49
туралы бекіту жатады». Жалпы сөздің қорытындысы 4-ші тармағымен
тұжырымдалған.
Ежелгі грек риторика ғылымына негізделе отырып адам
өркениетінде алғашқы азаматтық республикасын құрған,
философия, мемлекеттік құрылыс және өзге де бағыттарда
ғылымды дамыту деңгейі шегінен тыс кеткен риторикалық
өнердің жоғарғы сыныбында, ежелгі Рим (Үрім) мемлекеті болды.
Ежелгі Римдегі сот-шешендік өнердің жалпы ұғымы.
Римнің мемлекеттік өмірлері (III ғасыр б. э. дейін- б. э. II ғасыр)
әсіресе заңгерлердің орны өте көрінетін болған. Нақ мынаны осы
дәуірде сот процесі түрі, екі жақтардың белсенділікпен сипатталған
толық дамуын көрсетеді. Сот форумда жүрді, сот төрағасы мінберге
орналасқан (трибунал). Әртүрліжақтарда айыпталушы қорғанушы
және айыптаушымен болды. Айыптаушы (оларға кез келген рим
азаматы бола алатын) дәлел сотына өзі дерек, дәлелдер жинап әкеледі
және куәгерлердің келуін қамсыздандыруды өз жауапкершілігіне
алатын. Римдік классикалық құқыққа, өзіне үйлескен жоғары
дәрежеде айтылу техникасының жалпы нормалары, нақты және дәлдік
қалыптастырулары, шешімдердің негізі, дамыған шешендік өнердің
талабына сай болды. Ертедегі Римнің құқықтық нормалары көптеген
орынды, нақыл сөздердің мінез-құлығына ие болды: қырағылар үшін
құқықтар жазылған; заңдар білу - олардың сөзі үшін ұстану емес,
бірақ олардың күшті және мағынасын түсіну; дұрыс жауап бермеу,
кеңестер немесе істің шешімін табу, заң барлығы емес, тек қана
қандай да болмасын оның бөлімі.
Ертедегі Грекияда, сөйлеу өнері бұдан жұқа тәрбиелеу
жүйесіне: бірінші кезеңінде пішінмен әдебиет мұғалімі болды,
грамматика, екіншіде - мұғаліміне, риторикаға оқу содан соң келе
жатты. Шешендік өнер теориясынан және жаттығулардың
тәжірибесінен салынды, отырғандардың тарихпен берілген тақырыпқа
сөз сомдаулардың құрастырушысында, мифологияның, әдебиеттің
немесе қоғамдық өмір облысынан салынды. Жаттығудың бірнеше түрі
болды: ойдан шығарылған тақырыптарға сөйлеулер, ойдан
шығарылған соттың шатақты - өсек айтатын сөздері, мінез-құлық
таңдауында қандай болмасын айналысқандары, осындайлар жанында
шешендік өнермен тек қана рим ақсүйектері лайықты болып отырды.
Достарыңызбен бөлісу: |
