Қазақстан Республикасы коммерциялық банктердің несиелік саясатының қызметтерін бағалау және талдау (АҚ ОҚОФ «Казкоммерцбанк» мысал негiзiнде)

Жалпы экономикаға берiлген кредиттер. Қолайлы макроэкономикалық жағдайлар мен ресурстық база өсiп отырған кезде кредиттiк рынок қаржы рыногының серпiндi даму үстiндегi салаларының бiрi болып қалады. 2016 жылы банктердiң экономикаға кредиттернiң көлемi 45.5 % - ке, яғни 978.1 млрд теңгеге дейiн өстi (7.0 млрд АҚШ долларына жуық).

Кесте 2 - Банктердiң халыққа тұтыну мақсатында ұсынған несиелерi және олардың сыйақы ставкалары (орташа өлшеммен)

Теңгенiң АҚШ долларына қатысы бағамының өсуi банк кредиттерiнiң валюта түрлерi бойынша құрылымының өзгеруiне әсер ететiн негiзгi фактор болды. 2016 жылы ұлттық валютамен кредиттер екi еседен астам өстi және 435.4 млрд теңге болды, шетел валютасымен – 542.7 млрд теңге болып (3.8 млрд АҚШ долл), 17.8 % - ке өстi. Нәтижесiнде теңгемен кредиттердiң үлес салмағы 31.5 % - тен 44.5 %-ке дейiн өстi.

• 
  банк заңдылықтарының бекітілген талаптарын бұзғаны үшін 3 банктің банктік операция жүргізуге арналған лицензиясы қайтарып алынды;
  
• 
  несиелік серіктестіктерге айналуына байланысты 3 банктің лицензиясы қайтарылып алынды.
  

1. 
   Макроэкономикалық тұрақтылық, төмен деңгейдегі инфляция,
   

2. 
   Халықаралық деңгейде бірнеше несиелік бағдарламалардың
   

3. 
   Халықтың банк және несие жүйесіне деген сенімінің артуы,
   

• 
  несиелік қабілетін талдау;
  
• 
  несиелік келісім шарт жасасу;
  
• 
  несие беру;
  
• 
  несиелік мәміленің орындалуына бақылау жасау кезеңі;
  
• 
  банкке келіп түскен несиеге деген өтінішті қарау.
  

• 
  құрылтайшылық құжаттардың жарғысының жалға алу шарт-
  тарының тіркелген куәліктері;
  
• 
  нотариалды түрде куәландырылған жерді пайдалану құқығын куәландыратын құжаттар; азаматтардың төл құжаттары және клиенттің несие алуға құқығын растайтын басқа да құжаттардың көшірмелері;
  
• 
  соңгы екі жылдық қарыз алушының балансы және оған
  қосымша беттер;
  
• 
  несиеленетін шаралардың рентабельділік деңгейін және оның қайтарылу мерзімін сипаттайтын техникалық-экономикалық есебі;
  
• 
  несиеленетін мәмілелерді растайтын келісім шарттар
  көшірмелері (материалдық құндылыңтарды жабдықтауға және сатуға арналган шарттар, тауарлы-материалдық құндылықтар шотының көшірмелері және т.с.с),
  
• 
  басқа банктерден алған несиелер туралы мәліметтер
  (шоттар бойынша көшірме);
  
• 
  қамтамасыз ету мақсатында кепілге берілген мүлікке қарыз алушының меншік құқығын растайтын құжаттар;
  
• 
  несиені қайтаруға байланысты міндеттемені куәландыратын құжаттар;
  
• 
  қызметін жаңадан бастаган, яғни қаржылық есептер және басқа да құжаттары жоқ кәсіпорынның бизнес жоспары.
  

• 
  Несиеге қатысты қабілеттілігі. Қарыз алушыға несиені бере отырып, қарыз алушының атынан шығатын тұлганың қуатын анықтайтын құжаттармен танысуға тиіс;
  
• 
  Қарыз алушының іскерлік беделі. Несиелік мәмілеге тиісті бедел деп қарыз алушының қарызды қайтаруға дайындығын ғана түсінбейді, сондай-ақ келісім шартқа байланысты барлық міндеттемелерді орындауы түсіндіріледі.
  
• 
  Табыс алу кабілеті. Банк қарыз алушының несиені қайтаруға жеткілікті қаражатты табу қабілетіне баға беруі қажет.
  

• 
  несиелеу мақсаты және объектісі;
  
• 
  несиенің мөлшері;
  
• 
  несиені беру мерзімі және қайтару шарттары;
  
• 
  несиені қамтамасыз ету формасы;
  
• 
  несие үшін төленетін сыйақы мөлшерлемесі;
  
• 
  несиенің қозғалысын және клиенттің қаржылық жағдайын бақылау үшін қарыз алушының беретін құжаттарының тізімі;
  
• 
  несиелеу процесіндегі банктің бақылау қызметі.
  

1. 
   Клиенттің мүліктерінің кепілі, тауарлы-материалдық құндылық-тар кепілі:
   

• 
  бағалы қағаздар (вексельдер) кепілі;
  
• 
  сол банктегі депозиттер кепілі;
  
• 
  жылжымайтын мүлік кепілі (ипотека).
  

• 
  жалгерлік құқық кепілі;
  
• 
  автолық құқық кепілі;
  
• 
  жерге қққық кепілі.
  

• 
  келісімшарт жасасушы тараптар туралы мәліметтер;
  
• 
  келісімшарт заты;
  
• 
  кепіл берушінің құқықтары мен міндеттері;
  
• 
  кепіл ұстаушының құқықтары мен міндеттері;
  
• 
  талап ету құқықтары;
  
• 
  кепілге қойған мүлікті қайта рәсімдеу, басқа мүлік есебінен;
  
• 
  кепілге қойған мүліктің бұзылуына байланысты тәуекел жағдайлары мен кепіл затын ауыстыру;
  
• 
  тараптардың жауапкершіліктері;
  
• 
  ерекше шарттар;
  
• 
  дауларды шешу;
  
• 
  басқа шарттар.
  
• 
  Кепіл туралы келісімшарт жасасушылардың заңды мекен жайы мен өзге де мәліметтері.
  

1. 
   мерзімді міндеттемелер негізінде депозидтың қайтарылуы;
   
2. 
   меншікті қаражаттардың жинақталуының және несиеге деген есеп
   

3. 
   алдын ала белгіленген сома негізінде жүйелі түрде қайтарылуы;
   
4. 
   түскен түсімді бірден несиелік қарызды жабуға есептеу;
   
5. 
   несиенің қайтарылу мерзімін созу;
   
6. 
   мерзімі өткен қарызды «Мерзімі өткен несиелер» шотына аудару;
   
7. 
   банк резерві есебінен мерзімі өткен несиелерді шегеру.
   

1. 
   несиені толық қайтару;
   
2. 
   несиені жартылай қайтару.
   

1. 
   несиені бірден қайтару;
   
2. 
   несиені бөліп-бөліп қайтару.
   Қайтарды жүзеге асырылу уақытына қарай:
   

1. 
   несиені жүйелі түрде қайтару;
   
2. 
   несиені эпизодтық қайтару.
   Қайтару мерзімдеріне қарай:
   

1. 
   несиені мерзімді қайтару;
   
2. 
   несиенің уақытын созып қайтару;
   
3. 
   несиенің мерзімін өткізіп барып қайтару;
   
4. 
   несиені мерзімінен бұрын қайтару.
   Қайтару көздеріне қарай:
   

1. 
   клиенттің меншікті қаражаттары;
   
2. 
   жаңа несиені пайдалану;
   
3. 
   кепіл берушінің шотынан шегеру;
   
4. 
   басқа кәсіпорын шотынан түскен қаражаттар;
   
5. 
   бюджеттік түсім және т.б.
   

• 
  несиелік қызметті ұйымдастыру;
  
• 
  лимиттер белгілеу;
  
• 
  несиелік усыньгсты баіалау және к,арыз алушының
  несиелік қабіл£гпіп багалау;
  
• 
  несиелІк тәуекел деңгешне байланысты несислерге рей-тинг к,ою және белгіленген лимиттермен салыстыру;
  
• 
  несцелер бойынша мүмкін болар зияндарлы есепке ала
  отырып, съшак,ы мөлшерлемесін анык,тау;
  
• 
  несиелік шешімдерді қабылдау барысында кұзіретті бөлу несиелерді авторизациялау;
  
• 
  несиелік мониторинг;
  
• 
  несиелік портфельді басқару;
  
• 
  проблемалық несиелерді қалпына келтіру.
  

• 
  қарыз алушының төлем айналымындағы алынған шамасына;
  
• 
  несиені қамтамасыз ететін нақты тауарлы-материалды бағалылар қорына және олардың өтімділік дәрежесіне;
  
• 
  маржа деңгейіне;
  
• 
  несиелік тәуекел дәрежесіне және банктің клиентке деген сенім дәрежесіне;
  
• 
  банкте бар ресурс көлеміне және т.б.
  

• 
  несиелік рейтингпен байланысты болатын жекелеген қарыз
  алушылардың тәуекел деңгейін көрсететін несиелік тәуекелді
  талдау формасын жасау;
  
• 
  әр түрлі салалар бойынша несиелеуді диверсификациялау;
  
• 
  төменгі тәуекел деңгейі бар ең маңызды салаларды анықтау;
  
• 
  несиеге баға белгілеу саясатын дайындау.
  

• 
  несиелік келісімшартта көрсетілген уақытта қайтарылмаган, уақыты кешіктірілген және қосымша келісім берілген несиелер;
  
• 
  сақтандыру, кепілхат немесе кепілдемемен қамтамасыз
  етілген несиелер бойынша сақтандыру компанияларының кепіл хатты және кепілдеме берушілердің банк алдындағы міндеттемелері орындалмаған-дар;
  
• 
  несиелерге есептелетін пайыздқң несиелік келісімшартта
  көрсетілген күннен 30 күн өткенге дейін қайтарылмаған несиелер жатады.
  

• 
  қарыз алушының қызметін қайта қарау;
  
• 
  несиені қайтару кестесін өзгерту;
  
• 
  пайыз (сыйақы) төлеу тәртібін өзгерту.
  

• 
  іскерлік тәуекелді багалау;
  
• 
  менеджментті багалау;
  
• 
  қарыз алушъшың қаржылық тұрақтылығын бағалау;
  
• 
  қаржылық коэффициенттерді бағалау;
  
• 
  қарыз алушы туралы ақпарат жинақтау
  
• 
  орналасқан жеріне бару арқылы қарыз алушының жұмысын қадағалап отыру.
  

1. 
   шаруашылық шарттарына сәйкес төлем талаптарын уақты-
   лы қанағаттандыру;
   
2. 
   несиені қайтару;
   
3. 
   жұмыскерлер мен қызметкерлерге жал ақы төлеу;
   
4. 
   бюджетке төлемдерді және салықтарды төлеу.
   

1. 
   ақшалай каражаттар (есеп айырысу шотындағы және банктен басқа да шоттардағы қаражаттар қалдыгы, касса, басқа да ақшалай қаражаттар; арнайы қорлардың қаражаттары; күрделі қаржы жұмсалымдарына пайдаланылмаған қаражаттар қалдықтары);
   
2. 
   жеңіл іске асатын талаптар (төлейтін мерзімі жетпе-
   ген, жөнелтілген тауарлар және тапсырылған жұмыстар, есеп аиырысулар, өзінің жүйесілеген кәсіпорындардан оларға қаржылай көмек ретінде берілген қаражаттар бойынша есеп айырысу, банк несиелері және кәсіпорынның арнайы қорларынан берілген несиелер бойынша жұмысшыларымен және қызметкерлерімен есеп айырысу). Жеңіл іске асатын талаптар қатарына мерзімінде төленбеген жөнелтілген тауарлар мен тапсырылған жұмыстар жатпайды.
   

3. 
   женіл іске асырылатын тауарлы-материалдық құндыльқтар (арзан бағалы тез тозатын заттарды шегеріп тастағандағы өндірістік қорлар; аяқталмаған өндіріс; алдағы уақыт шығыстары; дайын өнім; басқа да айналым қаражаттары).
   

• 
  қызметінің келемі (қаншалыңты өндіріс және өнімді сату көлемі үлкен болса, соғүрлым тауарлы-матсриалдық құндылықтар қоры көп болады);
  
• 
  өнеркәсіп және өндіріс саласы (өнімге сұраныс және оны
  сатудан түсетін телемдердің жылдамдығы);
  
• 
  өндіріс циклінің ұзақтығы (аяқталмаған өндіріс көлемі);
  
• 
  материалдар қорын жаңарту үшін қажетті уақыт (өтімді
  қаражаттардың айналысы);
  
• 
  жүмыстың маусымдылыры.
  

• 
  ағымдагы қызмет зияндары;
  
• 
  өткен жылдары және төтенше оқиғалардың нәтижесінде
  болған зияндар;
  
• 
  өтімді қаражаттар барасының төмендетілуі;
  
• 
  күрделі қаржы жүмсалымдарға иммобилизациялануы.
  

• 
  банктің жарғысына өзгерістер енгізу;
  
• 
  банктің жарғылың капиталын өзгерту;
  
• 
  банктің кеңесін сайлау;
  
• 
  банктің жылдың есебін бекіту;
  
• 
  банктің табысын бөлу;
  
• 
  банктің құрылымдық емесе еншілес бөлімшелерін құру
  және тарату.
  

• 
  нормативтік актілерді бекітеді;
  
• 
  Басқарма немесе Басқарма төрағассының шешімі бойын-
  ша жасалган мәмілелерді бекітеді.
  

• 
  банктің стартегиялық мақсатын анықтау;
  
• 
  банктің саясаттарын жасау;
  
• 
  жетекшілік қызметке кадрлар таңдау;
  
• 
  комитеттерді құру;
  
• 
  ссудалық және инвестициялық операцияларға бақылау
  жасау.
  

• 
  банктің қызметіне қатысты барлық мәселелер бойынша
  бұйрықтар шығару және нұсқаулар беру;
  
• 
  барлық мемлекеттік және басқа да органдарда, басқа банктерде, оның ішінде, шетелдік банктерде банк қызметіне қатысты барлық мәселелер бойынша өкілеттілікті жүзеге асыру;
  
• 
  банктің мүлкіне және қаражаттарына ие болу;
  
• 
  банктің штаттық жұмысшыларының саны мен кұрылымын бекіту;
  
• 
  еңбек келісімшарты бойынша банктің лауазымды тұлғаларымен кслісімдер (контрактілер) жасасу.
  

• 
  несие беру немесе одан бас тарту туралы шешім шығарады;
  
• 
  несиелік тәуекелдерге байланысты несиелеу формалары анықтайды;
  
• 
  несие сомасы мен мерзімін анықтап, пайыз мөлшерлемесін бекітеді;
  
• 
  несиені қайтаруды ңамтамасыз ету тәсілдеріне талаптар белгілейді;
  
• 
  несиелеу шартын бекітеді (несиелік лимит, песиелік желі);
  
• 
  берілген несиелерге мониторинг жүргізу тәртібІн бекітеді;
  
• 
  банктің несиелік стратегиясын жасайды;
  
• 
  несиелеу бойынша бөлімшелердің жүмысын талдайды;
  
• 
  несиелік комитеттің мәжісінің хаттамаларына қол ңояды және хаттамаларды тіркеу кітабын жүргізеді.
  

1. 
   Шұғыл лизинг — бұл мүліктің қызмет ету мерзіміне қарағанда, оның пайдалану мерзімінің қысқалығын және мүліктің құнын толық өтемеуін сипаттайды.
   
2. 
   Қаржы лизингі - бұл уақытша пайдалануға берген лизинг затының мерзімі ішінде өзінің толық амортизациялық құнын төлеп шығуымен немесе өзін-өзі өтеуімен байланысты сипатталады.
   

1. 
   Қарыз алушының анкетасы
   
2. 
   Жеке куәлігі (көшірмесі).
   
3. 
   СТН (көшірмссі).
   
4. 
   Соңгы 12 айга бөлініп көрсетілген жалаңы және басқа
   табыстары туралы жұмыстан берілетін аныктама.
   
5. 
   Жүмыс стажы туралы жүмыс орнынан анықтама.
   
6. 
   Отбасы қүрамы туралы анықтама.
   
7. 
   Некеге тұргандығын растайтын қужаттар (неке туралы
   куәлік, жүбайыңыздың жеке куәлігі).