Д. Н. Аяганов., доктор PhD, доцент
жүктеу/скачать 6.23 Mb.
|
| 4.8. ЕСТЕ САҚТАУ МЕХАНИЗМДЕРІ
Биологиялық есте сақтау - бұл тірі организмдердің тітіркену туралы ақпаратты қабылдау, оны бекіту және сақтау және кейіннен мінез - құлықты ұйымдастыру үшін сақталатын ақпарат көлемін пайдалану мүмкіндігі. Ол генетикалық және жүре пайда болған болып ажыратылады. Генетикалық есте сақтау дегеніміз-ата-аналардан жыныстық жасушалар арқылы алынған барлық ақпарат. Генетикалық есте сақтаудың тасымалдаушысы-нуклеин қышқылдарында (ДНҚ молекулаларында генетикалық код түрінде жазылады) ақпарат жазылады. Алынған (жеке) есте сақтау өмірлік тәжірибе негізінде онтогенезде пайда болады. Саналы есте сақтаудың төрт түрі бар: - қозғалыстарды есте сақтаумен және қайта қалпына келтірумен байланысты қозғалыс; - бейнелі, оның негізі объектілерді және олардың қасиеттерін есте сақтау болып табылады; -ойларды, ұғымдарды есте сақтауға, тануға және жаңғыртуға байланысты ауызша-логикалық (тек адамға ғана тән); - сезімтал қабылдауды оларды тудыратын объектілермен бірге есте сақтауға және көбейтуге жауапты эмоционалды есте сақтау. Шартты рефлекторлық есте сақтаудың тәуелсіз санатына бөлу шартты рефлекстік байланыстардың қалыптасу механизміне байланысты. Шартты рефлексті дамыту кезінде шартты ынталандырудың ағзаға әсер етуінен оның сөзсіз тітіркендіргішпен күшейтілгенге дейінгі ізін есте сақтау қажет. Нейрологиялық есте сақтаудың негізін құрайтын физиологиялық механизмдерге сәйкес қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді есте сақтау болып бөлінеді. Қысқа мерзімді есте сақтау-бұл жаңа ғана болған оқиғаларға арналған есте сақтау. Есте сақтаудың бұл түріне байланысты ақпарат ми құрылымдарында 0,5 сағат ішінде сақталады, қажет болған жағдайда ол ұзақ мерзімді есте сақтауға өтеді немесе оқиғалар ұмытылады. Бұл есте сақтау қазіргі мінез-құлық және ақыл-ой операцияларын жүзеге асырудың негізі болып табылады Қысқа мерзімді есте сақтау процестерінің негізі-үлкен ми сыңарлары кортексінің фронтальды және париетальды аймақтарында дөңгелек жабық тізбектері бойымен импульсті разрядтардың (жүйке импульстарының) бірнеше айналымы (реверберациясы) күйінде өтеді. Жабық тізбектер негізінен кортекстің III және IV қабаттарының нейрондары арқылы жасалады. Нейрондардың сақиналы құрылымдары арқылы импульстардың бірнеше рет өтуі нәтижесінде оларда ұзақ мерзімді есте сақтау процесінің негізін құратын тұрақты өзгерістер пайда болады. Ұзақ мерзімді есте сақтау - бұл адамның есте сақтауының негізгі түрі, соның арқасында ол жеке тұлға ретінде қалыптасады. Бұл есте сақтаудың формасында суреттер, оқиғалар, білім, дағдылар сақталады. Ұзақ мерзімді есте сақтау - бұл адамның шартты рефлексиялық қызметінің негізі. Ұзақ мерзімді есте сақтау мидың жүйелік, синаптикалық және жасушалық деңгейлеріндегі күрделі құрылымдық - химиялық өзгерістерге негізделген. Бұл өзгерістердің кезеңдері келесідей: - ақпаратты бекіту; - жаңа ақпаратты сұрыптау және бөлектеу; - организм үшін маңызды ақпаратты ұзақ уақыт сақтау; - ойнату ақпарат қажеттілігіне қарай. жүктеу/скачать 6.23 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|