Дәріс конспектісі пән атауы: Банк ісі

1. Несие жүйесi – жалпы банктердiң (ұлттық және коммерциялық) және банктiк операциялардың жекелеген түрлерiн жүзеге асыратын банктiк емес мекемелердiң жиынтығы.

• 
  Орталық (эмиссиялық) банк;
  
• 
  коммерциялық банктер;
  
• 
  мамандандырылған несие мекемелері (сақтандыру, жинақтық, ипотекалық, сенімгерлік және т.б.)
  

• 
  несиелік қызметті ұйымдастыру;
  
• 
  несиелік портфелді басқару;
  
• 
  несиелеуге бақылау жасау;
  
• 
  құзіретті бөлу қағидаттары;
  
• 
  несиелеуді таңдаудың жалпы критерийлері;
  
• 
  несиелеудің жекелеген бағыттары бойынша шектеулер;
  
• 
  несиелермен жасалатын ағымдық жұмыстардың қағидаттары;
  
• 
  несиелер бойынша зиян шегу жағдайларына резерв жасау.
  

• 
  несиенің түрлері;
  
• 
  несиелеу объектілері;
  
• 
  несиелеу субъектілері;
  
• 
  несиелеу әдістері;
  
• 
  несиелеу процессі (несиелеу механизмі);
  
• 
  несиелеу қағидаттары;
  
• 
  несиелік тәуекелді басқару;
  

1. 
   Қарыз алушылар категорияларына қарай:
   

1. 
   Қаржылық институттарға берілетін несиелер:
   

• 
  мақсатты қорларға;
  
• 
  банктерге;
  
• 
  қаржы-несиелік мекемелеріне.
  

2. 
   Қаржылық емес агенттерге берілетін несиелер:
   

• 
  өнеркәсіп салаларына;
  
• 
  ауыл шаруашылығына;
  
• 
  саудаға;
  
• 
  дайындау ұйымдарына;
  
• 
  жабдықтау-сату ұйымдарына;
  
• 
  кооперативтерге;
  
• 
  жеке кәсіпкерлерге.
  

3. 
   Тұтыну мақсатына берілетін несиелер.
   

2. Мерзіміне қарай:

• қысқа мерзімді (1 жылға дейін);

• 
  орта мерзімді (1 жылдан 3 –5 жылға дейін);
  
• 
  ұзақ мерзімді (5 жылдан жоғары).
  

3. 
   Тағайындалуы және пайдалану сипатына қарай:
   

• 
  негізгі қорларға жұмсалатын;
  
• 
  айналым қаражатына жұмсалатын.
  

4. 
   Қамтамасыз ету дәрежесіне қарай:
   

1. 
   Қамтамасыз етілген:
   

• 
  кепіл-хатпен,
  
• 
  кепілдемемен;
  
• 
  кепілдікпен
  

2. 
   Сақтандырылған.
   
3. 
   Қамтамасыз етілмеген:
   

• 
  сенім (бланктік)несиесі.
  

5. 
   Қайтарылу дәрежесіне қарай:
   

3. 
   Үмітсіз несиелер - қайтару уақыты кешіктірілген, мерзімі өткен ссудалар шотына жазылған несиелер.
   

6. 
   Валютамен берілуіне қарай:
   

• 
  ұлттық валютамен;
  
• 
  шетел валютасында.
  

7. 
   Берілу шартына қарай:
   

• 
  Тұтыну несиесі - бұл жеке тұлғаларға тұтыну тауарларын сатып алу үшін және тұрмыстық қызметтерді өтеуге берілетін несие.
  

• Ипотекалық несие – бұл қозғалмайтын мүліктерді (тұрғын үйді, өндіріс ғимараттарын, жерді және т.с.с.) кепілге ала отырып, ұзақ мерзімге берілетін несиені білдіреді.

• 
  Овердравт несиесі – клиенттің шотынан қаражатты шегеру арқылы ондағы дебеттік қалдық бойынша берілетін қысқа мерзімді несиенің формасы.
  
• 
  Овернайт несиесі – өтімділікті қолдау мақсатында бір түнге берілетін банкаралық несиенің түрі.
  
• 
  Онкольдық несие – кредитордың алғашқы талабы бойынша өтелетін қысқа мерзімді несие.
  
• 
  Банкаралық несие – банктердің бір-біріне беретін несиесі.
  
• 
  Ломбардтық несиесі – тез іске асатын бағалы заттарды немесе бағалы қағаздарды кепілге алып, берілетін несие.
  
• 
  Лизингтік несие - құрал-жабдықтарды жалға алумен байланысты берілетін несие.
  
• 
  Сенім несиесі – банктің сеніміне кірген, төлем қабілеті жоғары клиенттерге берілетін несие.
  
• 
  Маусымдық несие – жабдықтаушының қаржыландыру уақыты мен түсімді алу мерзімі арасындағы уақыт бойынша алшақтықты жабуға араналған несие.
  
• 
  Консорциалдық несие – ірі жобаларды несиелеу мақсатында банктердің өзара қосылып беретін несиелері.
  

• 
  өндіріс объектілерінің құрылысы;
  
• 
  өндіріс объектілерін қайта құру, техникалық жағынан қайта қаруландыру, кеңейту;
  
• 
  техникалар, құрал-жабдықтар және көлік құралдарын сатып алу;
  
• 
  жаңа өнім шығаруды ұйымдастыру;
  
• 
  өндірістік емес маңызы бар объектілерді салу.Несиелеу қағидаттары (принциптері) несиенің мәнін және қызметтерін, сондай-ақ несиелік қатынастарды ұйымдастыру облысындағы объективті экономикалық заңдардың талаптарын бейнелейді.
  
• 
  Несиелеу қағидаттарынегізінде несиелік процесс, яғни банктік несиелердің берілуі, пайдаланылуы және қайтарылуы жүзеге асырылады. Несиелеу қағидаттарына байланысты банктік несиелердің берілуінің басты шарттары: несиенің мақсаты және мерзімі, олардың қаражаттар айналымы шеңберінде қатынасу нәтижелілігі және т.б. анықталады.
  

• 
  несиенің мақсаттылығы;
  
• 
  несиенің дифференциялдығы.
  

• 
  несиенің мерзімділігі;
  
• 
  несиенің қайтарымдылығы;
  
• 
  несиенің төлемділігі;
  
• 
  несиенің қамтамасыз етілуі.
  

• 
  орталық банктің коммерциялық банктерге беретін ссудалары (мүдделендіру) бойынша белгіленетін сыйақысының базалық мөлшерлемесі
  
• 
  банкаралық несие бойынша орташа сыйақы мөлшерлемесі
  
• 
  өз клиенттеріне депозиттік шоттар бойынша төлейтін орташа сыйақы мөлшері
  
• 
  банктің несиелік ресурстарының құрылымы тартылған (қаражаттар үлесі қаншалықты жоғары болса, несие бағасы соғұрлым қымбат болуға тиіс)
  
• 
  несиеге деген сұраныс (сұраныс аз болса, несие бағасы да арзан болады)
  
• 
  несиенің сұралатын мерзімі мен түрі, нақтырақ айтсақ, банк үшін оның қамтамасыз етілуіне байланысты тәуекел дәрежесі
  
• 
  еліміздегі ақша айналысының тұрақтылығы (инфляция қарқыны қаншалықты жоғары болса, соған сәйкес несие үшін төленетін сыйақыда жоғары болуға тиіс, себебі, инфляция жағдайындағы ақшаның құнсыздануынанбанктің ресурсын жоғалту тәуекелі артады).
  

і Pn
І  ,

мұндағы:

Егерде несиелеу мерзімі кезеңінде қарыз қалдығының бір бөлігі мерзімі өткен ссудалар шотына жатқызылса, онда мерзімі өткен ссудалық қарызға сыйақыны есептеу келесідей формулаға байланысты жүргізіледі:

іg t1 іg t2

мұндағы:
Іg – мерзімі өткен қарыз бойынша есептелген сыйақы сомасы;

Несиелеудің келесі бір қағидаты - берілетін ссудалардың материалдық жағынан қамтамасыз етілуі. Бұл қағидаттығ пайда болуы негізінен несиенің экономикалық категория ретінде шығуымен бірге келеді. Бірақ та, уақыт өте келе, бұл қағидаттыңң мазмұны толығымен өзгерген.

1. 
   макроэкономикалық – елдің экономикасын инвестициялауға арналған ақшалай ресурстарды жұмылдыру;
   
2. 
   микроэкономикалық – банктердің табыстылығы мен тұрақтылығын арттыруға ықпал ететін негізгі табыстарды алу.
   

1. 
   құрылтайшылық құжаттардың, жарғының, жалға алу шарттарының, тіркелген куәліктерінің немесе патенттерінің, жерді пайдалану құқығын куәландыратын құжаттарының нотариалды түрде куәландырылған көшірмесі;
   
2. 
   кәсіпорының басшысының немесе кәсіпорын атынан несие алуға сенім білдірген тұлғаның төл құжаты және клиенттің несие алуға құқығын растайтын басқа да құжаттардың көшірмелері;
   
3. 
   қаржылық есебі, яғни соңғы екі жылдық қарыз алушының балансы, қаржылық қызметінің есебі, ақша қаражаттарының қозғалысының есебі;
   
4. 
   несиеленетін шаралардың рентабельдік деңгейін және оның қайтарылу мерзімін сипаттайтын техникалық - экономикалық есебі;
   
5. 
   несиеленетін мәмілелерді растайтын келісім шарттар көшірмелері (материалдық бағалылықтарды жабдықтауға және сатуға арналған шарттар, тауарлы-материалдық бағалылықтар шотының көшірмелері және т.с.с),
   
6. 
   алашақ және берешек қарыздары туралы құжат (қарыздарының пайда болу себебі мен мерзімі, және оны өтеу мерзімдері көрсетілуге тиіс);
   
7. 
   басқа банктерден алған несиелер туралы мәліметтер (шоттар бойынша көшірме);
   
8. 
   қаматамасыз ету мақсатында кепілге берілген мүлікке қарыз алушының меншік құқығын растайтын құжаттар;
   
9. 
   несиені қайтаруға байланысты міндеттемені куәландыратын құжаттар;
   
10. 
    қызметін жаңадан бастаған, яғни қаржылық есептер және басқа да құжаттары жоқ кәсіпорынның бизнес жоспары.
    

• 
  өтініш жасаушымен тікелей сұхбаттасу, яғни банк қызметкері ссуда алуға өтініш жасау себептерін біле отырып, өтініштің банктің несиелік саясатынан туындайтын талаптарына жауап беретіндігіне мән береді. Қарыз алушының тарихы, өнімінің және көрсететін қызметінің сипаты, шикізат көздері, жұмыскерлерінің біліктілігі туралы ақпараттар жинайды. Бұл ақпараттар басқа жолдармен тексеріледі;
  
• 
  клиенттерінің несиелік қабілеті, олардың өткен уақыттардағы несиелерге қатынасы, шоттардағы қалдықтары және т.б. туралы ақпараттардан тұратын банк картотекасын жүргізу;
  
• 
  орнында инспекция жүргізу;
  
• 
  қаржылық есебін талдау;
  
• 
  басқа банктермен контракт арқылы, қарыз алушының жабдықтаушылары арқылы, салық инспекциялары арқылы сырттай ақпарат көздері.
  

1. 
   шаруашылық шарттарына сәйкес төлем талаптарын уақтылы қанағаттандыру;
   
2. 
   несиені қайтару;
   
3. 
   жұмыскерлер мен қызметкерлерге жалақы төлеу;
   
4. 
   бюджетке төлемдерді және салықтарды төлеу.
   

• 
  өтімділік коэффициенті;
  
• 
  қаражат көздерін тиімді басқаруды талдауға арналған қаржылық тәуелділік коэффициенттер;
  
• 
  компанияның ресурстарын пайдалану тиімділігін талдауға арналған айналымдылық коэффициенттер;
  
• 
  пайдалылық коэффициенттер.
  

• 
  ағымдағы өтімділік коэффициенті;
  
• 
  тез өтімділік коэффициенті.
  

Мұндағы ағымдағы активтерге кассадағы және банктік шоттағы қаражаттар, дебиторлық таза қарыз, тауарлы-материалды запастар, өзге ағымдағы активтер (алдағы уақыт шығыстары, өтімділігі жоғары бағалы қағаздарға жұмсалымдар және т.с.с.). Дебиторлық таза қарыз дебиторлық қарыз қалдығынан үмітсіз қарыздарды жабуға арналған резервті шегеру арқылы анықталады. Тауарлы-материалды запастардың да айналым мерзімі 1 жылдан аспауға тиіс.

Бұл көрсеткіш тауарлы –материалды запастарды (ТМЗ) тез арада сату мүмкіндігі болмаған жағдайдағы қарыз алушының қысқа мерзімді міндеттемелерді өтеу мүмкіндігін бағалауға көмектеседі.

2. Қаражат көздерін тиімді басқаруды талдауға арналған қаржылық тәуелділік коэффициенттер.

• 
  міндеттеменің активке қатынасы;
  
• 
  міндеттеменің капиталға қатынасы.
  

Осы және келесі коэффициенттерді есептеген кезде банктерге берешек (қысқа және ұзақ мерзімді), жабдықтаушыларға, бюджетке және т.с.с.берешек орташа қарыздары пайдаланылады.

• 
  дебиторлық қарыздың айналымдылық ұзақтылығы (күнмен);
  
• 
  кредиторлық қарыздың айналымдылық ұзақтылығы (күнмен);
  
• 
  ТМЗ-дың айналымдылық ұзақтылығы (күнмен).
  

• 
  жалпы пайда нормасы;
  
• 
  таза пайда нормасы;