Дәріс-1: Пәнге кіріспе. Биологиялық ресурстар


Тозаңдардың химиялық құрамы



жүктеу/скачать 343.62 Kb.
бет53/77
Дата08.09.2023
өлшемі343.62 Kb.
#476884
1   ...   49   50   51   52   53   54   55   56   ...   77
5.Лекциялық кешен

Тозаңдардың химиялық құрамы



Өсімдік

Құрамы

Су

Белок

Май

Көмірсулар

Гүлдер

Кәдімгі қарағай (Pinus silvestris)

7,7

13,1

1,2

-

2,1

Қандағаш (Alnus - ольха)

26,4

-

3,0

-

-

Тал (Salix – ива)

12,3

22,3

4,1

32,2

2,6

Грек жаңғағы (Juglans regia)

7,2

23,9

2,3

-

3,8

Қайың (Betula – береза)

5,0

21,9

2,7

-

2,8

Жүгері (Zea - кукуруза)

-

3,8

1,4

30,3

3,1

Капуста (Brassica)

9,9

25,3

9,6

24,7

2,8

Алмұрт (Pyrus – груша)

9,8

28,6

3,1

28,3

2,6

Ақбеде (Trifolium repens – клевер белый)

11,5

23,7

3,4

26,9

3,1

Бақбақ (Taraxacum – одуванчик)

10,9

11,1

14,4

34,9

0,9

Бұл кестедегі мәліметтерден (3 кесте) өсімдік тозаңдарының құрамында көмірсулар, май, белок және минералды тұздар болатындығын көреміз.


Өсімдік тозаңдарының құрамында Коморовтың (Глухов, 1974) мәліметтері бойынша әртүрлі витамндер де болады (4 кесте)


Әртүрлі өсімдіктер тозаңындағы витаминдер мөлшері
(мг – 1г құрғақ тозаңда)



Өсімдік

тиамин

Рибофла-бин

Никотин қышқылы

Гиптотен қышқылы

Аскорбин қышқылы

Фолиев қышқылы

Бақбақ (Taraxacum)

10,8

19,2

132,0

16,0

152,0

-

Алмұрт (Pyrus)

6,3

16,3

197,0

22,6

76,0

-

Беде (Trifolium)

9,3

18,5

200,0

27,6

161,0

-

Күнбағыс (Helianthus)

4,6

-

-

-

-

-

Жүгері (Zea)

7,7

-

-

-

-

-

Өсімдіктер тозаңдарындағы аминқышқылдарының құрамы И.Е.Перельсон (1962) бойынша келтірілген (5-кесте)


Өсімдіктер тозаңдарында минералды заттар болады. Тозаңға толық анализді Я.Свобода (1940) жасаған. Сол Я.Свободаның мәліметтері бойынша өсімдік тозаңдарында әртүрлі элементтердің мөлшері орташа мынадай:
Натрий - 5,83-18,68 %, кремний - 3,35-7,96 %, алюминий -0,19-3,82 %, фосфор - 22,76-39,93 %, күкірт - 1,08-8,69, хлор -0,44-2,90, калий - 24,19-44,57%, кальций - 3,48-8,68, марганец -0,20-1,51, темір - 0,4-3,78 және мыс - 0,06-9,70.
Кейбір өсімдіктердің тозаңдарының аминқышқылдарыны құрамы
(құрғақ заттағы %)





Өсімдік

Лизин

Гистидин

Аргинин

Аспаргин қышқылы
Серин+глицин

Глютамин қышқылы +треонин

Аланин

Тирозин

Валин

Метнонин

Фенилал + анин + лецин + изолеицин

Беде (Trifolium)

1,51

1,11

1,29

5,89

1,66

0,93

0,74

1,70

2,40

4,3

Қарамық (Fagopyron)

1,16

0,38

0,81

4,70

1,44

0,73

0,48

1,01

2,62

2,53

Тауқалақай (Lamium)

1,36

1,03

1,08

5,40

1,70

1,10

0,45

1,87

2,43

4,44

Сарғалдақ (Rananculus)

0,78

0,38

0,54

3,54

0,96

0,66

0,37

0,96

1,29

2,59

Тал (Salix)

1,34

0,57

1,16

4,38

1,52

0,88

0,32

1,81

2,27

4,00

Алисма (Alisma)

1,39

0,56

1,07

4,60

1,42

0,92

0,65

1,66

2,53

4,36

Гүлкекіре (Centaurea)

1,57

1,11

1,16

4,76

1,38

0,99

0,53

1,55

2,27

4,01

Бақажапырақ (Plantago)

1,04

1,40

0,94

3,64

1,08

0,65

0,38

1,13

1,88

2,91

Бәрпі (Aconitum)

1,20

1,55

0,89

4,02

1,18

0,85

0,36

1,28

2,18

3,32

Бақбақ (Taraxacum)

1,35

0,30

0,53

2,83

0,63

0,67

0,25

0,72

0,98

2,24

Тозаңда жоғарыдағылардан басқа әртүрлі ферменттер болады. Мысалы, инвертаза, диастаза, пектиназа, протеолитикалық ферменттер, редуктаза, пектиназа, пепсиназа, пепсин, трипсин, эрипсин, липаза, цитаза. Сонымен бірге тозаңда липидтер, қаныққан май қышқылдары және де көптеген басқа да қанттар болады.


Сирек те болса кейде аралар улы өсімдіктердің тозаңдарын жинап, өліп қалатын да жағдайлары болады. Мысалы, бұрынғы КСРО-ның әртүрлі региондарынан жіберілген өлген аралар денесіне анализ жасағанда олардың ішектерінде тамыр дәрі (Veratreum - чемерица) өсімдігінің тозаңдары бар екендігі анықталды.
Профессор В.И.Полтев (1964) өзінің «Болезни пчел» деген кітабында аралар тозаңдарды жинап, сілекейлерімен ылғалдандырып ұяларына алып келіп жинап, үстіне бал құятыны және ол заттың перга деп аталатыны туралы жазады. Оны аралар белокты, витаминді және минералды азық ретінде пайдаланады.
Ара желімі (клей) немесе прополис.
Аралар өздерінің тұратын жерлерін – пәтерлерінің саңылауларын, тесіктерін ерекше затпен желіммен сылап қояды. Ол затты прополис деп атайды. Прополис - аралар үшін ремонт жасауға қолданылатын материал. Пәтерлерін жылыту үшін және ішінде әртүрлі шымылдықтар жасау үшін қолданады;
Прополистің екі түрін ажыратады:
1) аралар тозаңдарды қорыту кезінде бөліп шығарады, бұл бальзам заты. Сатыларын тұрғызуға пайдаланылады. Олардың еру температуралары - 102-103°С, оның құрамында бактерияларды өлтіретін абиет қышқылы болады. Мұндай прополис эфир майларында ериді.
2) аралар прополисті теректің жапырақтарынан, қайыңның қылқан жапырақтарынан, күнбағыстың және т.б өсімдіктердің бүршіктерінен және жапырақшаларынан жинап алып келеді.
Мұндай прополис аралар пәтерінің сызаттарын сылау үшін қолданылады.
Улы өсімдіктердің тозаңдарынан ғана емес, кәдімгі өсімдіктердің де тозаңдарынан аралардың өлетіні анықталған, егерде бұл өсімдіктерде микроорганизмдердің зеңі (плесень) болса, ал микроорганизмдер араларды өлтіретін улы заттар өндіреді.
«Тозаң» деген сөзді өте жиі «перга» терминінің синонимі деп санайды. Ол дұрыс емес. Өйткені «перга» және «пыльца» (тозаң) әртүрлі өнімдер. Аралар «тозаңды» перга дайындау үшін пайдаланады. Сондықтан перганың құрамы басқа, мысалы, қайың (Betula - береза) өсімдігінің «тозаңы» және пергасының құрамы 6-кестеде келтірілген.


Қайыңның тозаңымен пергасының құрамы (%)



Зерттелген зат

қант

белок

май

күл

сүт қышқылы

қышқылдық (РН)

Перга

34,8

21,74

1,58

2,43

3,06

4,3

Тозаң

18,50

24,06

3,33

2,55

0,56

6,3

Прополистің құрамында 50-60 % қарамай (смола), 8-10 % эфир майлары, 30 % балауыз (воск) болады.


Прополистің екі типінде антисептикалық қасиеттері бар, сондықтан медицинада күйіктерді, жараларды емдеуге пайдаланады.
Қазақ медициналық институтында туберкулезді және өкпеге суық тигенде емдеуге прополис майын пайдаланған. Көп жағдайда жәрдем беретіндігі анықталған.
Ара шаруашылығын тиімді ұйымдастыру үшін сол регаондағы балды өсімдіктер құрамын зерттеп, ол өсімдіктердің гүлдеу күнтізбесін білу керек. Осы мәліметтердің негізінде балды өсімдіктер үзіліссіз гүлдейтіндей жағдай жасауға болады. Ол үшін балды өсімдіктерді мәдени өсімдіктермен аралас егіп, ауыспалы егістік алқабын жасауға болады. Соның нәтижесінде ара шаруашылығын табысты шаруашылыққа айналдыруға болады. Ара ұшуының оптимальды радиусы 2км-ге дейін деуге болады. Дегенмен, омарта (аралардың ұялары тұратын жер) айналасының балды өсімдіктерін 3км радиусында зерттеу керек, мұндай шеңбердің көлемі 28 шаршы км болады.
Тек осы мәліметтерге сүйене отырып осы ауданда және омартада аралардың қанша семьясы келе алатынын анықтауға болады. Ол үшін омартаның айналасында радиус 3 км шеңбер жасайды, осындай шеңберді көрші омартаның айналасында да жасайды. Осы екі шеңбердің бірін-бірі кесіп өткен жерлеріне көрші омартаның аралары келе алады. Мысалы, ауданы 20 га жөке ағашы учаскесінде 70 ара семьясы бар екендігін біліп, 1 гектар жөке ағашы учаскесінде 3,5 ара семьясы бар екендігін анықтауға болады 70 семья/ 20 га=3,5 с. Бұл жағдайда 1 гектар жөке ағашы 3,5 ара семьясын толық қанағаттандырады деуге болады, өйткені жөке ағашы учаскесінің 1 гектарының нектар өндіру мөлшері 500-1000 кг шамасында. Демек, ара өсіруші бұл учаскеден жеткілікті бал жинайтындығына сенімді бола алады.

жүктеу/скачать 343.62 Kb.

Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   49   50   51   52   53   54   55   56   ...   77



©dereksiz.org 2024
әкімшілігінің қараңыз
    Басты бет