Э.ғ. д., профессор Байдильдина А. М
Өзін-өзі тексеру сұрақтары немесе тестер
жүктеу/скачать 260.9 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 9-дәріс. ӨСІҢКІЛІК (ДИНАМИКАЛЫҚ) ҚАТАРЛАР
| Өзін-өзі тексеру сұрақтары немесе тестер
1.Ішінара бақылау дегеніміз не, оның статистикалық зерттеудегі мәні не? 2. Ішінара бақылаудың қандай түрлері бар? 3. Іріктеуде жіберілетін қателер дегеніміз не? 4. Іріктеуде жіберілетін қателер түрлері қалай анықталады? 9-дәріс. ӨСІҢКІЛІК (ДИНАМИКАЛЫҚ) ҚАТАРЛАР Өсіңкілік қатарлар деп қоғамдық құбылыстар мен процестердің уақытқа қарай өзгеруін мінездейтін статистикалық көрсеткіштердің сандық тізбегін айтады. Қоғамдағы болатын әлеуметтік-экономикалық құбылыстар мен процестердің уақытқа қарай дамуын, өзгеруін талдау, санау және қорытынды жасау: - Статистика органдарында және мемлекетті басқару орындарында өсіңкілік қатарлар көрсеткіштерін қолдану арқылы даму немесе кему поцестерінің заңдылығын толығымен зерттеу. - Өсіңкілік қатардың өзгеру заңдылығына негізделіп оның маусымдық ауытқуын,өзгеру тенденциясын, яғни трендін зерттеу. Өсіңкілік қатар әдісінің міндеттері: Өсіңкілік қатардың уақытқа қарай өзгеруін оның негізгі көрсеткіштерін есептеу арқылы талдау; Өсіңкілік қатардың орташа көрсеткіштерін есептеу; Өсіңкілік қатардың негізгі міндетінің бірі, ол қатардың негізгі өзгеру деңгейін, трендін анықтау; Өсіңкілік қатарды аналитикалық түзулеу әдісін қолдану арқылы әлеуметтік-экономикалық құбылыстарды болжамдау; Әрбір өсіңкілік қатар екі элементтен тұрады: Біріншісі - қатардың дәрежесі, екіншісі – уақыт көрсеткіші. Қоғамдық құбылыстар мен процестердің шамасын,мөлшерін мінездейтін көрсеткіштің белгілі бір уақыттағы әрбір сандық мәнін қатардың дәрежесі деп атайды. Уақыт көрсеткіші деп – құбылыстар мен процестердің болып өткен уақытының мерзімін атайды. Құбылыстар мен процестердің болып өткен уақыт мерзіміне сәйкес өсіңкілік қатарлары бір мезгілдік (моменттілік), уақыт аралық болып екі түрге бөлінеді. Бір мезгілді өсіңкілік қатардың нақты сандық шамалары құбылыстың белгілі бір сәттегі, яғни тәуліктің, айдың, жылдың басында немесе соңында болған жағдайын мінездейді: Уақыт аралықты өсіңкілік қатарлар деп құбылыс мөлшерінің белгшілі бір уақыт аралығындағы қандай шамада болғанын мінездейтін көрсеткіштерді айтады: Уақыт аралықта өсіңкілік қатардың көрсеткіштерін бір-біріне қосып, ұзақ уақыт аралығындағы қорытынды көрсеткіштерді есептеуге болады, оны статистикада «жинақталған жиынтық» деп атайды. Өсіңкілік қатарлар уақыт мерзіміне және онда көрсетілген көрсеткіштерге байланысты толық және толық емес болып екіге бөлінеді. Егер өсіңкілік қатардың көрсеткіштері уақыт мерзіміне қарай бірінен соң бірі үзіліссіз келетін болса, онда ол толық өсіңкілік қатарға жатады. Егер өсіңкілік қатардың көрсеткіштері уақыт мерзіміне қарай әр түрлі аралықта берілген, яғни әр түрлі уақыт мөлшері арқылы сипатталатын болса, онда оны толық емес өсіңкілік қатарлар деп атайды. Өсіңкілік қатарлар дәрежесін дұрыс құру үшін ондағы көрсетілген көрсеткіштердің уақытына қарай белгі бірліктерінің бірдей болуы қажет. Сондай-ақ өсіңкілік қатарларда берілген сандық мәндер әртүрлі әдістер арқылы есептелсе, көрсеткіштерді салыстыруға келмейді. Сондықтан көрсеткіштер өзара салыстырмалы болуы үшін, есептеу әдістері біртектес болуы керек. Кейбір кездерде біртектес өсіңкілік қатардың көрсеткіштері уақыт мезгіліне қарай екі қатарда берілуі мүмкін, оларды бір-бірімен салыстыруға болмайды. Олар салыстырмалы болуы үшін барлық уақыт ішіндегі көрсеткіштерді есептеу арқылы бір қатарға тіземіз. Ол үшін үздіксіздендіру тәсілі қолданылады. Қоғамдағы болатын экономикалық құбылыстардың өзгеру процестерін талдау және есептеу кезінде бірнеше статистикалық көрсеткіштер қолданылады. Бұл көрсеткіштер нақты, қатысты және орташа шамалар болып бөлінеді. жүктеу/скачать 260.9 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|