Древние культы и традиционная культура казахского народа
жүктеу/скачать 5.74 Mb. Pdf көрінісі
|
| K O p iH ic
дэйетш дэл таба бшгенше кайран каласыц. ¥лылык улататы уксас. Ал творчестволык елжтеу дэшм отюнш1 сипатта. Оныц тарихи диапазоны шектелтен, эдеби процесс кэмелеттене келе елжтеу нускаларынан “таза- рып”, “босап” отырады. Казак ауыз эдебиетшщ осы айтылтан ом1ршец куаты оныц баска эдебиет элемшен айкындаушы тол ерекшел1т1, “озшдж” белтш1, еш. Сондьщтан да баска киырларда тутан эдебиеттану тэсшдер1 мен амалдары, топтау мен саралау жолдары, катеторияльщ жэне утым стереотиптер1, т п т жанрлык кестеш рухани мурамызды птеру барысында доп тусе бермейдт Еылым тэсш мэщлбаки о баста берштен унпверсалдьщ си патта болмайды. Эр пэннщ тэсип унем1 ушталу устшде оты рады. Зерттеудщ жаца жолдары мен амалдарын табу тылым дамуыныц басты шарты, дунпеш танудыц, птерудщ кити. Элемдж эдебиетте ауыз эдебпет1 элдекашан тарих енппсше кеткен болса, фольклор казак эдебиетшщ бутил! куш сана- тында бар жанды саласы. Осы ерекшел1т1м1зд1 халкымыздыц асыл каспет1 деп тани бшу1м1з абырой. Оны кастерлеп орб1те тусуде букш котам алдаты келер урпак алдында жауапты. Тол эдебиет1м1з ушш оны “жазба” жэне ауыз формаларына болу шартты, екеушщ де туп Herrsi 6ip - дунпеш коркемдж- эстетикалык туртыда тулталау. 341 Айтыс - фольклор жанры. Оныц ресми саласы 6ipa3 жыл токырауга тускенмен, ел шпндеп айтыс халыкты к творчествольщ тогш с ретшде ешкашан толастамаган, узшсшз процесс калыпта отырган. Кенен айтысы осыныц айгагы. Сем- бай, Кал и хан, Кокен айтыс акындарыныц ага буыны, Баянгали, Есенкул, CepiK, Ниятолла, Боташ, Эселхандар - кешнп буын. Осылардыц барлыгы 6ip кунде б1рдей сап тузеп аспаннан туспеген1 белгпп. О л ар ел iniiH каулаган айтыстарга тусш, та- лай сайыстарда шыцдалып, тагылымын тушп, кемелдену1 хак. Булардыц айтыс мэнер1 осыны ацгартады. Айтыс дамуындагы токырауды 6ip кенен айтысына катынасушылардыц оздер1 гана б1ршама толыктырып тастады дегешм1з жастармен несиелеп колпрюте сухбаттасудан ropi, шындыкка жакынырак орайласа- ды. Бул айтыстан айтыс онершщ дэу1рлеу кезещнщ nici сезшед1, айтыстыц булайша Ka3ipri заманда б1рден дэу1рлеуд1, жогарыда KOpceTin кеткен халкымыздыц соцпалпстпс кемелдену1мен ундесед1. Айтыс - онер. Оныц озык улплер1 дэй1м халык казынасын толыктырып отырады. Бул айтыскерлер ушш де, айтысты кабылдаушы жэне саралаушы калыц кауым уш1н де бетке у стар кошел1 принцип. М1не осы себепи айтыс авторлары онер туды- рушы тип ретшде таглым-тэрбпелш мэш мол рухани урд1стерд1 мурат тутуы парыз. Ойткен1 мунан айтыс мэдениетл туз1лед1. Кенен айтысында козге 1л1нген такырып майдалыгы айтыскерлердщ 6ipiH-6ipi жаксы таныс-бшс екен1не кудш тугызады. Эдетте, айтыс акыны оз коз1мен Kopin, оз кулагымен ест1ген затка эуес. Дэстурл1 айтыс акындары шалгай жерлерд1 шарлап, ел арасыныц жаксы жаманын барлап, ардагерлер1 мен азаматтарын Сырымы мен Исатайын калдырмай TisiH, элеуметик OMip калтарыстарын т1нтюлей саралап отыратын. Мэселен, Айыркезецде болган жаныстыц Сэтбайыныц асында Сарыарканыц Кемп1рбайы мен Шожеш Казакстанныц оцтустлк киырында 6ip-6ipiHe тап болуы айтыс акындарыныц осы касиетшен хабардар ^ л а д ы . Каз1рде айтысты кэсш етш журген жан жок. Айтыстык каб1лет социалистж жеке адам турпатыныц гармонпялык тутастыгын 342 паш етедт Бул ipi саяси-элеуметтж мурат екеш кэмш. BipaK бул енер тиянакты даярлыкты тал ап етедт Айтыс - наспхатшы, елтезек енер. Айтыс еткен сон шаруашылык пен мэдени ербуде кеткен олкылыктар тузе л in. кемшшктердщ орны толады. Акынньщ сез1мтал журеп дунпенщ жаксысын да, жаманын да кэдушп адамнан repi бурын сезш оты- рады. Айтыста акындар утылуы ьщтимал, 6ipaK букш элеумет ерлеу устшде болады. вйткеш акын кекеш халык муддесш жыр етш, кайта езше усынады. “Айналамызды коршатан дуние адамныц ойынан шыта бермейдГ’, - деп ескертед1 улы кесем1м1з В. И. Ленин езшщ “Философияльщ дэптерлершде”. Сондьщтан адам озшщ ю-эрекет1 мен акыл-ойы аркылы осы ортаны езгертуд1 максат керед1. Ал айтыс eHepi болса, дуниен1 эстетикалык жол- мен идеалды турде езтертуте бет бурады. Бул айтыстыц енер тулеп ретшдеп элеумет алдындаты парызы. Айтыскерд1ц ез басыныц мэдени децтей1 TinTi сактуйект1ц ез1н биж парасат мерейшен багдарлап, зерде аркылы топшылап, карсыласына ай- тар юнэратты керетенд1кпен тертен, калыпка lycipiii, этикальщ- эстетикальщ салауатка ойыстыра б1лу аркылы белпленед1. Бул касиет айтыскер абыройын аспандатып отырады. Мэселен, Сара Б1ржанныц Жиенкулдьщ жамандытын сальщ кылып: Мырзацды Жиенкулдай шапшац шакырт! ¥ялып, бвгелесщ неден Сара? - деп айткан тетеу1ршш: KepiHciH Б жүктеу/скачать 5.74 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|