Әдістемелік нұсқауларға арналған титул парағы

Әдістемелік нұсқауларға арналған титул парағы

Нысан ПМУ ҰС Н 7.18.3/40

Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі

5В071200 – Машинажасау, 5В073200 – Стандарттау, сертификаттау және метрология мамандықтарының күндізгі және сыртай оқу нысанындағы студенттеріне

Павлодар

Әдістемелік ұсыныстарды және нұсқауларды			Нысан ПМУ ҰС Н 7.18.3/41
		БЕКІТЕМІН ОІ жөніндегі проректор _________ Пфейфер Н.Э. 2012 ж. «___»________

Құрастырушылар: __________ т.ғ.к., доцент Итыбаева Г.Т.

__________ т.ғ.к., доцент Мусина Ж.К.

__________ т.ғ.к., доцент Касенов А.Ж.

Машина жасау және стандарттау кафедрасы

Өзара ауыстырымдылық негіздері пәнін пәні бойынша

5В071200 – Машинажасау, 5В073200 – Стандарттау, сертификаттау және метрология мамандықтарының күндізгі және сыртай оқу нысанындағы студенттеріне зертханалық жұмыстарына арналған

2012 ж. «___»______ кафедра отырысында ұсынылған № _______ хаттама

Кафедра меңгерушісі ______________ Ықсан Ж.М.

(қолы)
Металлургия, машинажасау және көлік факультетінің оқу-әдістемелік кеңесімен құпталған 2012 ж. «__» __________ № ____ хаттама

ОӘК төрағасы ____________ Ахметов Ж.Е. «___»________2012ж.

(қолы) (күні)

ОӘБ бастығы _________ Жұманқұлова Е.Н. «___»__________ 2012ж.

(қолы) (күні)
Университет оқу-әдістемелік кеңесімен құпталған

«___» ______________ 2012ж. № _____ хаттама.

Бұл әдістемелік нұсқауларды оқып игерудің нәтижесінде және біліктілік сипаттамасына сәйкес инженер-механигі білуге тиісті жайлар: негізгі саладағы анықтамаларды және ұғымдарды мемлекеттік стандарттау жүйесін және ғылыми техникалық дамуын жылдамдатуда алатын орнын өндірісті қарқындылауды, ауыл шаруашылық техникасының сапасын көтеру және үнемқысапты тиімді қолдануды; конструкторлық және технологиялық құжаттарда дәлдік мөлшерлер белгілеу ережесін техникалық өлшеу және өзара ауыстырымдылық теориясының негізгі мәселелерін орындауды; машина бөлшектері біріктірмелеріне типтік қондыру стандартын және есептеу әдістемесін таңдауды; мөлшерлер тізбегін есептеуді; бұрыштамалық және сызықтық өлшеу құралдарды керекті күйге келтіруді, оларды қалай пайдалану ережесін және әдістемелерін таңдай білуге үйрету керек. Инженер-механиктің машинаны жобалағанда, жаңадан жасап шығарғанда және жөндеу кезінде өнім сапасының жинақты жүйесін басқарудан түйсігі болуы керек және де дәлдік шегі бірыңғай жүйе кестесі арқылы практикалық тұрғыда таңдай білу дәлдік көрсеткіштерді анықтай білу, қазіргі заман есептеу әдістемесін қолдану арқылы, бөлшектердің құрастырма жұмысшы сызбаларында мөлшер дәлдігін белгілеуді, өлшеуіш құралдарды таңдай және оларды қолдана білулері керек.

Зертханалық жұмыстардың тізімі:

№ 1 зертханалық жұмысы. Тетіктердің беттерінің кедір-бұдырлығын анықтау.

№ 2 зертханалық жұмысы. Сатылы біліктің дәлдік көрсеткіштерінің өлшеуі.

№ 3 зертханалық жұмысы. Калибр пробканың форманың ауытқуларың және өлшемдерін өлшеуі және оның жарамдылығының анықтауы.

№ 4 зертханалық жұмысы. Тетіктің корпусының дәлдікті бағалауы.

№ 5 зертханалық жұмысы. Аспаптық микроскопта сыртқы цилиндрлік бұрандаманың параметрларды өлшеу.

№ 1 зертханалық жұмысы. Тетіктердің беттерінің кедір-бұдырлығын анықтау
Жұмыс мақсаты: тетіктің бетінің тегісті параметрімен тәжірибелік түрде танысу тегістікті бағалау әдістерімен және оны өлшейтін аспаптармен танысу
1 Жалпы ережелер

1.1 Негізгі түсініктер және анықтамалар ГОСТ 25142—82/ст сэв 1156—78 /бойынша негізгі ұзындықта белгіленген салыстырмалы қадамы бар беттің кедір—бұдырлығының жиынын беттің тегіссіздігі деп атайды.

Беттің тегіссіздігінің сандық мәндері бір негізден /базадан/ анықталуы, ондай негізді базалық сызық деп атайды. Ол пішіннің орташа ұзындығы ол номиналді профилдің келбетіндей болады және осы пішіннің жүргізу реті мынадай. Пішіннің орта сызығнан тегіссіздікті сынайтын жүйені орта сызықты жүйесі деп атайды. /1сурет/.

ГОСТ 2739-73/ст сэв 633-77/ бойынша бөлшектің материалына және оның бетін өңдеу ретіне байланыстырмай беттің тегіссіздігін бір болмаса бірнеше параметрлермен сандық түрде бағалауға болады .ол параметрлер мынадай:

пішіннің орта арифметикалық ауытқуы Ra ол нүктеде саналған пішіннің кедір-бұдырлығының биіктігі Rz кедір-бұдырлықтардың ең үлкен биіктігі Rmax, кедір- бұдырлықтардың орта қадамы S_m , профильдің жергілікті биіктіктерінің орта қадамы S профильдің салыстырмалы тіреуіш ұзындығы t_p

мұндағы l – негізгі ұзындық .

n – негізгі ұзындықта профильдің таңдаусыз алынған нүктесі мен орта сызықтың арасындығы өлшем /1 –сурет/

Он нүктеде саналған профильдің кедір – бұдырлығының биіктігі R_z- негізгі ұзындық бойынша алынған бес ең терең төмендігінің, бес ең биік биіктігінің орта абсолюттік қосындысы /суммасы /:

мұндағы H_{i max} профильдегі і- ең биіктің бойы. Профильдің ауытқуы кездейсоқ орта сызығына параллельді және профильді қиып өтпейтін сызыққа салыстырмалы анықталса

Осы екі параметрден таңдап алуға мүмкіндік болса R_a параметрін қолдануға тырысу керек.

Профильдің кедір-бұдырларының орта қадамы S_m – негіздің /базаның/ ұзындығы бойынша профильдің кедір-бұдырлықтарының қадамдарының орта саны

S_mi – екі шеткі нүктемен шектелген және профильді үш көрші нүктеде кесіп өткен орта сызықтың ұзындығы; профильдің кедір- бұдырларының бір қадамы деп аталады /1- сурет/.

S_i –көршілес дөңестерінің екі ең биік нүктелерінің орта сызыққа проекцияларының екі арасындағы ұзындығына тең профильдің кедір- бұдырларының дөңестерінің қадамы/1- сурет/.

Профильдің тіреуіш ұзындығы _p – негізгі ұзындық бойынша, m орта сызыққа эквидистинтты сызық профильдің материалында тағайындалған Р деңгейдегі b_i –лардың ұзындықтарының қосындысы /1- сурет/.

Орта сызық m

1- сурет – Беттің кедір-бұдырлығын профилеграмма

Профильдің қатынас тіреуіш ұзындығы l_p- профильдің тіреуіш ұзындығының негізгі ұзындыққа қатынасы
(8)
Профильдің тіреуіш ұзындығынпрофильдің қимасының Р деңгейінде анықтайды.
1.5. Беттер тегіссіздіктерінің белгілері ГОСТ 2309-70 /СТ СЭВ 1632-79/ бойынша сызбада тетіктің барлық беттерінің тегіссіздігі белгіленеді. Шартты белгілер 2а –суретте көрсетілген. Егерде құрастырушы өңдеу әдісін тағайындамаса бетті тегістігін 2б –суретте көрсетілген шартты белгімен белгілейді.

Бұл белгі көбінесе қолданылады. 2в –суретте көрсетілген беті токорланған, жондалған, ажарланған және басқадай металл жону әдістерімен өңделген беттерді белгілеуге қолданылады. 2г –суретте көрсетілген белгі құю, ұсталық және басқадай металл жонбайтын әдістермен өңделген беттерді белгілеуге қолданылады. Сызбада өңделмейтін беттерді осы белгімен белгілейді. Тегістіктің R_a параметріні санды мәні көрсетіледі, ал символы көрсетілмейді.

Мысалы. R_a=0,5мкм, тек 0,5 деп көрсетіледі. Басқа параметрлердің символдары көрсетілуі керек.

Мысалы: R_max 6,3 , S_m 0,63 R_z32 t₅₂70

2 сурет – Бетінің кедір-бұдырлығының құрылымдық белгілері

3 сурет – Кедір-бұдырлығының белгілерінің жазылу мысалдары

R_z R_max

0,63 0,032 0,32
Бет тегістігінің белгілеу мысалдары 3- суретте көрсетілген .
1.6. Тетік бетінің тегістігін бағалау. Беттің тегістігін сапалы түрде тексеру үшін үлгілер қолданылады. ГОСТ 9378-75 тегістіктің үлгілерін тағайындайды. Ол үлгілер әрбір механикалық әдістерімен жасалған. Әрбір үлгіге МКМ – ланған параметрдің санының мәні және өңделген әдісінің түрі көрсетілген. Тегістікті өлшеу әдісінің дәлдік дәрежесін көтеру үшін микроскоптар қолданылады.

І- кестеде типті аспаптардың мінездемелері көрсетілген.

Осы жұмыста деталдің бетінің тегістігін өлшнуге микроскоп МИС-11 пайдаланылады. Обьективтарының мінездемелері 2- кестеде көрсетілген.