10-дәріс. Сөйлемнің тұрлаулы мүшелері. Бастауыш. Баяндауыш.
Дәріс сабағының мазмұны:
1.Сөйлемнің тұрлаулы мүшелерінің зерттелуі
2.Бастауыш пен баяндауыштың негізгі қасиеттері
Бастауыш, оның зерттелуі. Бастауыштың негізгі қасиеттері. Бастауыштық топ, оның көрінісі. Бастауыштың сөйлемдегі орны. Бастауыштық тұлға: нольдік, көптік, тәуелдік жалғаулы түрлері мен септік жалғаулы сөз бен көмекші сөзді топтар.
Бастауыштың сұраулары. Бастауыштың түрлері. Бастауыштағы жақтык, көрініс. Бастауыштың жасалу жолдары, семантикасы. Негізгі сөздердіц бастауыш қызметінде жүмсалуы, ерекшеліктері. а) зат есім иен есімдік. ә) заттану арқылы: сын есім, сан есім, есімше, есімдіктер, үстеу.
Негізгі сөздер мен көмекші сөздердің түйдектелуі арқылы жасалған бастауыштар, түрлері, олардың тұлғалық ерекшеліктері.
Бастауыштың құрамы. Дара, күрделі, үйірлі бастауыштар.
Бастауыш аясының, кеңеюі. Бастауыштың басқа сөйлем мүшелеріне ауысу процессі.
Баяндауыш, оның зерттелуі, бастауышқа қатысы. Баяндауыштың негізгі қасиеттері. Баяндауыштық топ. Баяндауыштық тұлғалар.
Етістікті баяндауыштардың тұлғалық ерекшеліктері: бұйрық рай, жіктік жалғауы, есімше формасы, шартты рай, қимыл есімі, негізгі етістіктер мен көмекші етістіктер, көнеленген баяндауыштық.
Есімді баяндауыштардың тұлғалық ерекшеліктері: нольдік форма. Септік жалғауы, көптік жалғаулы, жіктік жалғаулы түрлері.
Құрама баяндауыштар. Баяндауыштың сұраулары, жасалу жолдары, семантикасы. Негізгі сөзді баяндауыштар. Негізгі сөздер мен көмекші сөздердің баяндауыш қызметінде жүмсалуы.
Баяндауыштың құрамы: дара, күрделі түрлері. Етістікті, есімді, құрама, үстеулі, еліктеуіш, модаль сөзді және бар, жоқ сөзді.
Өзін- өзі тексеру сұрақтары:
Бастауыш пен баяндауыштың негізгі қасиеттеріне сипаттама беріңіз
Бастауыш пен баяндауыштың жасалу жолдарын көрсетіңіз
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Аманжолов А.С. Қазақ тілі синтаксисінің қысқаша курсы. 1940.
2. Аманжолов А.С., Сауранбаев Н. Қазақ тілі грамматикасы. II бөлім.
Синтаксис. 1 басылуы. 1939.
3.Аманжолов А.С., Әбілқаев А., Ұйықбаев И. Қазақ тілі грамматикасы.
II бөлім. Синтаксис.1971.
4. Аманжолов А.С. Сөйлем мүшелерін таптастыру мәселелері. - "Тіл
мәселелері". Мақалалар жинағы ІІ-кітап, Алматы, 1936.
5.Әмір Р., Әмірова Ж. Жай сөйлем синтаксисі. Алматы, 1998.
Достарыңызбен бөлісу: |