Древние культы и традиционная культура казахского народа
жүктеу/скачать 5.74 Mb. Pdf көрінісі
|
| Kasipri
тыцдаушыныц ескелец талап-талтамынан шыта бщщ, дэстурл1 казак айтысыныц еткен тасырдаты классикалык кезещне тана тэн суырып салма акындардыц суцтыла касиет- терш жаца заманда жалтастырып, бурын-соцды болып керметен сапа жагынан жаца социалиста когамда гана бой керсететш соны да тосын элеуметик кубылыстарды жырлауга колдана алды. Осы сайыстыц ортак кол айтыскершщ сезш тыцдап керелпс. Мыцгыртып малын бактырган. Тескейге жылкы жаптырган, Шылаушын салып ат мшш, К ы р а н ы н к а н а т к а к т ы р г а н . Шыцыраудан су ап ннерге Шынжырлы кауга тактырган... Семейлж Токтархан Шэршжанов елец жуйеш байыргы казак акындарыныц елец тэсш не елпстеуден туган. Бул жай елштеу емес, кененщ тагылымын толы к мецгергендшп байкатады. Олец текстлндегл жыраулык нускада бершген “мыцгыртып” багылган мал, тескейд1 “жапкан” жылкы K a s i p r i колхоз-совхоз байлыгыныц тулгалануы болса, “шыцыраудан шынжырлы 338 каугамен шыккан су механикаланган артезиан кудыктарыньтц жанды образдары, социалиста ауылдыц кескш-келбетг Акын коне т1ркестер аркылы бугшг1 Семейдщ малды алкабынын бейнесш дэл бере бшген. Т екстег1 “шылаушын” - коппик ретшде пайдаланатын ац Tepici, бесаспап батырлык пен сайыпкыран саятшы, мертен адамды мегзейдт Акын колдантан бул архаизм букш тирадата фольклорлык сипат 6epin тур, шытарманын халыктытыныц озшше 6ip еш. Кумютен ожау ойдырып, Кайьщнан астау шаптырган. Миллиондап койын орпзш, Ерлерге тацдап бактырган. Шыцгыстаудыц торшен. Улы Абайдыц елшен, Муктардьтц туган жершен - Кенекемнщ тойына Жиналган мынау элеумет, Топ ортаца 6ip сэлем! Токтархан есю акындардыц кшец жаксы енегесш гана ipncrefi бшген. Олардыц озш оз1 мактап, сэнсу, бэлсшу эдетшен аулак. Сэлем беру тирадасыныц эр жолы салмакты, магынага бай, карсыласына айтар дерег1 мол. Кулыкка кунан кудырган, Кулыннан тулпар тудырсац. Оркаш та оркаш, оркаш тау, Ортасы тунган Кокбастау, Кокбастаудан су алып, Аруы бетш жудырган Жастары бар онерл1, Журген 6ip жер1 жыр-думай. Тарбагатай торшен, Алтынды К^алба ершен. Ер Сэкеннщ елше Кажымуканды тудырган К^араоткелдщ кдспетп жерше - 339 Мукан, ак;ын аманат Жолдадым тагы 6ip сэлем! Мше, Токтархан сез колданысынан кене жыраулык дэстур берпс орын тапкан. Бул кезде йсо к емес. Тираданыц кай жолын алып карамацыз, Токтарханныц дэстурден жаза кетпейинш анык байкайсыз. Акын накыл кузамайды, ауыз-ею сезд1 еркш пайдаланады. Сондыктан эр сез тек ез орнына тана тускен, сез т1ркестер1 фонетикалык сурыптаудак еткен, суырып салма- лыкка тэн эуендетш айтута же Hi л. Бул касиет дэстурл1 казак елещнщ б1рден 6ip белгшт Жыр идиометизм мен этнографизм- те толы. “Кулык”, “кунан”, “тулпар”, “кекбастау” Токтархан елещнщ ж е р г т к п ерекше лпстерше езшдпс эсер 6epin тур. Акын ез эрудициясын таныту упин колдантан архаизм1 де орынды, елецнщ хальщтык колорит!н батдарлап тур. Мше, Токтархан елещнщ осы Kacneirepi, ундш каркыны, традациялык багыт- батдары Жамбыл, Кенен, Доспамбет, Майкет пен Белт1рпс ай тыс нускаларын epiKci3 еске тушредт Айтыстыц онер тулегл ретшде ез тарихы, даму жолда- ры мен жасалу зацдылыктары болуы, оныц ауыз эдебиетшщ ез тутырына бекем конактатан саласы екенш айкындайды. Kasipri халкымыздыц социалиста мэдени ербушде фоль клор эдебиет1м1здщ тарихи бел1г1 емес, жазба тур1мен катар дамып отырган арнасы. Баскаша айтканда, фольклор жалпы эдебп процеЫмгздщ эм1рмен коян-колтык араласып отырган творчестволык кайнар кез1, 6ip кордалы белпл. Оган дэлел - ел шли кернеген творчестволык тегш с. Айтыс авторлары бол са, осы т е г т с т щ жемш1, сол бэз-баягы халык ауыз эдебиетшщ байыргы Tnni - халык екшдер1, калыц ецбекпилер букарасы. Жогарыда айтып кетик. Муны осы айтыска келгендердщ элеуметтж Teri тайга тацба баскандай айкын керсетш отыр. Ойткеш, халык - фольклор туындысыныц тогышар “тутынушысы” емес, тжелей авторы, белсещц тудырушысы. Бул дэлелдеуд1 кажет етпейин аксиома. Осы айтып отырган мэселенщ ipi теориялык жэне практикалык мацызы бар. Ол “жазба” жэне “ауыз” эдебиетшщ аракатынасын белгшейдт 340 Ауыз эдебиет! эдеби процес1м1здщ тек тарихи алтышарты тана болып поймай, ол эдеби шытармашыльщтыц формаеы ролш де аткарады. Жаеыратыны жок, ауыз эдебиет1м1здщ кейб1р туындыла- ры жазба нускалардан аеып тусш жатады. Ойткеш казак ауыз эдебиеп соз онершщ “табити” “озшттте” дамуыныц жемш1 де жазба жуйес1 кобше-коп елжтеу нет1зшде тутан. Ауыз эдебиетш творчествольщ корыту непзшде жазба эдебиет1м1здщ 1ртетасын калатан Абайдай алыбымыздыц да шытармасынан елжтеу ны- шаны молдап орын алуы да сондьщтан. BipaK Абайдыц елжтеу ултш1 мулде болек, ол Абайта тана тэн. Мэселен, елжтеу формасыныц карапайым Typi аударма десек, Абан Гетеш Jlep- монтовтан аудару устлнде озше беймэл1м нем1с тупнускасынын мазмундьщ мэйет1 мен жүктеу/скачать 5.74 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|