«ПРОГРЕСС – СМ» Жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің экономикалық потенциалы

3- кесте бойынша талдау жасасақ, негізгі қорлардаң жыл сайын құны өсіп отырғанын байқауға болады: 2001ж. – 2 585 мың тг., 2002ж. – 4 394 мың тг., 2003ж. – 12 295 мың тг. Сонда 2004 жылы 2003 жылмен салыстырғанда 4 578 мың теңгеге өсті. Ал базистік жылмен

салыстырғанджа 9 710 мың теңгеге өсті. Құрамына жеке тоқталайық: үй және ғимаратбайқап отырсақ, 2001ж. баланыста көрсетілмей, 2002ж. есепке алынған. Құны – 431 мың тенге. Бұл кәсіпорынның ғимаратты сатып алуымен, ал оған дейін «РМЗ» АҚ-нан жалға алып отырумен түсіндіріледі. 2004 ж. Басқа да құралдар енгізілді. Құны – 835 мың тенге. Машина мен жабдықтар 2001ж. – 2 585 мың тенге, 2002ж. – 3 943 мың тенге, 2003ж. – 7 286 мың тенге, 2004ж. – 11 029 мың тенге. Машина мен жабдықтардың өсу себебі, 2002ж. Қосымша өндірістің ілгерілегені, ол 2003ж. күрт өсуі қосымша өндіріспен бірге, көмекші өндіріс пайда болды. Кәсіпорын профиль дайындайтын негізгі құрал-станды жалға алмай, енді өзі шығаратын болды. Сонымен бірге токарлық және фрезерлік станоктар жасап шығаруға сұраныстың өсуі фактор ретінде болды.

Үй және ғимарат ретінде профиль дайындау учаскесінің ғимараты құрастырылады.

Машина және жабдықтарға өздері жасап шығаратын және сатып

алынатын жабдықтар жатады. Оларға мысалы:

1. Өздері жасап шығаратын:

• 
  профиль майыстырғыш стан;
  
• 
  тарқатқыш;
  
• 
  орағыш;
  
• 
  дискіленген қайшылар;
  
• 
  электромагнитті плита;
  
• 
  6 клеттік стан;
  
• 
  профильденген бет станы;
  
• 
  компрессор;
  
• 
  т.б.
  

• 
  бұрғылау станоктары;
  
• 
  сылып-қырлау станогы;
  
• 
  фрезерлік станоктар;
  
• 
  гидропресс;
  
• 
  механикалық ара;
  
• 
  профильдейтін стан;
  
• 
  балқытқыш автомат,... т.б.
  

Негізгі қорды сипаттайтын, дәлірек айтқанда оларды пайдалану тиімділігін сипаттайтын көрсеткіштерге мыналарды жатқызамыз:

1. 
   қор рентабельділігі
   
2. 
   қор қайтарымдылығы
   
3. 
   қор сиымдылығы
   

Негізгі қордды пайдалану тиімділігінің жалпылама көрсеткіші қор рентабельділігі. Оның деңгейі тек қор қайтарымдылығына ғана тәуелді

емес, сонымен бірге өнім рентабельділігіне де тәуелді. Бұл көрсеткіштердің арақатынасы төмендегідей:

П РП П

R_опф = ------- = ------- х ------- = ФО х R_рп

R_опф - негізгі өндірістік қорлар рентабельділігі;

П - өнім өткізуден түскен пайда

ОПФ - негізгі өндірістік қорлардың орташа жылдық құны;

РП - сәйкесінше өндірілген және өткізілген өнім құны;

ФО - қор қайтарымдылығы;

R_рп - өткізілген өнім рентабельділігі.
5 кесте - Өнім рентабельділігі бойынша R_опф

Көрсеткіштер	Өл шем бірлігі	Жылдар.				%-қ үлес салмақ			Ауытқулар, +/-
		2001	2002	2003	2004	2002/2001	2003/2002	2004/2003	2002-2001	2003-2002	2004-2003
Өнім рентабельділігі	%	5,57	2,55	4,58	0,5	45,8	180	10,9	-3,02	2,03	-4
Қор қайтарым-дылығы	%	12,1	10,1	17,8	21,2	83,5	176,2	119	-2	7,7	3,4
Қор рентабельділігі	%	67,4	25,7	81,9	10,6	38	318,7	13	-41,7	56,2	-71,3

Кесте бойынша қор рентабельділігі 2001ж. - 67,4 %, 2002ж. - 25,7 %, 2003ж.- 81,9 %, 2004ж. – 10,6 % құрды. Сонда 2002ж. Алдыңғы жылмен салыстырғанда 41,7 % төмен болды, ал % - қ қатынас – 38 %. 2003ж. Бұл көрсеткіш күрт өзгеріске ұшыраған – 56,2 % - ке өсті; % - қ қатынас – 318,7%, 2004ж. 71,3%-ке төмендеді, % - қ қатынас – 13 %. Қор рентабельділігінің өзгеруіне өнім рентабельділігінің 2002ж. төмендеп, 2002ж. өскені, ал 2004ж. тым төмен қайтарымдылығы жыл сайын өскенімен, өнім рентабельділігінің тұрақсыз болуы, жыл сайын ауытқып отыруы қор рентабельділігіне өзгерістер енгізді. Ал, ол өз алдына таза табыстың ауытқып отыруына байланысты болды.

7 кесте - Қор қайтарымдылығын және қор сиымдылығын сипаттайтын көрсеткіштер

Көрсеткіштер	Жылдар				%-қ үлес салмақ			Ауытқулар, +/-
	2001	2002	2003	2004	2002/2001	2003/2002	2004/2003	2002-2001	2003-2002	2004-2003
Өнімді ткізуден үсетін табыс	19548	32086	96696	188212	164	301,4	194,6	91516	64610	91516
Негізгі қорлардың орт. ж.қ..	1618	3206	5436,5	8885,5	198	169,6	163,4	1588	2230,5	3448,8
Қор қайта-рымдылығы	12,1	10,1	17,8	21,2	83,5	176	119	-2	7,7	3,4
Қор сиымдылығы	0,08	0,09	0,06	0,05	112,5	66,7	83,3	0,01	-0,03	-0,01

Қор қайтарылымдығы негізгі қорлардың орташа жылдық құны мен өнімді өткіздуден түскен табыс факторларының ықпалымен өзгерістерге ұшырайды

және мына формула арқылы анықталады

D^N

F

Қор қайтарымдылығы 2001 ж. 12,1 теңге, 2001 ж. – 1,01 теңге, 2003 ж. – 17,8 теңге, 2004 ж. – 21,2 теңге құрды. Ауытқулар: 2002 ж. 2001 жылмен салыстырғанда 2 мың теңге төмендеді, 2003 ж. – алдыңғы жылмен салыстырғанда 7,7 теңгеге өсті. 2004 ж. алдыңғы жылға қарағанда 3,4 теңгеге өсім болған немесе 83,5; 176; 119 % - қ қатынас болды. 2002 ж. қор қайтарымдылығының 2 теңгеге төмендеу себебі, өнімді өткізуден түскен табыс өскен, сонымен бірге негізгі қорлардың орташа жылдық құнында да өзгеріс байқалған. Бірақ негізгі қорлардың орташа жылдық құны өнімді өткізуден түскен табыстан салыстырмалы түрде көбірек ауытқыған. 2003 ж. 2002 жылмен салыстырғанда қор қайтарымдылығының лезде өскенін байқаймыз. Себебі, Өткізуден түскен табыс алдыңғы жылмен салыстырғанда 3 есе өсті. Ол өз алдына бағалардың өсуімен және өндіру көлемінің өсуімен сипатталады. Және негізгі қорлардың орташа жылдық құны алдыңғы жылмен салыстырғанда 1,6 есе өсті. Яғни қор қайтарымдылығына бұл ауытқу да әсер етті. 2004 ж. қор қайтарымдылығының 2003 жылмен салыстырғанда өсімі әлдеқайда баяу болды: 2004 ж. - 19% - ға, 2003 ж. - 76% - ға. Өйткені өткізуден түскен табыс көлемі 2004 ж. алдыңғы жылға қарағанда 1,6 есе ғана өскен. Бұған себеп болған жағдайлар:

- өнімнің өзіндік құнының өсуі

- өткізу бойынша шығындардың өсуі.

Қор сыиымдылығы – бұл қор қайтарымдылығына кері көрсеткіш. Сәйкесінше ол мына формула арқылы табылады:

f _e= ------

D^N

2001 жылы ол 0,08 теңге, 2002 жылы – 0,09 теңге. 2003 жылы – 0,06, 2004 жылы– 0,05 теңгені құрды. 2002 – 2004 жылдары аралығын салыстырсақ, қор сыиымдылығының төмендеп отырғанын байқаймыз.

Егер қор қайтарымдылығы негізгі өндірістік қорлардың 1 тг-не қанша өнім өндірілетіні сипатталса, қор сиымдылығы керісінше, 1 тг өндірілетін өнімге қанша т.б. жабдықтар пайдаланылған, соны көрсетеді.

Негізгі қорлардың пайдалану жағдайын талдау кезінде өндірістік қуаттылықты пайдалануды міндетті түрде қарастыруымыз керек.

Өндірістік қуаттылық, оның өндірістік потенциалын пайдалану деңгейі шаруашылық қызметінің соңғы нәтижелеріне әсер етеді: өнім шығару көлемі, өзіндік құн деңгейі, табыс, рентабельділік, қаржы жағдайы.

Өндірістік қуаттылықты пайдалануды талдау үшін «Прогресс – СМ» ЖШС – ң негізгі өндірісі – профиль дайындау өндірісін пайдаланамыз.

Төмендегі кесте бойынша талдау жасасақ, өнім көлемінің жыл сайын өсіп отырғанын байқауымызға болады. 2002 ж. өнім көлемі – 5682 мың тг., 2003 ж. – 75471 мың тг., 2004 ж. – 135252 мың тг. болды. 2003ж. 2002 жылмен салыстырғанда 69789 мың тг-ге өсті. Ал 2004 ж. 2003 жылмен салыстырғанда 59781 мың тг-ге өсті. 2003ж. 2004 жылдағы ауытқумен салыстырсақ, 1 млн. тг-ге жоғары болғанын байқауға болады. Яғни 2003 ж. өнім шығару көлемінің өсімі жоғары мәнге ие болғанын көрсетеді.

8 кесте - Профиль дайындау бойынша өндірістік қуаттылықты пайдалануды талдау.

Орташа жылдық қуаттық та жыл сайын өсіп отырған: 2003ж. 2002 жылмен салыстырмалы түрде 28800 мың тг-ге, ал 2004 ж. 57600 мың тг-ге көтерілді. Бұған болған себеп: өндірістік қуаттылықтың өсуі.

Өндірістік орташа жылдық қуаттылықты табу үшін өндірістік құаттылық балансындағы көрсеткіштер қолданды:

57600+57600

ӨҚ_орт.ж.= ------------------- = 57600 мың тг. – 2002 жылы

2

57600+115200

2
115200+172800

ӨҚ_орт.ж.=-------------------- = 144000 мың тг. – 2004 жылы

2

Яғни есепті және алдынғы жылдағы өндірістік қуаттылықтар. Олар кестедегі өндірістік қуаттылық өсімі болу себебінен өзгеріп отырды.

Орташа жылдық қуаттылықты пайдалану деңгейіне келсек, оны өндірістік қуаттылықты сипаттайтын жалпы коэффициентті пайдалану арқылы таптық.

өнім өндіру көлемі

Жалпы коффициент =-------------------------------------- х 100%

өндірістік орт.ж. қуаттылық

2002 жылы бұл коффициенттің мәні - 10% болды. Яғни бұл жылы өндірістік қуаттылықтың тек 10 % - ы ғана қолданды.2003 жылы - 87%, 2004 жылы - 94%, 2002 жылы көрсеткіштің төмен болу себебі - өнім көлемінің төмен деңгейі. 2003 жылы бұл көрсеткіш алдыңғы жылмен салыстырғанда өнім көлемінің өсуі есебінен 77% - ға көтерілген. 2004 жылы тағы 7% -ға. Әрине бұл көрсеткіштің 100% - ға жақындауы – жақсы нәтижесі сипаттайды. Яғни құрастырылып отырылған коэффициент қуаттылықты пайдалану деңгейін сипаттайды.

Өнім өткізуден түскен табыс - табыстылықтың абсолютті көрсеткіштерінің бірі. Ол өнім өндіру деңгейі мен өнім сапасы және тағы басқа да көптеген факторларға тәуелді болады.

«Прогресс-СМ» ЖШС-ң 2002 жылы өнім өткізуден түскен табысы 32086 мың тг. болды. 2003 жылы 64610 мың тг-ге өсіп, 96696 мың тг-ні құрады. Алдыңғы жылмен салыстырғанда 201,4%- ға бұл көрсеткіш көтерілді. Бұған дайын өнімге деген тапсырыстар санының өсіп, соған байланысты өнім өндіру көлемінің ұлғаюы әсер етті. Өнім өндіру көлемі 2002 жылы- 17169 мың тг., 2003жылы- 82574 мың тг. блды. Ол бес есеге жуық өскен. Бұл жылы тек стандартты цинкіленген профильдер ғана емес, сонымен бірге стандартты емес құрылғылар шығарыла бастады, ал бұл өз кезегінде өнім өткізуден түскен табысқа ықпал етті. Ал 2004 жылы бұл көрсеткіш 91516 мың тг-ге, яғни 94,6 %-ға өскен, және 188212 мың тг-ге тең болған. Әрине жалпы алғанда табыс көлемі өсті, бірақ алдыңғы жылға қарағанда өсу қарқыны төмендеді. Оны мынадан байқауға болады: 2003 жылы алдыңғы жылмен салыстырғанда 3 есе, ал есепті жылы 2003 жылмен салыстырғанда 2 есеге өсті, яғни өсу қарқыны аз болса да, төмендегенін байқаймыз. Оған бағалардың тұрақты, өзгермей қалуы әсерін тигізді.

Екінші көрсеткіш- бұл өткізілген өнімнің өзіндік құны. 2002 жылы ол 26381 мың тгболып, 2003 жылы 220,5 % - ға өсті де, 84552 мың тг- ні құрды, сонда 58171 мың тг-ге ауытқыған. Бұған шығарылған өнім көлемінің өсуі әсер етті. Және шикізат бағасы көтерілді. 2004 жылы 84107 мың тг-ге өсіп, яғни 100 %- ға көтерілгенін байқауға болады. Бұдан басқа, өткізілген өнімнің өзіндік құнына қоймада қалып қойған дайын өнімдерді өткізу өз үлесін қосты.

Үшінші көрсеткіш- жалпы табыс. Ол өнімді өткізудің қаржы нәтижесі бола отырып, өнімді өткізуден түскен табыс пен өткізілген өнімнің өндірістік өзіндік құнының айырмасына тең. Оған әсер ететін ең маңызды фактор- бұл өндірістік өзіндік құн, сондықтан оның төмендеуі бұл көрсеткіштің шамасына ықпал етеді. Соған қоса, өткізу көлемі де әсерін тигізеді. Неғұрлым өнім өткізу көлемі жоғары болса, соғұрлым жалпы табыс көлемі де жоғары болады. Сонымен 7- Кестеде көрсетілгендей, жалпы табыс 2002 жылы- 5705 мың тг., 2003 жылы- 12144 мың тг-ге тең болды. Алдыңғы жылмен салыстырғанда оның 113 %- ға көтерілгенін көреміз. Жалпы, бұл жағымды көрсеткіш, бірақ факторлық талдау жасап көрейік: өнім өткізуден түскен табыс 2003 жылы алдыңғы жылмен салыстырғанда 201,4 %-ға өсті, ал өзіндік құн болса- 220,5 %-ға. Яғни өзіндік құнның табысқа қарағанда өсу қарқыны жоғары екенін байқауға ьолады. 2004 жылы жалпы табыс 7409 мың тг- ге өсіп, 19553 мың тг-ні құрды. 2004 жылы өнім өткізуден түскен табыс та, өзіндік құн да өсті.

Кезең шығындары- жалпы және әкімшілік шығындар мен өткізу

бойынша шығындарға тәуелді. 2002 жылы кезең шығындары 4770 мың тг. болып, 2003 жылы 7401 мың тг-ге дейін өскен. Бұл негізінен өткізу бойынша шығындардың өсу есебінен болды. Өткізу бойынша шығындар 2002 жылы 652 мың тг-ге тең болды. 2003 жылы алдыңғы жылға қарағанда 1648 мың тг-ге дейін өсу байқалды. Ал 2004 жылы кезең шығындары 2003 жылмен салыстырмалы түрде 10367,8 мың тг-ге, яғни %- қ үлеспен алғанда 140 %- ға өсіп, 17768,8 мың тг- ге тең болды. Мұнда өткізу шығындарының 1648 мың тг-ден 8612 мың тг- ге өскені, сонымен біргге жалпы және әкімшілік шығындарының 2003 жылмен салыстырғанда 2859 мың тг- ге өсуі әсер етті. Жалпы және әкімшілік шығындар 2003 жылы- 5753 мың тг-ні, ал 2004 жылы 8612 мың тг- ні құрған. Олардың өсуіне жалақы мөлшерінің көтерілуі себепші болды. Ал жалақы мөлшерінің өсу себебіне келсек, ол республикалық бюджетте көрсетілген минималды еңбекақы мөлшеріне және табыс көлемінің өсуіне сәйкес, директордың шешіміне байланысты көтерілген.

Бесінші көрсеткіш - негізгі қызметтен түскен табыс. Ол жалпы табыс пен кезең шығындары айырмасына тең:

Д_о= Д^В - Р^П

Неғұрлым жалпы табыс мәні жоғары болып, және кезең шығындары аз болса, соғұрлым негізгі қызметтен түскен таьыс жоғары болады. 2002 жылы негізгі қызметтен түскен табыс 935 мың тенгені құрған, ал 2003 жылы 4743 мың тенгеге тең болды. Кестемізге көңіл аударсақ, 2003 жылы 2002 жылмен салыстырғанда жалпы табыс 113 % - ға өскен, ал кезең шығындары 155,2% өсті. Сол себепті негізгі қызметтен түскен табыс 2003 ж. алдыңғы жылмен салыстырғанда 407,3 – ға көтерілді. Әрине бұл өте жақсы көрсеткіш. 2004 жылы бұл көрсеткіштің төмендегенін көріп отырмыз. Оның мәні – 1784,4 мың тг. Алдыңғы жылмен салыстырғанда 2958,6 мың теңгеге төмендеді. Себебі жалпы табыс көлемі салыстырмалы түрде 61% - ға өскенімен, кезең шығындары 140% - ға өскен. Сондықтан 62,4% - ға азайған.

Салық салғанға дейін түскен табыс байқап отырсақ, негізгі қызметтен түскен табыс мәндерімен бірдей деуге болады. Тек 2002 жылы оның мәні негізгі емес қызметтен түскен табыс болу есебінен артқан. Салық салғаннан кейін түскен табыс көлемі 2002 жылы 796 мың теңге, 2003 жылы 4214 мың теңге, 2004 жылы 961,7 мың теңге ге тең болды. 2003 жылы табыс көлемі 3418 мың теңгеге өсіп, пайыздық үлеспен алғанда 429,4% - өсті. Бұл – салық салғанға дейін табыс көлемінің өсуіне байланысты. Ал 2004 жылы салық салғанға дейін түскен табыс 2958,6 мың теңгеге азайды, ал ккопоративті табыс салығы 293,7 мың теңгеге өсті. Корпоративті табыс салығының өсуі салық салғаннан кейін түскен табыс көлемінің азаюына себепші болды.

Таза табыс. Бұл- өте маңызды көрсеткіш. Таза табыс көлеміне байланысты резервтік капитал құрылады, және құрылтайшылар дивиденттер алады. Оның мәні өнім рентабелділігі мен сату рентабелділігінің мәндеріне ықпал етеді. Оған жалпы табыстың мәні, кезең шығындары, олардың ауытқулары, корпоративті табыс салығының көлемі, кездейсоқ оқиғалардан болатын шығындар әсер етеді. Таза табыс көлемі 2002 жылы 796 мың тг- ге тең болды. 2003 жылы 3418 мың тг- ге немесе 429,4 %- ға авртып, 4214 мың тг-ні құрды. Бүл жалпы табыстың артуы, және салық салынғанға дейін түскен табыстың алдыңғы жылмен салыстырғанда 473 %- ға өсу есебінен болды. Бұл жылы бюджетке, алдыңғы жылмен салыстырғанда, 2,5 есе артық салық төленді. 2004 жылы таза табыс көлемі 3252,3 мың тг- ге, яғни 78,2 %- ға төмендеп, оның мәні 961,7 мың тг-ге жетті. Бұл 2004 жылы кезең шығындарының өсіп, негізгі қызметтен түскен табыстың 2003 жылға қарағанда 63,4 %- ға азаюы ықпал етті.

Келесі көрсеткіш- өнім рентабелділігі. Ол- таза табыстың өткізілген өнімнің толық өзіндік құнына қатынасына тең. Сол себепті өнім рентабелділігі 3 көрсеткішке тәуелді. Олар: таза табыс, өндірістік өзіндік құн және кезең шығындары. 2002 жылы ол 2,55 %- ға тең болған. 2003 жылы 2,03 % - ға артып, 4,58 % болды. Сонда алдыңғы жылға қарағанда %- қ үлес салмағы 80 %- ға артқан. Өйткені таза табыс көлемі 429,4%- ға көтерілді. 2004 жылы өнім рентабелділігі 2003 жылмен салыстырғанда 4 %- ға төмен ауытқып, 0,5 %- ды құрды. Алдыңғы жылға қарағанда 80,1 % -ға кеміді Оған таза табыстың төмендеуі және толық өзіндік құнның артуы септігін тигізді. Толық өзіндік құн өндірістік өзіндік құнның 99,5 %- ға, сонымен бірге кезең шығындарының 140 %- ға артуы есебінен болды.

Сату рентабелділігінің мәні таза табыс пен өткізілген өнімнен түскен табысқа тәуелді. 2002 жылы ол 2,5 %- ға, ал 2003 жылы 4,36 %- ға тең болды, салыстырмалы түрде 1,86%- ға өсіп, ауытқыған, алдыңғы жылғы көрсеткіш мәнінің 174 % - н құрды, яғни 74 %-ға артты. 2004 жылы 3,8 %- ға төмендеп, 0,5 % болды. Төмендеу себебі, таза табыс азайды, өткізілген өнімнен түскен табыс артты.

Өндіріс рентабелділігіне келесілер әсер етеді: жалпы табыс пен негізгі қорлардың орташа жылдық құны. Өндіріс рентабелділігі негізгі қорлардың тиімді пайдаланылуына тәуелді көрсеткіш. 2002 жылы ол 178 %- ды, 2003 жылы 223,4 %- ды құрды. Өндіріс рентабелділігі осы жылы жаңа құрылғылардың іске қосылуы есебінен, жалпы табыс көлемінің 113 % -ға артуына байланысты 45,4 %- ға өсіп, алдыңғы жылмен салыстырғанда 25,5 %- ға өсу қарқыны байқалды. 2004 жылы 3,4 %- ға кеміп, 220 % - ға тең болды.

Негізгі қорлардың орташа жылдық құны бастапқы жылы 3206 мың тг. болды, 2003 жыл соңында қалдық құнының өсуіне байланысты 2230 мың тг- ге өсіп, 5436,5 мың тг- ге жетті. 2004 жылы 3448 мың тг- ге ұлғайды, солай 8885,3 мың тг-ні құрды. Осы негізгі қорлардың орташа жылдық құнына байланысты келесі көрсеткіш- қормен қарулану есептелінеді.

Қор қайтарымдылығы осы негізгі қорлардың орташа жылдық құны және өнімді өткізуден түскен табыс факторларының ықпалымен өзгеріс-

терге ұшырайды. Горизанталды талдау жүргізе отырып, 2003 жылы 2002 жылмен салыстырғанда негізгі өндірістік қорлардың 1 – теңгеге өнім өткізуден түскен пайда 7,7 теңгеге өсті. 2004 жылы алдыңғы жылмен салыстырғанда 3,4 теңгеге өсті.

Қор сиымдылығы қор қайтарымдылығына кері көрсеткіш. 2002 жылы ол 0,09 теңге, 2003 жылы – 0,06 теңге, 2004 жылы – 0,05 теңгеге тең болды. Бұл көрсеткіш 1 теңге табыс алу үшін қанша негізгі қорлар пайдаланғанын көрсетеді.

Қормен қарулану сонымен бірге есепті жылдағы орташа қорлардың неше құны келетінін көрсетеді. 2003 жылы алдыңғы жылға қарағанда 160,3 мың тг- ден 339,8 мың тг- ге дейін өсті. Яғни 112 % -ға артты. 2004 жылы 2003 жылмен салыстырғанда 53,8 % -ға көтеріліп, 522,6 мың тг- ге жетті. Себебі негізгі қорлардың орташа жылдық құны өсіп отырды.

Жұмыс істейтіндердің орташа саны үш жылда айтарлықтай өзгере қойған жоқ. Бірақ құрамындағы жұмысшылар саны 2003 жылы азайып, 2004 жылы көбейді.

Еңбекақы қорына келсек, ол 2003 жылы 2002 жылға қарағанда 24,6 % -ға артты. Ал 2004 жылы алдыңғы жылға қарағанда 7500 мың тг- ге артып, 13881 мың тг- ні құрды. Сонда өткен жылмен салыстырғанда 217,5% - ға өскен.

Орташа айлық еңбекақы 2002 жылы 14,22 мың тг., 2003 жылы 33,5 % - ға - өсіп, 18,99 мың тг- ге тең болды. 2004 жылы алдыңғы жылмен салыстырғанда 103 % - ға өсіп, бір жұмыскерге есептелген орташа айлық еңбекақы 38572 мың тг- ні құрды. Еңбекақының өсу себебі: минималды еңбекақының өсуі және өнім табыс көлемінің артуы.

Еңбек өнімділігі өнім өткізуден түскен табыс пен жұмыс істейтіндердің орташа жылдық санының қатынасы арқылы табылады. Және бір жұмыскерге есептегендегі алынатын табыс көлемі көрсетіледі. Бұл- өте маңызды көрсеткіш. 2002 жылы 106,9 мың тг- ден 2003 жылы өнімді өткізуден түскен табыс көлемінің 201,4 % - ға артуына байланысты 223 % - ға өсіп, 3453,4 мың тг- ге жетті. 2004 жылы болса, бұл көрсеткіш 81,6 % - ға жоғарылап, 6273,7 мың тг- ге тең болды. 2002- 2004 жылдарды салыстырсақ, еңбек өнімділігі үздіксіз өсіп отырғанын, бірақ ұдайы өспегенін байқауға болады. Себебі 2004 жылы өсу қарқыны әлдеқайда төмендегенін көріп отырмыз.

9- Кестеде жұмыс істейтіндердің орташа санында үш жылда айтарлықтай ауытқу байқалмады: 2002 жылы – 30 адам, 2003 жылы 28 адам, 2004 жылы 30 адам орташа есеппен жұмыс істеген. Алайда құрамында өзгерістер болып отырды. Жұмысшылар саны 2002 жылы 20 адам, 2003 жылы 4 адамнан жұмыстан кету себебінен 16 адам, ал 2004 жылы 17 адам болды.

Жұмыс істейтіндердің орташа санында үш жылда айтарлықтай

ауытқу байқалмады: 2002 жылы – 30 адам, 2003 жылы 28 адам, 2004

10 кесте - Еңбек ресурстарымен қамтылу

Жұмыс істейтіндер категориясы	Өлшем бірлігі	Жылдар
		2002	2003	2004
Жұмыс істейтіндердің орташа саны	адам	30	28	30
Соның ішінде жұмысшылар саны	адам	20	16	17
Олардан:
Слесарьлар	адам	6	8	7
Токарьлар	адам	6	3	4
Фрезерлеушілер	адам	2	2	2
Көмекші жұмысшылар	адам	6	3	4
Мамандар	адам	4	5	5
Инженерлі- техникалық жұмысшылар	адам	4	5	5
Көмекші қызметкерлер	адам	2	2	3

жылы 30 адам орташа есеппен жұмыс істеген. Алайда құрамында өзгерістер болып отырды. Жұмысшылар саны 2002 жылы 20 адам, 2003 жылы 4 адамнан жұмыстан кету себебінен 16 адам, ал 2004 жылы 17 адам болды.

9 - Кесте бойынша жұмыс күші қозғалысына талдау жасайық. 2002 жылы жыл басындағы жұмыс істейтіндер саны 25 адам болған, 4 жұмыскер қабылданып, 11 жұмыскер босатылды. Сонымен жыл аяғында жұмыс істейтіндер саны 18 адамға тең болған. 2003 жылы жыл аяғында істейтіндер саны 30 адамға тең болған. Себебі жұмысқа 13 адам қабылданды, және біреуі босатылды. 2004 жылы жұмысқа 11 адам қабылданған.

Қабылдау бойынша айналым коэффициенті жұмысқа қабылданған адамдар санының орташа жылдық адамдар санының қатынасымен анықталынады. 2002 жылы оның мәні 0,1- ге, 2003 жылы 0,46- ға, 2004 жылы 0,36- ға тең болды.

Босату бойынша айналым коэффициенті босатылған қызметкерлер саны мен орташа жылдық адам санына тәуелді. Неғұрлым аз адам қызметінен босатылса, соғұрлым бұл коэффицииенттің мәні төмен болады.

11 кесте - Жұмыс күші қозғалысын талдау

№	Көрсеткіштер	Өлшем бірлігі	Жылдар.			%- қ үлес салмағы		Ауытқу, +/-
			2002	2003	2004	2003/ 2002	2004/ 2003	2003-2002	2004-2003
1	Жыл басындағы жұмыс істейтіндер саны	адам	25	18	21	72	116,6	-7	3
2	Қабылданған жұмыскерлер саны	адам	4	13	11	325	84,6	9	-2
3	Қызметінен босатылған жұмыс керлер саны	адам	11	1	2	9	200	-10	1
4	Жыл аяғындағы жұмыс істейтіндер саны	адам	18	30	30	166,6	100	12	-
5	Қабылдау бойынша айналым коэффициенті		0,1	0,46	0,36	460	78,3	0,36	-0,1
6	Босату бойынша айналым коэффициенті		0,36	0,03	0,06	8,3	200	-0,33	0,03

.

Кестеден көріп отырғанымыздай, 2002 жылы 0,36 - ға, 2003 жылы 0,03- ке тең болып, 2004 жылы 0,06- ға дейін жетті.Яғни босатылған адамдар санының төмендеуінен коэффициент мәні де төмендеп отыр.

Кәсіпорында еңбек ұжымы мүшелерін әлеуметтік қорғалуын қолдау саясаты жүргізіледі. Оны келесі көрсеткіштер арқылы көрсетуге болады:

1. 
   еңбек жағдайларын жақсарту және жұмыскерлер денсаулығын қорғау;
   
2. 
   әлеуметтік- мәдени және тұрмыстық жағдайларды жақсарту;
   
3. 
   еңбек ұжымының мүшелерінің әлеуметтік қорғауға алынуы.
   

• 
  жылу беруді электрленген түрге ауыстыру;
  
• 
  демалыс бұрышымен қамту;
  
• 
  спорт залының бар болуы. Бос уақыттарында жұмыскерлер футбол, баскетбол ойнауларына болады;
  
• 
  кәсіпорын жұмысшылар денсаулығын сақтау үшін оларға арнайы қолғаптар, көзілдіріктер, киімдер, медикаменттер беріледі.;
  
• 
  техникалық қауіпсіздік шаралары жүргізіледі: журналдар, инструктаж, т.б..
  

• 
  сақтандыру;
  
• 
  материалдық көмек беру;
  
• 
  қоғамдық- мәдени жұмыстар жүргізу
  

Материалдық көмек ретінде үй сатып алу үшін немесе үй жағдайларын жақсарту үшін $ 1000 көлемінде 1 жыл мезгіліне % - сыз ссудалар беріледі. Сонымен бірге егер адам ауырып қалса, операциялар жасауда, емделуде пособийлер беру; бала туылған жағдайда ақшалай түрде сыйлықтар беру, тамаққа бөлшектеп төлеу, орта оқу оындарының

студенттеріне, мысалы слесарьларға, тәжірибе өтуге мүмкіндік беру. Бұл- өндірістік потенциалды қорғау үшін жасалатын шаралар кешені.

Әлеуметтік- мәдени жұмыстарға мысалы, демалыс күндері балыққа бару, субботниктерге ұжыммен бпру, қысты күні тауға барып демалу, т.б. жатқызуға болады.

Жұмыс уақыты қоры мына формула арқылы есептелінеді:

ФРВ=ЧР*Д*П

Талданып отырған кәсікорында жұмыс уақыты қоры 2003 жылы 2002 жылмен салыстырғанда 16,9% -ға төмендеген, ал 2004 жылы алдыңғы жылға қарағанда 3,9 % -ға, яғни 1243 сағатқа өсіп, 32555 сағатқа тең болды. Мұндай өзгерістерге жұмысшылар саны, жұмыс күшінің орташа ұзақтылығы, сәйкесінше 1 жұмысшымен жылына атқарылатынсағаттар саны, және бұл көрсеткіштердің ауытқулары әсер етеді.

Жоғарыдағы кесте бойынша 1 жұмыскердің орташа жылдық өнімділігі 2002 жылы 1069,5 мың тг. болып, 2003 жылы 3453,4 мың тг- ге дейін өсті. Яғни 223 % -ға немесе 2384 мың тг- ге өскен. 2004 жылы 81,6 % -ға өсіп, 62734 мың тг. болды.

1 жұмысшы өнімділігінет келсек, 2002 жылы орташа жылдық еңбек өнімділігі 1604,3 мың тг- ге тең болды. 2003 жылы 2002 жылмен салыстырғанда 276,7 % - ға өсті. 2004 жылы 83,2 % - ға артты. Бұған өндіріс қуатттылығының жоғарылауы, жаңадан іске қосылған құрылғылардың жетілдірілген болуы әсер етті.

Орташа күндік жұмысшы өніміділігі 2002 жылы 6391,6 тенге болды. 2003 жылдың алдыңғы жылмен салыстырғанда 17686 тг- ге өсті, сонымен 24078 тенгеге жетті. Ал 2004 жылы 2003 жылға қарағанда 19856 тг- ге артып, 43934 тг- ні құрды.

Орташа сағаттық жұмысшы өнімділігі 2002 жылы 852,2 тг., 2003 жылы 3087 тг., 2004 жылы 5781 тг - ге тең болды. Яғни алдыңғы жыл-

мен салыстырғанда 187,3 %- ға өскен.

3. 
   
   жүктеу/скачать 0.91 Mb.
   
   Достарыңызбен бөлісу: