МЕТАФОРА БЕС ТҮРЛІ ЖОЛМЕН ЖАСАЛАДЫ

“ Бай-еке, сіз бір аққан бұлағымыз, 
Зарлаған біз бір жетім ылағыңыз. 
... “ Исатай - ел еркесі, ел серкесі ”, 
... “ Таудағы тарлан шұбар біз едік. 
3. Метафораның ( еді, едім, едің, екен, ем, ең, м, н ) көмекші етістіктер арқылы 
жасалған түрі. 
Мысалы: 
(Мен) “ Қойда бағылан қозы едім, 
Жылқыда шаңқан боз едім, ( “Ер Тарғын” жырынан ). 
...” Сен - жаралы жолбарыс ең, 
Мен - киіктің лағы ем “. 
“ Ол - жаңаның басы еді, 
Мен - ескінің арты едім ”. ( Абай ). 
Мен, мен едім, мен едім, 
Исатайдың барында 
Екі тарлан бөрі едім. ( Махамбет ). 
4. Метафораның күрделі түрі немесе ұлғайған түрі. 
Метафораның бұл түрі үшке бөлінеді: 
А) Бір нәрсені бірнеше нәрсеге балау арқылы: 
“Тоқсан бес деген тор екен, 
Дүйім жанның қоры екен . 
Қарғиын десең, екі жағы ор екен, 
Найза бойы жар екен, 
Түбі жоқ терең көл екен, 
Ел қонбайтын шөл екен, 
Метафора тек осындай екен, еді –деген сөздер арқылы ғана жасалмайды. 
Мысалы: “ Қарға батыр, әр сөзің - күміс, алтын, 
Сыртыңнан тілек тілер барлық халқың. 
...Дем алысы - үскірік , аяз бен қар, 
Кәрі құдаң қыс келіп әлек салды. (Абай ). 
Ә) Ұлғайған метафораның екінші түрі - бір нәрсені екінші нәрсеге бірден балай салмайды, 
әуелі балайтын нәрсенің артықшылық қасиеттерін көркемдегіш сөздер арқылы көзге 
елестетіп алады да , сосын барып балайды. 
Мысалы: Мен тауда ойнаған қарт марал, 
Табаным тасқа тиер деп 
Сақсынып шыққан қиядан. ( Махамбет ). 
Мұндағы метафоралық ұғым – “ Мен – марал ”. Осындағы қарт марал, тауда ойнаған марал, 
сақ марал дегенде қолданылған эпитеттер арқылы оның образын көзге елестетіп алып 
барып қана өзін маралға балайды. 
“ Мен қарақұстан туған қалықпан, 
Сөйлер сөзге жалықпан ”. 
( Махамбет ). 
Жорғамын шаршы топта самғайтұғын, 
...Ежелден құлаш мойын көк айылмын 
...Ой желке, қамыс құлақ , теңбіл көкпін 
...Қырымға қарайтұғын Қаракермін, 
...Айнымас қанды балақ ақиықпын . 
Б) Кейбір метафорада екі нәрсенің қатар тұруы шарт емес 
Оның екінші жағын оқушы сөйлемнің мағынасына қарап-ақ өздері де аңғарады. Бұл да 
метафораның ұлғайған түріне жатады. 
“ Көлге біткен құрағым, 
Суырылып озған шырағым ”, 
...” Шамдансам, жығар асаумын, 

Шамырқансам, сынар болатпын. ( Махамбет ). 
Осы үзінділерде алдыңғы мысалдарда келтірілген “ Сен ”, “ Мен ” деген сөздер айтылмай 
қалған. Оны сөйлемнің мағынасына қарай ұғуға болады. 
Эпитет, теңеу, метафоралар көркем шығармаларда бір-бірімен байланыста келе береді. 
Көбірек кездесетіні метафоралық эпитет. 
Өлеңнің бір жолында әрі эпитет , әрі метафора кездессе және эпитет метафораны айқындап 
тұрса, онда оны эпитетті метафора дейді немесе керісінше, метафоралы эпитет дейді. 
Иісің – гүл аңқыған, 
Нұрың – күн шалқыған. 
Мұндағы “аңқыған ”, ”шалқыған ” деген өткен шақтық есімше етістік арқылы жасалған 
эпитет, яғни балап отырған нәрсесін даралап көрсетіп отыр. Сондықтан да бұны 
метафоралық эпитет деп атайды. 

жүктеу/скачать 0.52 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: