юридической Академии
СОВРЕМЕННОЕ СОСТОЯНИЕ И ТЕНДЕНЦИИ РАЗВИТИЯ ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА ОБ АДМИНИСТРАТИВНОЙ ЮСТИЦИИ В КЫРГЫЗСКОЙ РЕСПУБЛИКЕ
В данной научной статье автор анализирует и рассматривает современное состояние и тенденции развития законодательства об административной юстиции в Кыргызской Республике в целях защиты прав и интересов граждан.
Ключевые слова: Административная юстиция, законодательство,
Конституция, административный кодекс, административное производство Конституция Кыргызской Республики каждому гарантирует судебную защиту его прав и свобод (ст. 16), возможность обжаловать в суд решения и действия (или бездействия) органов государственной власти, возмещение ущерба причинённого неправомерными действиями государственных органов (ст. 41).[1]
Также, Конституция Кыргызской Республики предоставляет не только право на судебную защиту нарушенных государственными органами прав,
в том числе, предусмотренных международными договорами, но и возможность обращаться за их защитой в международные органы по правам человека.
Что же представляет собой правовой институт «административная юстиция» и как законодательно обеспечивается в Кыргызской Республике?
Первой страной, в которой институт административной юстиции получил научное обоснование и, следовательно, возникла литература о нем, была Франция. Зарубежный опыт свидетельствует о том, что, например, во Франции административная юстиция законодательно обеспечена более двухсот лет назад и довольно успешно функционирует до сегодняшнего дня, как и во многих странах Западной Европы со второй половины XIX в.
Глубокое научное обоснование института административной юстиции было осуществлено в Германии, где к середине XIX в. сложилась соответствующая законодательная база, а к концу XIX в. - обширная литература, представленная работами Р. Гнейста, Л. Штейна, О. Майера и других ученых.
Административная юстиция - необходимый элемент правового государства, появление которого в правовых системах зарубежных стран относится к XIX в. С учетом мировой практики можно выделить два ее вида: самостоятельная, не зависимая от судов общей юрисдикции, и система, при которой решения административных судов могут быть обжалованы в суд общей юрисдикции.
Некоторые авторы рассматривает этот институт права как в широком, так и в узком смысле: в широком - как правосудие, осуществляемое на основе обращения граждан по поводу законности действий органов управления и должностных лиц, в том числе и исков граждан к исполнительной власти (о взыскании ущерба, причиненного незаконными действиями государственных органов); в узком - как рассмотрение судами жалоб на акты органов управления и должностных лиц.[2]
В Кыргызской Республике существует две формы административной юстиции: административное судопроизводство как наиболее развитая форма административной юстиции в организационном и процессуальном отношениях, где административные споры возникающие между гражданами и государственными органами и их должностными лицами рассматривается в суде и квазисудебное производство, осуществляемое органами административной юрисдикции (государственными органами), действующими в системе исполнительной власти, органов местного самоуправления.
Необходимо отметить, что в части по регулированию процессуальных отношений по административным делам возникающие между государственными органами или их должностными лицами, и гражданами регулируется главой 26 (Особенности гражданского судопроизводства по административным делам) гражданского процессуального кодекса Кыргызской Республики[3].
Гражданское процессуальное законодательство Кыргызской Республики оперирует понятием административного дела, которое является составляющей понятия гражданского дела и определено как «дела, вытекающие из административных правоотношений, сторонами которых являются органы государственной власти, органы местного самоуправления, их должностные лица, а также граждане и юридические лица».
На основании закона «О Верховном суде и местных судах» Кыргызской Республики административные дела рассматриваються межрайонными судами. Так, межрайонные суды разрешает административные дела:
1) заявления о признании недействительными полностью или в части постановлений государственных органов и должностных лиц, уполномоченных рассматривать дела об административных правонарушениях;
2) заявления о признании недействительными полностью или в части ненормативных актов органов государственной власти, органов местного самоуправления, их должностных лиц;
3) заявления о признании недействительными полностью или в части нормативных правовых актов органов государственной власти, органов местного самоуправления, их должностных лиц;
4) заявления об оспаривании действий или бездействия органов государственной власти, органов местного самоуправления, их должностных лиц.
По общему правилу, для подачи иска по административному делу в суд установлено три месяца со дня получения копии акта административного органа либо со дня, когда заявитель узнал о вынесении данного акта. При обжаловании действий административного органа этот срок отсчитывается со дня, когда заявитель узнал о его совершении. При обжаловании же бездействия административного органа заявление подается в течение трех месяцев по истечении одного месяца со дня обращения в соответствующий орган, по которому не было получено ответа либо получен ответ, с которым заявитель не согласен.
При обращении граждан и юридических лиц в вышестоящий в порядке подчиненности орган трехмесячный срок для обращения в суд начинает течь по окончании одного месяца с момента обращения при неполучении ответа либо получении ответа с отказом в удовлетворении их требований.
Подача заявления в суд не приостанавливает действие оспариваемого акта или действия, за исключением постановлений о привлечении к административной ответственности.
Если обратить внимание к вопросу и истории создании административных судов в Кыргызской Республике то, после приобретения независимости в Кыргызской Республике были сделаны первые шаги в создании и закреплении на законодательном уровне институт административных судов.
Так, 2003 г. впервые в истории новая редакция Конституции Кыргызской Республики дала возможность образования специализированных судов.
Кроме того, необходимость создания административных судов исходила из задач, определенных в выступлении бывшего Президента Кыргызской Республики А. Акаева на республиканском совещании судей Кыргызской Республики 27 февраля 2003 г., в котором основной мыслью было рассмотрение вопроса образования административных судов.
Учитывая изложенное, указанная рабочая группа разработала проект конституционного закона Кыргызской Республики «Об административных судах Кыргызской Республики» и в свое время внесла его на рассмотрение Президента Кыргызской Республики.
К сожалению, вышеуказанный законопроект не был принят.
Следует отметить, что необходимость создания института административных судов в Кыргызской Республике рассматривался также Президентом Кыргызской Республики, в частности оно указано в задачах Указа Президента “О мерах по совершенствованию правосудия в Кыргызской Республике” от 17 января 2012 года № 6.
Необходимо отметить,что во исполнение указа президента, в рамках совершенствование системы судоустройства и совершенствование судопроизводства, а именно в области совершенствования специализации судей и судов был включен в основные задачи : внедрить на первом этапе специализацию судей, судей и коллегий по административным делам и создать в долгосрочной перспективе административные суды.
Следовательно, опыт зарубежных стран: Франции, Германии, Австрии, Польши и иных европейских стран, и нормативная база Конституции КР позволяют положительно говорить о том, что административная юстиция может осуществляться специализированными судами, в том числе и административными.
Вопрос лишь в том, какое место займут административные суды в системе судебных органов власти и как будет развиваться административное судопроизводство (кодифицировано или войдет в действующее процессуальное законодательство)?
Объем работы по рассмотрению судами дел, связанных с защитой прав и свобод граждан от нарушений, допускаемых представителями и органами государственной власти и муниципальных органов, с каждым годом увеличивается.
Так, по статистике межрайонными судами было рассмотрено за 2009-2011гг в общем административные дела 16 745, экономические дела 21 501.
Так, за 2009 год - 5 069 дел, за 2010 год - 5 339 дел, за 2011 год - 6 337 административных дел, также нельзя забывать, что межрайонные суды рассматривает и экономические дела.
Мировой опыт подтверждает, что специализация в сфере административного правосудия не только возможна, но и успешно работает, например, в Германии. В этой стране административные суды входят в систему судов специализированных финансовых, трудовых и иных судов. В Испании административные суды входят в систему общих судов, которую возглавляет Верховный Суд.
В современном мире выверены специальные механизмы судебного разрешения административных споров частных лиц с властью в виде:
-
специализированной ветви административных судов (Австрия, Бельгия, Болгария, Греция, Германия, Италия, Польша, Португалия, Турция, Финляндия, Франция, Швеция);
-
специализированных административных палат, коллегий в структуре общих судов (Венгрия, Словакия);
-
специализированных палат в структуре общих судов и отдельных административных судов (Испания, Нидерланды, Словения, Чехия, Швейцария).
В государствах англосаксонской (прецедентной) системы права полномочия по рассмотрению исков против администрации принадлежат общим судам, и рассматриваются такие дела по общим правилам судопроизводства (Австралия, Великая Британия, Индия, Ирландия, Канада, США).
Даже сложившиеся правовые механизмы (прецедентной) системы права не исключают квазисудебных или судебных органов, специализированных по отдельным категориям административных дел (Федеральный суд претензий США, который рассматривает иски к Правительству США).
Ученые и специалисты в области административного права совершенно справедливо отмечали о том, что судебная власть должна иметь оптимальную структуру и необходимую специализацию. Наличие органов административной юстиции считается показателем “полисистемности судебной организации”, т.е. развитости различных форм осуществления правосудия в той или иной стране. В конечном итоге важнейшим признаком правового государства является сложившееся административное судопроизводства, обеспечивающее права и свободы граждан и юридических лиц.[4]
По мнению автора и многих специалистов в области административного права, основной причиной, по которой вопрос об учреждении в стране административных судов и о разработке административно-процессуального законодательства не разрешен в окончательном виде до настоящего времени - это отсутствие политической воли, большие финансовые затраты, необходимость подготовки (переподготовки) судейских кадров.
Анализирую совершенствование административной юстиции хочу обратить внимание на необходимость развития досудебного разрешения возникающих в публично-правовой сфере споров и административных дел. Необходимо отметить, что административный споры в квазисудебных органах т.е. досудебном порядке рассматриваются вопросы, касающиеся второй формы административной юстиции, существующей во многих странах наряду с административным судопроизводством в общих или специализированных административных судах, либо в самостоятельном виде.
Отмечается, что квази- судебные (как бы судебные) органы создаются для быстрого, профессионального и дешевого разрешения административных конфликтов и действуют в роли субъектов административной юрисдикции как властно -принудительной технологии разрешения спорных проблем.
Выявляется, что в системе органов исполнительной власти функцией административной юрисдикции обладают три группы субъектов: а) квазисудебные (коллегиальные) учреждения; б) органы (должностные лица), вышестоящие по отношению к одной из сторон спора; в) органы (должностные лица), наделенные юрисдикцией в соответствии с прямым указанием закона.
Квазисудебные коллегиальные органы образуются как на основе специального указания законодательных актов, так и в соответствии с решениями органов исполнительной власти, утверждающих соответствующие положения об их структуре и формах деятельности.
В Кыргызской Республике существует несколько способов и методов обжалования актов (нормативных и ненормативных) и действий (бездействия) государственных органов и их должностных лиц.
Во первых, Налоговый кодекс Кыргызской Республики предусматривает обязательный досудебный порядок обжалования актов государственных органов и их должностных лиц.
Так, ст. 147 Налогового кодекса предусматривает двойной досудебный порядок урегулирования спора, т.е. прежде чем обратиться в суд, заявитель должен обратиться с жалобой в течение 30 дней в ГНС при Правительстве КР, после рассмотрения жалобы налоговый орган выносит решение, а если ГНС по каким-либо причинам оставил без рассмотрения заявление, обжалующая сторона обязана еше раз в течении 10 дней обратиться в этот же налоговый орган. В случае пропуска указанных сроков, обжалующая сторона теряет право на подачу иска в суд.
Во вторых, закон “Об исполнительном производстве и о статусе судебных исполнителей в Кыргызской Республике” предусматривает необязательный досудебный порядок обжалования актов (нормативных и ненормативных) и действий (бездействия) государственных органов и их должностных лиц.
Так, п.3 ст. 14 закона “Об исполнительном производстве и о статусе судебных исполнителей в Кыргызской Республике” гласит, что постановление судебного исполнителя может быть обжаловано вышестоящему судебному исполнителю или и в суд в течение десяти дней с момента ознакомления с ним или получения уведомления о его вынесении.
В третьих, Земельный кодекс Кыргызской Республики не предусматривает обязательного досудебного обжалования, п.2 ст.119 Земельного кодекса Кыргызской Республики гласит, если возникает административный спор связанные с разрешением земельных споров, связанных с предоставлением, изъятием и прекращением права на земельный участок, решается только судом. Некоторые специалисты в качестве аргумента против введения обязательности досудебного обжалования указывает доводы о том, что это является нарушением конституционного права каждого на судебную защиту. Автор не согласен, с вышеуказанными доводами так, как обязательность досудебного обжалования актов (нормативных и ненормативных) и действий (бездействия) государственных органов и их должностных лиц ни каким образом не нарушает или ограничивает права на судебную защиту, поскольку введение такого обжалования не влечет за собой отмену права на обращение в суд. Наоборот, я считаю что на законодательном уровне следует закрепить и усовершенствовать досудебный порядок урегулирования споров в административном порядке.
Подробно анализируя функции этих трёх видов квазисудебных органов, можно сделать вывод, что они должны превращаться в эффективный механизм досудебного разрешения конфликтов. Хочется отметить, что правила об обязательном досудебном обращении должен быть соответствующим образом урегулирован законом или кодифицированным актом т.е. административном кодексе.
Однако, возникает вопрос о наделении досудебным органам статуса эффективного органа «почти » судебного рассмотрения административных дел.
Если дать такое полномочие всем органам возможно легче будет урегуливать вопрос в административном порядке.
При этом органы должны дополнять административное судопроизводство как основную форму административной юстиции, а не заменять её.
В современных условиях необходимость учреждения в стране административной юстиции по осуществлению административного судопроизводства основана на ст. 93 Конституции Кыргызской Республики.
Судебная власть осуществляется посредством конституционного, гражданского, уголовного, административного и иных форм судопроизводства, а Верховный Суд Кыргызской Республики является высшим судебным органом по гражданским, уголовным, административным и иным делам.
Следовательно, создание механизмов административной юстиции, необходимых законодательных актов реализации (Кодекса об административном судопроизводстве и иных) и создание административных судов чрезвычайно актуальны и в нашей стране, так как только в таком виде оно может в полной мере обеспечить права и свободы человека и гражданина, гарантировать эффективность самой судебной системы, а также верховенство права.
Список литературы:
-
Конституция Кыргызской Республики принята референдумом (всенародным голосованием 27 июня 2010 года ) введена в действие Законом Кыргызской Республики от 27 июня 2010 года.
-
Бахрах Д. Н. Административное право : учебник. Общая часть. М., 1993. С. 53.
-
Гражданский процессуальный кодекс Кыргызской Республики // от 29 декабря 1999 г. с последующими изменениями.
-
Садыков Э.Э., судья Верховного суда Кыргызской Республики.// Бюллетень Верховного суда Кыргызской Республики, №2(29), 2005 года.
Түйіндеме
Бұл ғылыми мақалада, автор азаматтардың құқығын қорғау мақсатында Қырғыз Республикасының әкімшілік әділет заңнамасының заманауи жағдайын және даму үрдісін қарастырады және саралайды.
Summary
In this research paper the author analyzes and examines the current status and trends in the development of legislation on administrative justice in the Kyrgyz Republic in order to protect the rights and interests of citizens.
УДК: 159.9.019:340
Сатова А.К., псих.ғ.д.,
Д.А.Қонаев атындағы көлік және құқық
гуманитарлық университетінің профессоры
Бегазова Г.Ж., з.ғ.м.,
Д.А.Қонаев атындағы көлік және құқық
гуманитарлық университетінің оқытушысы
ҚҰҚЫҚТЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК- ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
Мақалада психология мен құқықтың ара-қатынасының маңыздылығы, құқықтықсананы қалыптастыру, жеке тұланың құқықтық танымын зерделеу мәселелері қарастырылған.
Кілт сөздері: құқықтықсана, құқықтық психология, этикалық ұсынымдар, автономдық мораль.
Әділсотпен басқа да құқық аспектілеріне психологиялық білімді қолдана отырып қамтамасыз ету ежелгі заманнан бастау алады. Яғни, антикалық және ортағасырлардың өзінде істерде сезіктінің жеке басын анықтау мақсатында адам психологиясын анықтау қолдана бастады.
18 ғасырдың аяғында психология мен заң тәжірибесіне қатысты алғашқы мақалалар жарық көре бастады.Оған нақты неміс ғалымдарының төмендегі мақалаларын, К.Эккартегузеннің «Қылмысты талқылау кезінде психологиялық танудың қажеттілігі»(1792) және И.Х.Шауманның «Криминалдық психология туралы ой» (1792) жатқызуға болады.
Пихологияның ғылымының жеке саласы ретінде қалыптасуы 19 ғасырдың орта шегіне сай келсе, психология ғылымының мәселелері сол кездегі қоғамтанушылардың оның ішінде заңгерлердің де өте жоғары қызығушылығына ие болып, экспериментальды зерттеу әдістерімен дамыды.Сондай ақ, 1899 жылы П.И.Ковалевский заң білімдерінде психопатология және құқықтық психология курстарын жүргізу жөнінде ұсыныс тастады.
1906 жылы швейцар психологы Эдуард Клаперд ең алғаш «құқықтық психология» терминнін енгізіп, оны жеке ғылым пәні ретінде анықтама берді.Нақтылап кетсек, құқықтық психология дамудың бастапқы этаптарында болды,негізіннен соттық және криминалдық психологияның дамуы жүзеге асты.Бірақ бұл кезеңде құқықтық психология өз деңгейінде дамымаған еді.
19 ғасырдың аяғымен 20 ғасырдың басында құқықтың әлеуметтік жағы ықпалды дамыды, (С.А Муромцев, П.И. Новгородцев, М.М. Ковалевский, К.Д. Кавелин, П.А. Сорокин және т.б.) бірақ ғалымдар теориялық құқық саласына қатысты психологиялық ойларын білдіріп отырды.Құқықтың әлеуметтік – психологиялық тұжырымдамасын Н.М.Коркунов ұсынды.Ғалым құқықты адамзаттың қызығушылығын қорғайтын механизм деген түсінік берді.Коркунов қоғамды «адамдардың психикалық бірігуі» деп қарастырды.Сонымен қатар, Коркунов құқықты жеке тұлғалардың арасында туындайтын келіспеушіліктерді белгілі бір реттеуді қаматамсыз ететін құрал ретінде түсінік берді(1886).
Бұл кезеңде құқық теориясын психология ғылымының негізігі базасы деп қарастырды.Жеке тұлғаның психологиясын құқықтық айқындауды түсіндіру мақсатында,негізігі психологиялық құқықтық теорияны Л.И.Петражицкий «Мемлекет және құқық теориясы мен адамгершілік теориясының арақатынасы» атты кітабында ұсынды (1907).Ол З.Фрейдтің ұсынысымен құқықтың әлеуметтік арақатынасын психологиялық арақатынасқа ауыстырды.Осы сыннан кейін біздің кезеңімізге дейін құқықтың теориясы мен практикасы психология ғылымына негізделмейді.Осы уақытқа дейін заң психологиясының сот және криминоогиялық салалары белсенді дамыды.
Құқықтық психологияның қажеттілігі тек 20 жыл бұрын ресей ғалымы В. В. Лазаревпен дәлелден [1].
Тек 20 ғасырдың 70 жылдар құқықтың әлеуметтік және әлеуметтік психологиялық аспектілерін зерттеудің бастауы болды (Кудрявцев В.Н., Нерсесянц В.С., Яковлев А.М.,т.б.). 20 және 21 ғасырларда барлық қоғамдық қатынастарды жеке тұлғалық және гуманизациялық қатынастардың таралуы нәтижесінде құқықтың өзінде анықталған прориентация жүрді,яғни ол: адаммен емес, адам үшін күрес мәселелері белсенді дамыды.
Ғалымдардың зерттеуінде жоғары орындарда болған,адамның құқықтанымындағы психолоиялық аспектілері болды.Құқықтық сана мәселелеріне Е.В.Руденский, Г.Г.Щиханцев өз еңбектерінде жеке тұлғаның қоғамдық өндіріс және әлеуметтік- саяси құрылымдағы жағдайын, қоғамдық қатынастардағы экономикалық, саяси мәселелеріне қатысты өз ойларын ұсынған.
Зерттеуші ғалымдардың (В.Е.Коновалов, А.Р.Ратинов, Г.Х.Ефремов), ұсынған ұғымдары бойынша, құқықтықсана – анықталған және ғылыми айқындамаға негізделген құқықтық көзқарастың жүйесі,құқықтық идеология болып табылатын қоғамдық сананың формасы. Құқықтықсананы қоғамдық сананың бір формасы ретінде оқытуды,(В.Л. Васильев, Ю.И.Новик және т.б.) құқықтықсананың күнделікті өмір сүру жағдайына еніп кеткен саяси сана және мораль, тарихи тенденция, қоғамдық психологияға өз әсерін тигізбей қоймайтынын анықтаған.
Сондықтан құқықтықсананың сананың бір саласы ретінде қарастыру, құқықтықсана мен құқықтың өте тығыз екендігін дәлелдеді.Бір жағынан құқықтықсана идеологияны тұрақтандыруға байланысты құқықты таңдаса,екінші жағынан құқықтықсана осы қоғамда қалыптасқан құқықтық жүйе ретінде өз әсерін қалдырды.Үшінші жағынан құқықтың қалыптасуы тұлғаның өзін-өзі тануы және оны ұғына алуында[2].
Бүгінде құқықтық психология аясында құқықтық реттеудің психологиялық механизмі, құқықшығармашылық және құқықтықорындау; құқықтық әлеуметтің заңдылығы және механизмі және тұлғаның жауапкершілігін қалыптастыру;құқық және әділсоттың қоғамдық ойы; құқыққорғау органдарының қылмыстылығы мен қызметін реттейді.Ғылыми зерттеудің нәтижелері келесідей ғалымдардың еңбектерінде жарық көрген: В.Л.Васильева, М.И.Еникеева, Ю.И.Новик, А.М.Яковлева,К.Муздыбаева және т.б.
Жалпы, қазіргі кезде құқықтық психология құқықтық әрекеттің психологиялық механизмін оқытатын заң психологиясы атты бөлімін ұсынды.Бірақ әлі де көптеген мәселелері толық ашылмаған.Оған құқықтықсананың демократиялық қалыптасу механизмі және құқықтық мемлекеттің қалыптасуындағы құқықатқарушылық стереотипін жатқызамыз.Құқықты тереңірек зерттеу, әрекеттің әлеуметтік реттелуі, тұлғаның әлеуметтік бейімделуі және әлеуметтенуі,тұлғаның құқықтық әлеуметтенуі,тұлғаның құқықтықсана және құқықатқарушылық әрекетін қарастырады.
Көріп отырғанымыздай, қазіргі қоғамның ең негізігі мәселелерінің бірі болып отырған азаматтың құқықтықсанасын қалыптастыру әлі де толыққанды теория жағыннан де, тәжірибе жағыннан да толық зерттелмегендігін көрсетеді.Ал ,қазақстандық ғылымда құқықтық психологияны зерттеу тежеліп қалғаннын айтып кетуге болады.Зайырлы мемлекет құру кезеңінде азаматтардың құқықтықсанасын қалыптастыру тұлғаның құқықтықсанасын қалыптастыру мәселелерін және құқықтың әлеуметтік –психологиялық аспектілерін ғылыми зерттеу қазіргі заманның талабы және қажеттілігі.Бұл зерттеуге қарастырылып отырған тақырыптың өзектілігін анықтайды.
Зерттеудің міндеттері болып:
- әрекеттің әлеуметтік реттелуін құқықтың әлеуметтік-психологиялық аспектісі ретінде зерделеу,
- әлеуметтік топтардың, ұжымның ,жеке азаматтардың жеке және жалпы құқықтық қатынасында, заң бөлімшелерінде және олардың негізгі іс-әрекеттерінде,құқықтықтәртіпте эмоционалдық-психологиялық қатынастарды туғызатын көңіл-күй, сезім құрамдары, іс – әрекет бағымдарын эксперименталды психологиялық саралау.
- Қазақстанның әртүрлі сатыдағы азаматтарының құқықтықсанасын қатыптастырудың механизмі мен негізін анықтау,
- оқушылар мен студенттердің құқықтықсанасын қалыптастыруға ұсыныс беру.
Зерттеудің әдістемелік негізі болып құқықтың тұжырымдамасы қоғамның тіршілік әрекетін әлеуметтік-нормативтік реттеу,адамгершілік маңыздылығын биліктің өкімінен тәуелсіз білдіру,тұлға өзінің әлеуметтік жауапкершілігін еркін белгіленген қағидаларға бағынбай білдіру өркениеттің тарихи жетістігі болып табылады. Өркениетті қоғамда құқықтың өзі әлеуметтік бағаға ие.Ол азаматқа пайдалы мемлекеттің билігін шектеу.Құқықтық мемлекеттің азаматы құқықтық психологияны түсінуге икемді, яғни құқықмәнді іс-әрекетін психикалық реттеуді түсіну.Мұндай іс-әрекет құқықтық тәрбиенің, құқықтықсананың дамығандығын көрсетеді.Құқықтық тәрбие жүйесін сапалы қалыптастыру үшін құқықтықсананың негізін қалыптастырушы қазіргі заман азаматының тұлғасының өзін-өзі танудағы психологиялық механизмін ашу керек.
Зерттеудің теоретикалық негізі болып Л.Колберг пен Л.С.Выготскийдің психологиялық концепциясы табылады.Лоренс Колбергтің зерттемесі тұлғаның моралдік танымының дамуына арналған.Ғалым кең көлемде зерттеу жүргізген,яғни әртүрлі жастағы балалардың моралдік пікірлер мен этикалық ұсынымдар шыққан.Зерттеу нәтижелерін біріктіріп, ол дамуды 6 кезеңге бөліп 3 сатыға топтастырды:бірінші- моральге дейінгі саты, екінші – конвенционалдық саты және үшінші (жоғарғы) автономдық мораль. Анықталған кемшіліктерге қарамастан, Л.Колбергтің жағымды теориясы, моралдік танымның дамуын үдерістің дәйектілігін көрсетеді.Біздің көз қарасымызша,ғалымның мына бір тұжырымдамасы өзінің маңыздылығын көрсетті, яғни моралдік танымның жоғары сатыға дамуы интеллектің дамуымен байланысты: логикалық ойдың дамуы кезінде қалыптасқан моралдік қағидалар кәмелеттік жасқа толмағанша одан ерте пайда болмайды
Лев Семенович Выготскийдің мәдени-тарихи теориясы тұлғаның құқықтықсанасының қалыптасу мәселелерін қарастыру кезінде терең және объективті негіз бола алады. Білетініміздей Л.С.Выготский үшін даму – ол бірінші жаңалықтың пайда болуы.Дамудың сатылары жастың жаңа пайда болуларымен сипатталады, яғни бұрын толық болмаған тұлғаның сапа мен сипаттан құралған.Дамудың әртүрлі факторларын саралай келе, ғалым психикалық дамуды оқытудың маңыздылығын ұсынды.Сондықтан дамудың бастауы әлеуметтік орта деп көрсетті.Ғалым өз тұжырымдамасында «әлеуметтік дамудың жағдайы», яғни әрбір жастың өзінде тұлға мен әлеуметтік ортаның арақатынасы болатын белгіленген[3].
Құқықтықсана- біздің ойымызша,шындықтың психикалық көзқараспен жоғары нысанда өздігіннен түсіну.Сондықтан, мемлекеттің азаматтарының құқықтық санасының қалыптастырудың қайнар көзі мен механизмін Л.С.Выготскийдің концептуалды ережесіне сүйене отырып анықтау болып табылады.
Достарыңызбен бөлісу: |