Дипломды› ж±мыс «Бек-сервис»

2.РЕЗЮМЕ

- жйндеу процестерініЈ еЈ жо“ары тиімділігіне ›ол жеткізу жЩне йнімніЈ йзіндік ›±нын тймендету;

-экологиялы› ›ауіпсіздікті жЩне энергетикалы› ресурстарды тиімді пайдалануды ›амтамасыз ету;

-кйлік секторында ›олайлы инвестициялы› ахуалды ›алыптастыру.
љажетті ресурстар жЩне ›аржыландыру кйздері: жаЈа жобаны ±йымдастыру жЩне енгізу Їшін 300145 теЈге кйлемінде инвестиция ›ажет. Кйрсетілген ›аражат жаЈа ›±рал-жабды›тар сатып алу“а ж±мсалады. 1,9 жылдан кейін кЩсіпорын ал“ан ›аржыны ›айтару міндетіне алады.
Іске асыру мерзімі: 2008-2009 жылдар
КЇтілетін нЩтижелер:

1. 
   ›олайлы инвестициялы› ахуал жасау ар›ылы кЩсіпорынныЈ барлы› ±за› мерзімді активтері жаЈартылады, еЈбекті ±йымдастыру мен йндірістік процестіЈ прогрессивтік технологиялары енгізіледі, отанды› салалы› йндірістер ›±рылады;
   
2. 
   жйндеу ›ызметініЈ тиімділігі арттырылады, б±л кЩсіпорын йнімініЈ бЩсекеге ›абілетті етуге мЇмкіндік береді.
   
3. 
   кйліктіЈ техногенді жЩне экологиялы› ›ауіпі тймендейді.
   

• 3. КЩсіпорынныЈ, саланыЈ ›ыс›аша сипаттамасы

• КЩсіпорын бойынша 2007 жыл“ы ж±мысыныЈ ›аржылы› кйрсеткіштерін келтіреміз.

№КйрсеткіштердіЈ аталуыилшем бірлігіМЩні1

2

3

ТљК мен АЖ шы“ыны, жалпы

1. 
   ж±мысшылар еЈбек а›ысы
   
2. 
   ›осал›ы бйлшектер шы“ыны
   
3. 
   материалдар шы“ыны
   

ТЇскен пайда, жалпы

соныЈ ішінде:

1. 
   жолаушы тасымалдаудан
   
2. 
   ТљК мен АЖ йткізуден мыЈ теЈге
   

мыЈ теЈге12783

5760

4095

58,5

17500

Автомобиль жасаудыЈ Щлемдік йндірісініЈ дамуы нЩтижесінде жЩне автомобильдерге деген с±раныстыЈ артуыныЈ нЩтижесінде автожйндеу бизнесі ›арапайым ›ызмет кйрсетуден кЇрделі жйндеу ж±мыстарын орындау“а кйшуде, сонымен бірге ›азіргі заман“ы йнеркЩсіп елдерініЈ экономикалы› факторыныЈ негізі бола отырып, тиімді бизнес тЇрі болып келеді. СоныЈ ішінде, љаза›стан Республикасы Їшін автомобиль жасау жЩне оныЈ бйлшектерін йндіру тймен деЈгейде дамып келе жат›анды›тан, автомобильдерді жйндеумен айналысатын кЩсіпорындардыЈ ж±мысына с±раныс жо“ары. Оны жаЈа автомобильдер мен ›осал›ы бйлшектердіЈ ба“асыныЈ ›ымбат болуымен тЇсіндіреміз. Автомобиль жйндеу кЩсіпорындарыныЈ дамуыныЈ негізгі тенденциялары мен олар“а ›ойылатын талаптар:

1. 
   мамандар біліктілігін арттыру;
   
2. 
   ›арапайым ›ызмет кйрсету тЇрлерінен кЇрделі жйндеулерді орындау“а кйшу;
   
3. 
   жабды›тар мен жаЈа приборларлар“а инвестиция кйоемін арттыру;
   
4. 
   ›ызмет кйрсетуге дайынды›ты кеЈейту;
   
5. 
   жаЈа технологиялар мен химико-технологиялы› жаЈалы›тарды ›олдану.
   

1. 
   автомобильдіЈ жйндеуде т±ру ±за›тылы“ын азайту“а;
   
2. 
   йндірістік ›±ралдар шы“ынын ›ыс›арту“а;
   
3. 
   материалдар мен ›осал›ы бйлшектерге ›ажеттіліті ›ыс›арту“а;
   
4. 
   еЈбек ›±ны мен жала›ыны арттыру“а.
   

Сонды›тан, «Бек-сервис» ЖШС автобустарды жйндеу жЩне пайдалану нары“ында алдыЈ“ы ›атар“а шы“уы ›ажет . Ол Їшін кЩсіпорынныЈ толы› мЇмкіндігі бар. Б±л кЩсіпорын пайдалану“а 1993 жылы берілген, соЈ“ы Їлгідегі жобамен салын“ан. љазіргі уа›ытта жеке меншік халы›аралы› жЩне ›алааралы› ›атынаста“ы Ман, МАН, Сетра, Неоплан автобустары жйндеу ж±мыстарын орындау Їшін осы кЩсіпорын“а келеді. Ол автобустар Їшін жйндеуді ±йымдастыру“а м±нда бас›а кЩсіпорындар“а ›ара“анда мЇмкіндіктер жо“ары.

КЩсіпорын“а жаЈа автобустар мен жабды›тар сатып алумен бірге ж±мысшылар мен ›ызметкерлердіЈ де саны артып отырады.

4. инімніЈ сипаттамасы
Жобаланатын слесарлы-механикалы› учаскесі автомобильдерді жйндеу кезінде ›ажет болатын ›арапайым бйлшектерді, атап айт›анда, б±рандаларды, болттарды, гайкаларды, шпилькаларды, шайбаларды, тойтармаларды жЩне т.с.с. Щзірлейді жЩне ›алпына келтіреді, сондай-а› м±нда металды кесу, йЈдеу ж±мыстары орындалады. Осы бйлімше ж±мысыныЈ ±йымдастырылуы бойынша станокты› (метал жону, фрезер жЩне тегістеу) жЩне слесарлы› ж±мыстар бйлшектерді Щзірлеу жЩне ›алпына келтіру кезіндегі соЈ“ы йЈдеу ж±мыстары болып табылады.

«Бексервис» ЖШС слесарлы-механикалы› учаскесі йндірістік “имаратта орналас›ан жЩне ТљК-2 мен АЖ айма›тарымен, агрегаттар бйлімшесімен, орталы› ›оймамен шектеседі. Учаскеде 3 жЩне 4 разрядты 4 автослесарь ж±мыс істейді. Б±л слесарьлардыЈ білімі орта жЩне орта арнаулы. Ж±мыс стаждары 2 жылдан 10 жыл“а дейін. ОлардыЈ ›азіргі еЈбек а›ысы 22134,9 теЈге болса, жоба бойынша 26861,2 теЈгені ›±рады. Болаша›та слесарьларды жо“ар“ы о›у орындарына ›азіргі заман“ы жйндеу Щдістерін меЈгеру бойынша курстар“а о›ыту жоспарланады. КЩсіпорында жоспарды толы› орындайтын жЇргізушілер мен слесарьлар“а то›сан сайын ›осымша а›ы та“айындал“ан. °жымды бас›ару кезінде ж±мыс сапасына емес, санына кйп кйЈіл бйлетін ›ызметкерлер кездеседі. Олармен тек еЈбек а›ыны тйлеудіЈ баллды› жЇйесіне кйшуді ›арастыру ›ажет, я“ни ж±мысшыныЈ еЈбек а›ысы орындал“ан ж±мыс сапасы мен мйлшеріне байланысты болады.

Учаске 5-кЇндік ж±мыс аптасы бойынша ±за›ты“ы 8 са“ат бір ауысыммен ж±мыс істейді. УчаскеніЈ технологиялы› жабды“ы орындалатын ж±мыстар“а сЩйкес келеді.

Орта жЩне жо“ары сыйымдылы›та“ы автобустарды жйндеу бойынша ›ызмет кйрсететін кЩсіпорындар ж±мысын талдай отырып, олардыЈ ішінде «Бек-сервис» кЩсіпорныныЈ сапа мен ба“аныЈ жо“ары деЈгейіне жетуге мЇмкіндігі жо“ары екендігін кйруге болады. Б±л кЩсіпорынныЈ ›ызметіне с±ранысты арттырады.

Слесарлы-механикалы› учаскесі тйбесі жабы› “имаратта орналас›ан. Осы“ан байланысты ›алааралы› жЩне халы›аралы› ›атынаста“ы автобустар“а ›ызмет кйрсетуге жа“дайлар жасал“ан. Ол Їшін ›осымша жаЈа жабды›тар сатып алу Їшін Їш жыл мерзімге несие алу ›арастырыл“ан. Есептелген йзіндік ›±нныЈ тймендеуінен тЇсетін пайда кЇрделі салымды 2,9 жыл ішінде ›айтару“а мЇмкіндік бар екендігін кйрсетті

«Бек-сервис» ЖШС сия›ты кЩсіпорындарда автобус иелері арасында ж±мыстыЈ маркетингтік ба“дарламасы жЇргізілмейді. М±ндай кЩсіпорындарда сервис-менеджерлер штаты жо›, жЇргізушілер ›андай да бір жолмен (бас›алардан есту, кездейсо› келу) біліп келеді. Кйп жа“дайларда автобус жйндеу орындарында білікті маман жо› бол“анды›тан, жЇргізушіден автомобильді тез арада ›абылдап, а›ауды жйндеу процесін жасырын орындау“а тырысады. Автомобиль иесі жйндеу сапасын, ж±мыстыЈ орындалуын толы› білмегендіктен, ол кЩсіп›ой мен жаЈадан ЇйренушініЈ ж±мысыныЈ арасында“ы айырмашылы›ты кйрмейді де, автомобилін кез-келген не“±рлым арзан жерде істетуге тырысады.

Мен автобус иелерін ша›ыру“а кймек беретін жЩне кЩсіпорын имиджін т±ра›ты кЩсіби кймекші ретінде кйрсетуге маркетинг бойынша бірнеше іс-Щрекеттерді ±сынамын:

1.Кепілдік мерзімі кйрсетілген, орындал“ан ж±мыс туралы жазулары ьар сервис кітапшаларын беру. Б±л автобус иесіне кЩсіпорын“а негізделген ша“ымдарын беруге ›±›ы› береді, ал біз йз жа“ымыздан орында“ан ж±мысымыз“а толы› заЈды жауапкершілік аламыз.

2.Егер автобус иесі біздіЈ кЩсіпорында 30000 теЈгеден жо“ары сома“а ›ызмет пайдаланса, онда келесі бір жыл ішінде 20%-тік тймен ба“амен ›ызмет кйрсетуге жеЈілдіктер алады.

3.Автобустар мен бйлшектер сататын орындар“а олардан келетін клиенттерге біз 15%-тік жеЈілдік беретініміз туралы ±сыныстар айту.

Жарнама ма›сатында ал“аш›ы айларда кЩсіпорынныЈ ›ала ішіндегі 6 автобусын ерекше тЇске бояп, ол жарнамалардыЈ дизайнын ерекше етіп кйрсетеміз.

9.2-кестеде сатып алынатын жаЈа ›±рал-жабды›тардыЈ ›±ны, тасымалдау жЩне орнату ба“асы келтірілген.

Кесте 9.2

Жабды›тыЈ атауыСа-ныБір жабды› ›±ны, тенгеЖалпы ›±ны,

тенгеС_дм,

тенгеС_тр,

• тенге1. Тежеу барабандарын жону“а арнал“ан стенд22250045000450022502. љайрау станогы12175021750217510903. Фрезер станогы13450034500345017254. Тежеу барабандарын тегістеуге арнал“ан ›±рал1120001200012006005. Тегістейтін станок12175021750217510906. Токарлы станок13450034500345017257. Б±р“ылау станогы13500035000350017508. Гидравликалы› пресс1141001410014107059. Технологиялы› ›±рал-сайман–3000030000–150010. °йымдастыру ›±ралдары–15000150001500750Барлы“ы:-2411002636002336013185

• 9.3-кестеде ›осмша шы“ындар сметасы, ал 9.4-кестеде а“ымда“ы жйндеу айма“ында“ы йнімніЈ йзіндік ›±ныныЈ калькуляциясы есептеліп, келтірілді.

9.3 – кесте

љосымша шы“ындар сметасы

№Шы“ындар статьясы Сомасы, тенге1.

2.

3.

4.

6.

7.

КЇш беретін электр энергиясы

индірістік бйлімшені кЇтуге ж±мсалатын шы“ындар

Жабды›тыЈ а“ымда“ы жйндеуіне кететін шы“ындар

Жабды›тыЈ амортизациясы

љ±ны тймен материалды› ›±ндылы›тарды жйндеуге кететін шы“ындар

ЕЈбекті ›ор“ау статьясы бойынша шы“ындар

Бас›а да шы“ындар27701,4 21566,7 16745,7

13180

31632

38680,1 8661,5Барлы“ы:181891,49.4-кесте. индірістік айма› ж±мыстарыныЈ йзіндік ›±ныныЈ калькуляциясы жЩне шы“ындар сметасы

р/бШы“ындар

статьясы

Сомасы,

жЇріске 1-ад-са“1.

2.

3.

4.

Шлеуметтік са›тандыру“а ›осымша сома

Материалдар

љосал›ы бйлшектер

љосымша шы“ындар1023283,8 266053,8

594995,2 923380,5

181891,494,4

24,5

85,2

31,4

109,1

7,7

33,3

Бйлімшелер мен а“ымда“ы жйндеу айма›тары арасында ты“ыз байланыс орнатыл“ан. А“ымда“ы жйндеу айма“ында автомобильден шешіп алын“ан агрегаттар сЩйкес бйлімшелерде жйнделіп, ›айта автомобильге орнатылады. Б±л а“ымда“ы жйндеу айма“ы мен бйлімшіліер бір-бірінсіз ж±мыс істей алмайтынын кйрсетеді.

индірістік ж±мысшылар саны бас›а осындай кЩсіпорындарда“ы ›ызметкерлер санына байланысты аны›талады. ЕЈбек а›ы тйлеу жЇйесі сыйа›ы ›орын ›олдану“а негізделген. Келешекте еЈбек а›ы тйлеудіЈ баллды› жЇйесіне кйшу ›арастырыл“ан, я“ни ж±мысшыныЈ еЈбек а›ысы орындал“ан ж±мыс сапасы мен мйлшеріне байланысты болады. Ал“аш›ы Їш айда сыйа›ы ›арастырылмайды. Басшылар мен ›ызметкерлердіЈ еЈбек а›ысы ›ызметтік тйлем а›ы мен істеген уа›ыт мйлшеріне жЩне соЈ“ы нЩтижеге сЩйкес аны›тал“ан.

°йымдастыру жоспары мамандар саясатыныЈ негізгі ба“ытымен аны›талады:

1. Жо“ары класты мамандарды ›абылдау

2. Сынау мерзімі негізінде ж±мысшыларды іріктеп алу

3.Сыйа›ы“а материалды› тйлемдер мен моральды› сипатта“ы шаралар кіреді.

КЩсіпорынныЈ йзініЈ жылжымалы ›±рамына сЩйкес а“ымда“ы жйндеу жЩне техникалы› ›ызмет кйрсетуді орындайтынды›тан, йндірістік процесс таныс. љосымша ›±рал-жабды›тарды тікелей завод-дайындаушылардан алдыр“ан д±рыс – б±л арзан Щрі тиімді болады.

Жобаны жЇзеге асыру Їшін жаЈа ›±рал-жабды›тар сатып алу“а 300145 теЈге ›ажет. Біз б±л несиені 2 жыл мерзімге Казкоммерцбанкінен жылына 25 пайызбен алуды жоспарлаймыз. Алынатын сома аз бол“анды›тан, біздіЈ осы банктегі есеп шоттарымызды кепілдікке ›ою“а болады. Сонымен бірге кЩсіпорын “имараты мен жылжымалы ›±рамды да кепілдікке алу“а б±л банкте ба“дарламалар жасал“ан.

БіздіЈ бизнесіміздіЈ ›ыс›а мерзімді ма›саты – б±л алын“ан жабды›тарды пайдалана отырып, жылжымалы ›±рам“а техникалы› ›ызмет кйрсету мен а“ымда“ы жйндеу сапасын арттыру, еЈбек йнімділігін жо“арылату, ж±мысшылардыЈ еЈбек ету жа“дайларын жа›сарту болып табылады.

БіздіЈ бизнесіміздіЈ болаша›та“ы ма›саты – ›ала ішіндегі жЩне ›аларалы› жолаушы тасмалдау нары“ында алдыЈ“ы ›атарлы орын“а шы“у Їшін ж±мыс›а білікті мамандар тарту, “ылым мен техниканыЈ жетістіктерін йндіріске енгізу, жылжымалы ›±рамды жаЈарта отырып, ›ызмет кйрсету мЩдениеті мен жолаушылар Їшін ыЈ“айлы жа“дайлар жасау“а шара ›олдану болып табылады.

КЩсіпорынныЈ ›аржылай орны›тылы“ын ›амтамасыз етуге мЇмкіндік беретін альтернативті ба“ыттар:

1 Жылжымалы ›±рамды жЩне пайдаланылмайтын “имараттарды жал“а беру.

2 љолданылмайтын территорияда жаЈа йнім шы“аруды ›ол“а алу.

3 љолданылмайтын “имараттарда жылжымалы ›±рам“а ТљК мен жйндеу Їшін ж±мыс орындарын ашу.

Сатып алушылардыЈ тйлеуге ›абілетсіздігі тЩуекелі – б±л йнім сапасына, сатып алушылар орналас›ан айма››а, йнімніЈ ба“асына, жобаныЈ сипатына, бЩсекелестердіЈ санына жЩне сапасына байланысты болады. М±ндай тЩуекел кез-келген жаЈа жобаны енгізген кезде болады, б±л жа“дайдан ›ашып кету ›иын, алайда оны тез арада максимал ба“алау ›ажет. Егер ба“а мен сатып алушылардыЈ тйлеуге ›абілеттілігініЈ арасында“ы теЈдікті тап›ан жа“дайда, тЩуекелден ›±тылу“а болады.

КЇшті бЩсекелестік тЩуекелі – егер барлы› ірі жЩне ±са› бЩсекелестердіЈ ж±мысын д±рыс ба“алай білсе, б±л нары›тыЈ болу ы›тималыд“ы да минимал болады. БЩсекелестерді толы› ба“аламай ›ою“а болмайды. Біз кйп бЩсекелестер арасында стандартты› параметрлер кезінде сапасы жо“ары ›ызмет кйрсетумен ерекшеленуге немесе т±тынушыларды на›ты ›ызы›тыратын стандарт ›ызмет тЇрінен бас›а жаЈалы›тармен бйлініп т±ру“а Їйренуіміз керек.

Кездейсо› жа“дайлармен байланысты алдын-ала кйрінбейтін мЇмкін шы“ындарды кеміту Їшін кЩсіпорын мЇлкін са›тандыруымыз ›ажет. Б±л белгілі бір шы“ындармен байланысты болады, алайда жаман жа“дайларда кЩсіпорынныЈ тарауынан ›±т›арады.

Инфляция кйрсеткіштерініЈ йзгеруі де жобаныЈ жЇзеге асырылуына Щсерін тигізеді.
8. ОЦЕНКА РИСКА
ТЩуекелділікті ба“алау міндеті – бизнес-жоспарда ›ойыл“ан ма›саттар“а жетуге ы›пал жасайтын экономикалы›, Щлеуметтік, техникалы› жЩне т.б. факторларды аны›тау болып табылады. Осы факторларды аны›тау кЩсіпорынныЈ дамуын болжау“а жЩне кЩсіпорынныЈ ›ызметіне Щсер ететін ›ауіп-›атерлердіЈ ы›палын тймендететін іс-шараларды алдын-ала дайындау“а мЇмкіндік береді.

љаржылы›-экономикалы› ›ауіп-›атерлер

Таблица 8.3

љауіп-›атер тЇріЖобаныЈ тиімділігіне теріс Щсері1. С±раныстыЈ т±ра›сызды“ы Ба“аныЈ йсуіне байланыстыЈ с±раныстыЈ тймендеуі2.Альтернативті йнімніЈ пайда болуыС±раныстыЈ тймендеуі3. БЩсекелестердіЈ ба“аны тймендетуіБа“аныЈ тймендеуі4. БЩсекелестердіЈ йнімді кйбейтуіљызмет кйлемі азайып, ба“аныЈ тймендеуі5. Салы›тыЈ йсуіТаза пайданыЈ азаюы6. Т±тынушылардыЈ тйлем жасау мЇмкіндігіљызмет кйлемініЈ азаюы7. Шикізат, материалдар, тасымалдау ба“асыныЈ йсуіБа“аныЈ йсуінен пайданыЈ азаюы

Стадия функционирования. Социальные риски

Таблица 8.4

Таблица 8.5

Таблица 8.6

Берілген дипломды› жобада ЖШС «Бек-сервис» автотранспорт кЩсіпорныныЈ тасымалдау жЩне йндірістік ж±мысына талдау жасалып, жоба та›ырыбы негізделді. Технологиялы› бйлімде жылжымалы ›±рамныЈ ›азіргі тізімдік саны жЩне келешектегі толы›тырылуы ескерілген технологиялы› есептеулер жЇргізілді. Технологиялы› есептеулер нЩтижесі бойынша АТК агрегаттар учаскесіндегі ж±мыстардыЈ ±йымдастырылуы мен технологиясын жетілдіру бойынша іс-шаралар ±сынылды жЩне агрегаттар учаскесініЈ реконструкциясы орындалды. °йымдастыру бйлімінде автомобильдердіЈ ТљК мен жйндеу сапасын бас›ару жЇйесініЈ ж±мысы, автомобильдердіЈ ТљК мен АЖ ресурс Їнемдейтін технологиясы сипаттал“ан. Техникалы› жобада учаскедегі ж±мыстардыЈ сапасын жЩне йнімділігін арттыру“а мЇмкіндік беретін техникалы› деЈгейі жо“ары технологиялы› ›±рал-жабды›тар таЈдалды жЩне олардыЈ технологиялы› принциппен орналасуы ›амтамасыз етілді. Сондай-а› б±л бйлімде агрегаттар бйлімшесіндегі еЈбекті ±йымдастырудыЈ кешенді картасы берілген.

Конструкторлы› бйлімде автомобильдердіЈ беріліс ›орабын жйндеуге жЩне сынау“а арнал“ан стендтіЈ жобасы ±сынылды. СтендтіЈ йндіріске ендірілуі бйлшектеу-жинау ж±мыстарыныЈ сапасын арттыру“а, еЈбек мйлшерін тймендетуге мЇмкіндік береді.

Жобада тіршілік ›ауіпсіздігі жЩне ›орша“ан ортаны ›ор“ау мЩселелері де ›арастырыл“ан. љалыпты еЈбек жа“дайларын ›амтамасыз ету жЩне ›орша“ан ортаны ластауды тймендету бойынша іс-шаралар ±сынылды.

Экономикалы› бйлімде жобада ±сыныл“ан ±йымдастыру-техникалы› іс-шаралардыЈ экономикалы› тиімділігі тиісті есептеулермен дЩлелденді.

Сондай-а› жобаныЈ бизнес-жоспары да жасал“ан.

1. 
   Напольский Г.М. Технологическое проектирование автотранспортных предприятий и станций технического обслуживания. - М.: Транспорт, 1985-232с.
   
2. 
   Суханов Б.Н., Борзых И.О., Бедарев Ю.Ф. Техническое обслуживание и ремонт автомобилей. Пособие по курсовому и дипломному проектированию.- М.: Транспорт, 1985-224с.
   
3. 
   Техническая эксплуатация автомобилей. Под редакцией д.т.н., профессора Е.С. Кузнецова. Издание третье.- М.: Транспорт, 1991-416с.
   
4. 
   Клейнер Б.С., Тарасов В.В. Техническое обслуживание и ремонт автомобилей. - М.: Транспорт,1986-237с.
   
5. 
   Положение о техническом обслуживании и ремонте подвижного состава автомобильного транспорта. - М.: Транспорт, 1986-73с.
   
6. 
   Проект рекомендаций по организации труда на рабочих местах ремонтных рабочих автотранспортных предприятий. Министерство автомобильного транспорта Казахской ССР. - Алма-Ата, 1987-147с.
   
7. 
   Муха Т.И. Приводы машин. Справочник. Л.: Машиностроение,1975-343с.
   
8. 
   Анурьев В.Н. Справочник конструктора машиностроителя. - М.: Машиностроение, 1980.
   
9. 
   Курсовое проектирование деталей машин. - М.: Машиностроение, 1987-415с.
   
10. 
    Салов А.Н. Охрана труда на автотранспортных предприятиях М.: Транспорт, 1985.
    
11. 
    Ю.М.Кузнецов. Охрана труда на автотранспортных предприятиях М.: Транспорт, 1990-288с.
    
12. 
    Аксенов И.Я., Аксенов В.И. Транспорт и охрана окружающей среды. - М.: Транспорт, 1986-176с.
    
13. 
    Борисова В.М., Сергейчик Л.В., Шелопут Ю.В. Экономика, организация и планирование автомобильного транспорта. Пособие по курсовому проектированию М.: Транспорт,1987-192с.
    
14. 
    Туленов А.Т. Методические указания к дипломному проектированию по технической эксплуатации автомобилей. - Шымкент: Южно-Казахстанский технический Университет,1996-45с.
    
15. 
    Автобусы Икарус. Под редакцией Е.С. Кузнецова - М.: Транспорт, 1976-288с.