Диктантар жинағы 5-9 сынып Қазақ тілі мұғалімі : Бейсембаева Г.Қ
жүктеу/скачать 63.45 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Тамыр-тынымсыз «насос»
| Алып-анадан туады
Ауылдың көлік ағытқан жері, өткен жыл, мекенін переселенге өлшеп, үйлерін көктемде көшірген ауылдың жұрты еді. Сол жұрттағы қалың бұйра талдың арасында құдық барын Баймырза біледі. Ол қарына шелек іліп, өгізін жетектеп жөнелді. Бұл кезде жаңбыр толастап, бұлт бытырай бастады. Бірақ желдің екпіні әрі күшті, әрі суық. Күннің батып бара жатқан белгісін батыстың жиегіндегі қызыл күрең бұлт білдіріп тұр. Тал арасындағы құдықтың жиегі опырылған, айналасы дөңес сары балшық екен. Баймырза шелекке таққан жібін қолынан сусыта бергенде, тереңдегі сасықтау сары судың иісін сезіп, шөлдеген өгіз де мұрнын шүйіріп, төмен еңкейді. Су толған шелекті Баймырза жоғары көтеріп еді, иығына біреу қаққан сияқтанды, қараса, саз балшықтан сырғанап, өгізі құдыққа құлап барады. (107 сөз) (С.Мұқанов) Тамыр-тынымсыз «насос» Тамыр ылғалды топырақтың өте терең қабатынан сорып алады. Күн аса ысыған кезде, жапырақтар суды неғұрлым көп буландырса, тамырдың жұмысы да соғұрлым күшейеді. Суға жету үшін тереңге еніп, таралып, жан-жағына жайылады. Кейде топыраққа ылғал жетіспейді, ал су өте суық болса, тамыр оны сора алмайды. Жапырақтың суды буландыруы мен тамырдың топырақтан суды сорып алу шамасы ылғи да тең түсуі керек, егер бірінің жұмысы бәсеңдеп кетсе, екіншісінің да жұмысы бәсеңдейді, осы кезде жапырақтар мерзімінен бұрын сарғайып түсе бастайды. Мұндай жағдай көбінесе жапырақта кездеседі, себебі жапырақтар суды пайдаланады, ал тамыр насостың қызметін атқарып, суды жеткізіп отырады. Жапырақ пен тамыр жұмысының сәйкес келмей қалуы өнімді төмендетеді. (110 сөз) Атамекен Түн. Мен далада сәкі үстінде жатырмын. Аспанда жұлдыздар жымыңдайды. Жұлдыздар арасында Ай. Дала сүттей жарық. Тау жақтан салқын леп соғады. Жым-жырт тыныштық. Мен ояу жатырмын. Ұйқым келер емес. Қандай сүйкімді көрініс. Табиғат бір мезгіл тыныс алғандай. Тілмен айтып жеткізудің өзі қиын. Тіпті суретшілер де дәл осындай көріністі көз алдында келтіре алмас. Тек табиғаттың ғана қолынан келетіндей. Аулыңнан алыс жаққа шықсаң, қайтып келуге асығасың. Келсең, таныс көшелер, үйлер, адамдар – бәрі көзіңе оттай басылады. Тіпті басқа жердің балаларымен қосыла қалсаң, арасына аздап өтірік қосып аулыңды мақтап жібересің. Осының соншалықты қымбат, сүйкімді болуының сыры неде? Өйткені сенің туған жерің - балалық бал дәуренің өткен жер. Сондықтан бұл саған соншалықты ыстық, соншалықты қымбат, соншалықты сүйкімді. (109 сөз) Жолда Ауылдан ұзап, ат-арба жүретін шаңдақ жолға түсті. Жол әрі шаң, әрі кедір-бұдыр екен. Машина шаңды тоңазытып, ырғалаң-ырғалаң етеді. Нұрмолданың да ойы быт-шыт боп, ырғалаңдап келеді. Жан-жаққа, әр нәрсеге бір ауытқыған бас-аяғы жоқ келтең ғана ой емес, оған қосылған аздап ыза бар сияқты. Ыза! Кәдімгі адамды алқымнан ап, әй-шайға қарамай буындыра бастайтын ыза. Мұндай ыза өзіңнен әлдеқайда биік келіп, әй-шайға қарамай алқымнан ала түскенде мүлде жаман. Ол алғашқы кезде күш ап кетеді. Билеп алады. Мұның үстіне қулық-сұмдығы мүлде жоқ, әшейін халық арасынан шыққан аңқау, ақкөңіл адамға арыздың ызасы, әділетсіздік ызасы қатты тиеді. Өз ісінде адал адам қашанда аңқау, аңғал келеді. Ондай адам төтеннен киліккен соққыға әзір тұрмайды да, бірден құлап кетеді. (120 сөз) (Сәуірбек Бақбергенов. «Адам және көлеңке»)
Ауылға тартып кеттік. Өзеннің бойында көгал жерге қатарластыра тігілген жеті-сегіз киіз үй. Бір үлкен үйге келіп түстік. Ауылдың бар адамы, бала-шағаларына дейін жиналған, сыймағандары есік алдында, басқаларының шыққанын күтіп тұр. Бір-екі адам шықса, даладағылардың бір-екеуі таласа-тармаса ішке кіріп, төрге қарай ұмтыла келіп қолымды алады. Бес-алты ер, қыз балалар ересектердің ара-арасымен өтіп келіп, алды-артымды орай отырып алды. Әуелі жай қарап отырғандарымен де, аздап бойы үйренгеннен кейін таң көріп менің киімімді, қолымды, шашымды, құлағымдағы сырғамды, мойнымдағы моншағымды ұстап көріп, бірдеңе деп өзара былдырлайды. Оған түсініп жатқан мен жоқ. Олар түгіл, үлкендердің ішінде де бір-екі адам ғана, олар да еркектер, орысша біледі екен. Әсіресе ат жақтылау келген, өте сыпайы біреу орысшаны ана тіліндей сөйлейді. Сол кісі менің әкемнің ең жақын туыстарының бірі болып шықты. (125 сөз) (Ғ.Ахмедов)
жүктеу/скачать 63.45 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|