Е. Ш. ДҮсіпов, Т. Е. Уразымбетов

43
мағынасы болды /«сұхбат»/, немесе сөз ойыны секілді сұхбаттың 
көшіп-қону нысанында ойлана білу секілді. Осындай жолдармен 
философтар және ұстаздар есебіндегі софистер қызыл тілділікте 
виртуозды сөзбен ақыл-ой ойынына жетіп, сондай-ақ ақша тауып, 
даңқа бөленіп, Отанға және азаматтарға деген ізгілікке ие болып 
отырған. Ал Сократ болса, ол да софист, бірақ бөлек болатын, ол 
өзінше ақиқат пен ақылды іздеген. Одан да бетер софистерден алшақ 
кеткен Сократтың шәкірті Платон болды, ол сондай-ақ софистердің ең 
басты қарсыласына айналды. 
Сократ эристикасының негізгі белгісі есебінде (ирония) кекету 
болды, (грек тілінен аударғанда-әумесерлену, сайқылану деген сөз) – 
жасырын 
күлу, 
ештеңе 
білмейтіндерге 
сайқылық 
көрсету, 
сұхбатанушыны білмейтіндігімен ұстап алу секілді. Сократтың, 
кекетуі, өз сөзін жоққа шығара бастамай жатқанда қарсыласын 
тапқыш сұрақтың жүйесімен тұйыққа айдап кіргізуінен тұратын. 
Бірақ мұны ол жаманшылықпен емес (/«көрінген жамандықты, 
мен ұятты деп атаймын /»-/«Горгий») керісінше, жайдары, 
әңгімелесушіні 
өкпелетіп 
алмайтындай 
және 
оның 
бұрыс 
ойлайтындығын көрсетіп келтірген. Сократ: / мен сендермен бірге 
ізденушімін, егер кім, менімен дауласа отырып, дұрыс айғақты тапса, 
мен онымен бірінші болып келісемін - деген (/«Горгий \»).
Сократқа әңгімелесу үшін бастысы болып - әңгімеде және сөзде 
алдыңғыдан келесі туындайтындай, логикалық ұстанымды сақтау 
болған. Лисияның бір тамаша сөз қатуын саралай отырып Сократ, / 
«бұл сөзде барлығы астын-үстін тасталған, ол өзінің пайымдауының 
басынан бастап ағылғанына емес, керісінше арқасымен теріс аққанына 
тырысқан. / «Сократ, көрінген сөз тірі зат секілді құрылуға тиіс, оның
денесі мен басы, аяқтары болуы керек, әмбе денесі аяқ-қол, бастары 
бір-біріне бір бүтін сияқты шақ болуы керек деп есептеген ( «Федр 
диалогы /»). Сократты мүлдем түсінбестен, шын мәнінде болмаса да, 

44
оны нақақтан-нақақ құдайды терістеді және жастарды азғындатты 
деген кінәмен өлім жазасына кесті. Сокарт одан жалтармады, себебі 
өйтіп жасаса ол өздігімен қалмас еді де, қолына берілген уды 
батылдық көрсетіп ішіп жіберді. 
Өлер алдында Сократ удың пиаласымен тұрып, қылмысты 
әділқазылар алқаларына қарап өзінің /«сократтық/» мақамымен сөз 
қатты: /«Мендегі үлкен үміт, әділқазы алқаларым мені ажалға жібере 
отырып, сіздер ізгілік іс жасайсыздар. Өйткені екінің біреуі қана
болады немесе ажал толығынан мені сезімнен айырады немесе ол 
мені өзге жерге көшіреді. Егер ажал адамдағы барлық сезімді өшірсе, 
онда өлу дегеніңіз қандай бақыт, Ұлы құдайлар! Неліктен бұл түн
ғанибет еді! Және жанымның да өзге дүниеге көшуі ғанибет. Ал 
әділетсіз соттарда нақақ сотталған Паламеда, Аянта және 
өзгелерді кездестіру мен үшін қандай қуаныш болады десеңізші және 
Сизифа, осы менің сұрақтарым үшін нақ осы жерде болғандай
өтемеген болар еді. Әмбе сіздер де, әділқазылар, менің ақталуым 
үшін дауыс бердіңдер, сіздер де ажалдан қорықпаңыздар. Ешқандай 
да жақсы адамға тірі кезінде де, дүниеден өтіп кеткеннен кейін де, 
ешқандай жаманшылық қауіп болмайды, сондай-ақ оның ісі ажалсыз 
құдайлардан өтіп кетпес және менімен болған жайт, кездейсоқ емес.  
Мені айыптағандарды да, соттағандарды да мен кінәламаймын, 
тек өкініштісі болып, олардың маған жамандық жасап жатырмыз 
деп ойлағаны қана. Алайда біздердің тарқағанымыз жөн, маған өлу, 
ал сендерге өмір сүруге кетулерің. Ал осы екі тағдырлардың қайсысы 
жақсы екендігі тек құдайларға мәлім, ал адамдар мен ойлағандай, 
ештеңе де білмейді/ – деген екен. 
Сократ ұрпақтарға үлкен скептик түрінде есте қалды. Өзінің 
уақытының дана адамы бола тұра, ол /« Мен білемін, ештеңе 

жүктеу/скачать 2.91 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: