Диплом жүмысы тақырыбы: «Бастауыш сыныпта есім сөздерді оқыту»
жүктеу/скачать 1.89 Mb.
|
| Зерттелініп отырған оқулықтардағы мәтіндердің едәуір жш ксздесетін лексикалық единицалармен қамтылуы өте төмен. 50 жылдар окулықтарында 40,77%, 70 жылдар оқулыктарында 39,96%, Б 30,51%, 90 ж. оқулықтарында 40,28%, ал 2000 жыл оқулықтарында 40,13% (7 кссте).
7-кесте - Жиі қолданыстағы сөздердің статистикалық сипаттамасы (Ғ>4)
Нақтылы бір жиіліктегі жоне нақты бір синтаксистік ақпараты бар түрлі мөлшсрдегі сөздерді аныктау барысында, әр сыныпқа тиісті жиі кездесетін, яғни жиілігі Ғ>4 болатын, мәтіннің 30-40% - ын Қамтитын лексикалық бірліктерді таидап алдық. Енді осындаи жиіліктсғі сездердің үзіндісін корейік. Біздің ойымызша, абсолютті Жиілігі 4-ке тең немесе одан артық создсрдің әрбірі қайталана Қолданылу нәтижесінде бала жадында үзақ сақталады да, бүл сөздерді ол толық меңгереді деп айтуымызга болады. Мысалы, агап сөзі 50 ж. окулықтарында 36 рет, 70 ж. оқулықтарында 40 рст, ал Б| 60 рет Қолданылған. Алайда мүндай создсрдің көптігі окушыға берілетін 30
Сонда ғана олардың тіл байлығы молайып, білім дәрежесі артады. Өйткені сөздің лексикалық мағыналары талай рет қайталана қолданылу нәтижссінде санамызға сіңіп кдлыптасады. Мүнда олар сол сөз білдіретін зат, не қүбылыстың белгілі бір қасиеттеріне негізделіп, ол сөз аталғанда санамызда сол қасиеттср мағынаның басты керсеткіштері, яғни мәндері ретінде көрінеді. Енді қарастырған окулыктардағы жиі қолданысқа ие сөздерге назар аударсақ, салыстырылушы мәтіндер арасында сөздердің қолданылымындағы мынадай ерскшеліктерді аңгарамыз: 8-кесте - Жалпы жиілігі Ғ>4 болатын 50-70 жылдардағы 1-3 сынып оқулықтарының жиілік сөздігінен көрініс
31
Әр түрлі тілдердің жиілік сөздіктерін салыстыра отырып, зёрттеу нәтижесінде мынаған көзіміз жетті: түрлі тіддер мәтіндеріндегі сирек қолданылатын бірліктердің негізгі бөлігін жиілігі 1 және 2-ге тең болатын сөздер қамтиды. Мәтіннің көлемі үлғайган сайын, мүндай сөздердің де абсолютті шамасы артқанымен, түрлі тілдердегі олардың жиынтық қатынасты жиілігі 0,60% шамасында болады [16,50]. Сонымен біргс аз қолданыстагы создердің молдығы жазушы, немесс ақын тілінің байлығы немесе оның өзіндік ерекшелігін көрсстеді дегі есептелінеді [44]. Бірақ бүл түжырым таңдама әдісі арқылы алынған мәтіндердің колсмі бірдсй болған жагдайда ғана дүрыс дсп тануымыз керек. Салыстырылып отырган 1950-2000 жылдардағы оқулық мәтіндері мен БӘ (Ғ<4), сонымен бірге орыс тіліндегі жиілік сөздіктер [42] және Абай шыгармаларынан (Ғ<2) байқайтынымыз -таңдама көлсмі үлғайған сайын, аз ксздесетін сөздердің үлесі азаяды (9-кесте). 9-кесте - Сирек қолданыстагы (Ғ<4) сөздсрдің статистикалық сипаттамасы
Мысалы, таңдама көлс.мі 185961 соз қолданысқа (с.қ.) тең (10298 сөз) 50 жылдардагы оқулықтарда аз ксздссетін сөздердің үлесі 59,22%, ал тандама көлемі 241984 сөз қолданысқа (12284 сөз) тсң 70 ^ылдардағы окулықтардагы олардың үлесі 60,03%, таңдама көлсмі 226374 сөз қолданысқа тсң 90 жылдардың оқулықтарындагы аз Кездесетін сөздердің үлссі 59,71%, таңдама колсмі 368965 сөз 32 қолданысқа тең 2000 жылдар оқулықтарындагы олардың үлссі 57,33%. Засорина қүрастырған таңдама колемі 120843 сөз қолданысқа тең болатын орыс тіліндегі сөздіктегі сң аз ксздесетін создер 63,98% болса, Абай шығармаларындағы олардың үлесі 64,43%. Сондыктан да ең аз кездесетін сөздерді салыстыруға байланысты пікірлср мен қорытындылар жасау барысында өзара бірдей көлемдегі таңдамаларды, ягни 185961 (жуықтағанда 200000 с.қ.) сөз қолданыс пен 368965 сөз қолданыс аралығындагы тандамаларды шартты түрде өзара деңгейлес деп қарастырдық. Сондағы 1950-2000 жылдардағы оқулықгарды салыстырудан байқағанымыз - бүл көлемдегі тандамалар үшін ең аз кездесетін сөздердің үлесі 57-60% шамасында болады. Ал 100000 және 120000 сөз қолданыс аралығындағы тандамалар көрсеткендей, агглютинативті тілдер үшін (БӘ 97260 с.қ.) бүл шама 69-70% болса, флективті тілдерде ол 64-70% шамасында (Засорина) болады. Алынған нәтижелерді флективті тілдерді агглютинативті тілдерден ажырататын типологиялық сипаттамалар ретінде дс қарастыруға болады [16,51]. Неліктен оқулықтар мәтіндерінде езге таңдамалармен салыстырғанда сирек қолданыстағы сөздердің үлссі темен? Оның себебі, БСО мәтіндерін қүрастыруда көбіне мәтіндердің білімділік, ғылыми-әдістемелік және тәрбиелік жағына, авторлық прагматика мен аялық білім мэселелеріне көңіл болінеді де, алынған мәтіндердің сөздік қоры мен лексикалық байлығы, жан-жақтылығына, жаңа сөздсрдің қамтылуына онша назар аударылмай келеді. Болашақта оқулыктар қүрастыру барысында бүл өзекті мәселе де ескерілгені жөн деп ойлаймыз. Бір тілгс қатысты тандама көлемінің үлгаюы орташа алғанда орбір лексикалық бірліккс сәйкес келетін мәтіндегі сөз қолданыстар шамасын сипаттайтын ғ көлсмінің өсуінс әкеледі. Ал ғ шамасын таңдаманың жалпы көлемін мәтіндегі әр түрлі лексикалық _ д/ бірліктердің жалпы санына бөлу арқылы алдық: ғ = — . Мүндағы алынған Ғ шамасы әр сөзгс қатысты алғандағы орташа қолданыс мөлшерін білдіреді. ғ шамасы тандама көлемі зерттеуге алынған мәтіннің. жанры мен тақырыбы, тіл күрылысы секілді езгермелі шамаларға байланысты болады. Негізінен, ғ шамасы мәтіннің лексикалық жағынан жүтандығының көрсеткіші болып табылады: /■' мәні жоғары болған сайын, мотіндегі ор түрлі лсксмкалық бірліктер соншалық аз болады жонс керісінше, /■' мәні неғүрлым аз болса, соғүрлым мәтіннің сөздігі де ор түрлі лексикалық бірліктергс бай болады. Бүл түжырым ор түрлі жанрға қатысты мәтіннің лексикалық байлығы туралы біздің болжамымызға да сәйкес келеді (10-кесте). Шынында да, 50 жылдардағы оқулықтар мәтіндерінің лексикасы (У = 18,05) 70 жылдардағы окулықтар мәтіндерінің лексикасымен (/г = 19,70) салыстырғанда алуан түрлі болып келсс, өз кезегінде Б| жүктеу/скачать 1.89 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||