Диплом жүмысы тақырыбы: «Бастауыш сыныпта есім сөздерді оқыту»

" 16	Ана тілі (1 сынып, 1957)	10680	3814	1381
17	Қазақ тілі (2 сынып, 1952)	8035	3794	1938
Т8	Арифметика (2 сынып, 1958)	11058	2822	827
~~Т9	Ана тілі (2 сынып, 1953)	25032	6269	3748
20	Қазақ тілі (3 сынып, 1951)	12524	5219	2009
21	Арифметика (3 сынып, 1959)	13021	3028	915
22	Ана тілі (3 сынып, 1953)	47509	9131	4092
23	Тарих (3 сынып, 1958)	15139	4319	127^
24	Табиғат тану (3 сынып, 1952)	29258	4021	2010

2-кестегс қатысты деректерге келсск, 50 жәнс 70 жылдардагы БСО мәтіндерінің әрбір сыныпқа қатысты пәндері боііынша сөз, сөз формасы мен сөз қолданыстармен қамтылуының көрсеткіштері берілді. Мүндағы әрбір сыныптагы пәндер арасында лексикалык түлғалармен қамтылуы жағынан 50 жоне 70 жылдар оқүлықтары арасында айтарлықтай айырмашылықтарды көреміз.

3-кесте - 50 ж. БСО мәтіндеріндегі лексика-грамматикалық топтардың қамтитын үлесі

Сөз таптары	Шартты белгілері	Пайызы (%)
1. Зат есімдер	3	36,61
а) жануарлар аты	9	0,014
ә) шығармалар аты	Г 6	0,0086
б) географиялық атаулар	7	0,71
в) адам аты	2	1,8
г) ру, тайпа, үлттардың аты	8	0,17
ғ) мәдени-ағарту мекемелерінің аты	5	0,0016
д) қысқарган сөздер	4	0,035
е) комекші есімдер	к	0,6
2. Сын есім	с	6,56

26

3. Сан ссім	а	3,95
4. Үстеу	Ү	2,14
5. Нсімдік	м	10,20
6. Етістік	е	30,16
7. Шылау	ш	4,95
8. Әртарап, бейтарап сөздер	д	1,60
9. Еліктеу создер	л	0,14
10. Одағай	0	0,26

Мысалы, 50 жылдардағы 1 сыныпкд арналған "Қазақ тілі" окулығының 1024 сөз, 2480 сөз формасы мен 6314 сөз қолданысқа, ал 70 жылдардағы 1 сыныпқа арналған "Қазақ тілі" оқулыгының 1454 сөз, 2867 сөз формасы мен 8910 сөз қолданыскд тең екендігі байқадды. Бұл айырмашылық 70 жылдардағы оқулықтардың 50 жыддармен салыстырғанда ғылыми-танымдық және оқу-әдістсмслік мазмұнының ғылымдағы соңғы жаңалықгармен толығып, оқулық мәтіндерінің қүрылымы күрделене түсуінің нотижесі екендігі қейінгі тарауларда толығырақ сипатталады. Қарастырылып отырған 50 жылдардағы оқулықгардың лексика-грамматикалық топтармсн қамтылуындағы ерекшеліктер 3-кестеде пайыздық көрсеткіштермен берілді.

Өзге сөз таптарына кдрағанда қолданылуы жөнінен жоғары пайыздық көрсеткішке ие зат есімдердің ішінен жалкы есімдерді бірнеше топтарға бөле отырыгі, шартты белгілермен көрсету барысында анықталғаны - 50 жылдар окулықтарындағы барлык. сөз қолданыстардың 0,8%-ын адам аттары', 0,73%-ын географиялык атаулар, 0,17%-ын ру, тайпа, үлттардың аты, ал сң аз пайыздык. көрсеткішті (0,0016%) мәдени-ағарту орындарының аты қамтиды екен (Қосымша Г). Көптеген статистикалық зерттеулердің нысанында қамтыла бермейтін зат есімдердің бір тобы — жалқы есімдер белгілі бір пәндік-тақырыптық мазмүн мен ғылыми-әдіснамалық ауқымға қатысты болғандықтан, олардың оқүлықтарда белгілі бір дәрежеде қамтылуы міндетті.

4-кесте - 50 ж. мектеп өкулықтарындағы сөз таптарының сыныптар бойынша сөзбен және сөз формаларымен қамтылуы

Сөз таптары	1 сынып	2 сынып	3 сынып ғ,
1- Зат есім 2. Етістік 3- Сын есім 4. Шылау	8483 7869 1616 1382 3077	16412 13756 3085 1958 5240	49495 34475 7501 5872 10664

27

6. Үстеу	502	1348	2144
7. Сан есім	961	1342	5046
8. Модаль сөздер	453	618	1909
9. Еліктеу сөздер	12	100	150
10. Одағай	26	263	193

Бірақ осы жалқы есімдсрдің де баланың таным-түсінігін арттырып, үғымдық ой қорыту қабілетін дамытатынын ескере бермейміз. Окулық мәтіндерінің қүрастырылуында ескерілетін мәселенің тағы бірі - дерексіз үғымдағы зат есімдер мен нақты мәнді сөздердің ара қатынасы "10-ға - бір", яғни 10 нақты сөзге 1 дерексіз мәнді сөз [1,57] тура келуі дүрыс деп қарастырылатынына сүйене отырып, бүл реттіліктің 50 жылдардағы оқулықтарда сақталмағандығы анықтадды. Енді осы оқулық мәтіндеріндегі сөз таптарының ара салмағын олардың қолданысы бойынша анықтайтын болсақ, жогарыдағыдай көріністі байқаймыз (4-кесте).

Сыныптар бойынша алғандағы соз қолданыстарды салыстыру барысында анықталғаны - зат есімдердің үлсс салмағы өзге сөз таптарына қараганда жоғары деңгейді көрсстсді (1 сыныпта 8483 с.қ., 2 сыныпта 16412 с.қ., 3 сыныпта 49495 с.қ.). Өйтксні, зат есімдер тілдегі өзге сөздердің барлығына әрі үйтқы, әрі өзек болып қызмет атқарады [45,135]. А.Жүбанов өз еңбегінде қазақ мәтіндерін тудырушы сөз таптарының бірі ретінде оларды 70-тен аса семантикалық топтарға беледі. Ал осы 50 жылдардағы сөз таптарының қолданысын 70 жылдардагы окулықгармен жоне БӘ салыстыру барысында төмендегіше керіністі байқаймыз:

5-кссте - 50-70 ж.ж. БСО мен БӘ мәтіндеріндегі сез таптарының статистикасы

	Сөз таптары		50		ж. (9	БСО			70 ж. БСО		(%	}	БӘ (%) 1
		1	с.		2	с.		3 с.	[ 1 с.	2 с.	3	с.
1.	Зат есім	34	,87		37	,19		42,14	38,84	39,42	42	,46	37,7
9	Етістік	32	,26		31	,17		29.35	28.17	28,91	17	,65	35,8
3.	Сын есім	6	,62		6	,99		6,38	6,63	7,22	8	,09	7,00
4.	Шылау	5	,67		4	,43		5,00	5,67	4,46	5	,00	394
5.	Есімдік	12	,61		11	,87		9,08	12,62	11,65	9	,18	7,20
6.	Үстеу	2	,05		3	,05		1,85	2,06	2,83	2	,66	3,78
Г 7.	Сан есім	3	,94		3	,04		4,29	3,94	3,27	3	,53	2,46
8.	Модаль сөздер	1	,86		1	,39		1,62	1,86	1,40	1	,54	1,37
9.	Еліктеу	0	04		00	,22		0,12	0,05	0,34	0	,13	0,18

28

сөздер
10. Одагай	0,10	0,59	0,16	0,11	0,37	0,17	Г 0,46

Мүнда 50 жылдардагы бкулықтар мсн 70 жылдардагы оқулыктарда сыныптар бойынша алғанда зат ссімдердің алатын улестік салмагы шамалас (50 ж. БСО 1 сыныпта 34,87%, 2 сыныпта 37,19%, 3 сыныпта 42,14% болса, 70 ж. БСО 1 сыныпта 38,84%, 2 сыныпта 39,42%, 3 сыныпта 42,46%) болып келсе, БӘ зат есімдердің пайыздық үлесі де соган жақын (37,7%). Сол сияқты өзге сез таптарының қолданысы бойынша да салыстырылған мәтіндерде олардың алатын үлестік салмагы үқсас екендігін көреміз. Мүның өзі БСО мәтіндік қүрылымындагы тақырыптық-мазмүндық үқсастықты гана емес, сонымен бірге сөз таптарының қолданылуындагы бслгілі бір зандылықты аңғартса керек. Бүл түжырымның нақтылығына 90 және 2000 жылдардағы оқулықтарды салыстыру барысында коз жеткізуге болады (6-кесте).

6-кесте - 1990-2000 ж.ж. БСО мәтіндерінің лексика—грамматикалық

6-кестеде келтірілген мәліметтерден 90 және 20000 жылдардагы оқулыктардың мәтіндеріндегі сөз таптарының ара салмағы жогарыда келтірілген дер.ектерге үқсас екендігін байқаймыз: 90 жылдардагы оқулыкхарда зат есімдердің олданылуы 39,14% болса, 2000 Жылдардағы оқулықтарда 38,61%. Сол сияқты етістіктердің Қолданылуыи салыстыратын болсақ, 50 жылдардагы оқулықтарда °лардың үлссі 30,16% шамасында (1 сыныпта 32,26%, 2 сыныпта 31,17%, 3 сыныпта 29,35%) болса, 90 жылдарда 29,02%, 2000 29,01%. Мүнда тіліміздегі сөз таптарының ішіндсгі ең және қарымы ең ксң грамматикалық категория ретіндегі

29

етістіктердің біз кдрастырған окулықтардағь: қолданылуы ор жылдардағы оқулықтармсн шамалас дсңгейді көрсетеді. Бүл да біз карастырған мәтіндсрдегі сөз таптарының қолданысындағы өзіндік ерекшслік дср едік.

-Ү .Ц Оқулық мәтіндерінің жиілік күрылымының ерекшеліктері

Алдыңғы зерттеулер көрсеткендей (Бектаев, Молдабеков), мәтіндердің статистикалық жағынан нақты бір жиіліктегі сөздермен қамтылуы зерттелініп отырған мәтіннің келеміне байланысты. Статистикалық жағынан едәуір аз мағлүмат беретін сөздерді көлемі шағын оқулыктар бсреді.

Жиілік сөздіктің бастапқы (едәуір жиі кездесетін) аумақтарында ақпарат көлемі онша болмайды. Өйткені бір ғана "ол" есімдігінің жиілігі 3609 (50 ж. БСО).

жүктеу/скачать 1.89 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: