Әжинияз атындағы Нӛкис мәмлекетлик педагогикалық институты
жүктеу/скачать 4.15 Mb. Pdf көрінісі
|
| Пайдаланылған әдебиятлар:
1. И.Н.Пономарева, В.П.Соломин, Г.Д.Синельникова. Общая методика обучения биологии. М.: 2008. INSANIYATTÍŃ QORSHA Ǵ AN ORTALÍQ EKOLOGIYALIQ HALATINA TEXNOGENLIK TÁSIRI Joldasbaeva J., Amaniyazov A. Nókis MPI Biologiya oqıtıw metodikası talabaları Búgingi kúnge kelip insan iskerliginiń qorsha ǵ an ortalıqqa kórsetip atırǵ an texnogen tásiri global mashtab dárejesinde bolmaqta. Zamana ǵ oy pán hám texnika rawajlanıwınıń tásiri nátiyjesinde ekologiya túsinigi júdá keńeyip ketti. Insannıń sırtqı ortalıqqa baylanısı basqa tiri organizmlerden túpten parıq qıl ǵ anlıǵ ı sebepli pánge insan ekologiyası degen atama da kirip keldi [3]. Ilimiy ma ǵ lıwmatlarǵ a kóre, jer planetasında tirishiliktiń payda bolıw tariyxı 3,5-3,8 milliard jıl ǵ a teń dep esaplanadı. Jerde tirishiliktiń payda bolıwı hám aymaqlardı iyeley baslawı menen tiri organizmler planetada bolıp ótetu ǵ ın processlerinde ózine tán orındı iyeleydi [3]. Insaniyattıń aqil-zákawati sebepli ámelge asırılıp atır ǵ an ayırım islep shı ǵ arıw kólemi hám qúdreti tárepinen tábiyiy protsesslerden ústinlik qılmaqta. Máselen, qısqa waqıt ishinde iri aymaqlardıń ózlestiriliwi, to ǵ ayzarlıqlardıń qısqarıp ketiwi, túrli iri sanaat kompleksleriniń júzege keliwi hám basqalar usılar qatarınan esaplanadı. Tiri organizmler iskerligi sebepli biosferada úlken kólemdegi zat hám energiya almasıwı júz beredi. Organizmler taw jınıslarınıń jemiriliwinde jer beti relefiniń formalanıwında, topıraq payda bolıwında, qazılma baylıqlardıń 210 payda bolıwında, jańa zatlardıń sintez bolıwında, energiyanıń toplanıwı hám jumsalıwında aktiv qatnasadı [Sultanov, 2007]. Hár jılı Ózbekstan ayma ǵ ında jaylasqan dereklerden hawaǵ a 4 million tonna ǵ a jaqın záhárli zatlar qosılmaqta. Olardıń yarımı uglerod oksidine, 15 % ti uglevodorodlar ǵ a, 14 % kúkirt dioksidine, 9 % azot oksidine, 8 % qattı zatlarǵ a hám 4 % ke jaqını ózine tán ótkir záhárli zatlar ǵ a tuwrı keledi. Atmosfera hawasınıń záhárli gázler, qurım, tumanlar menen pataslaniwi óz náwbetinde usı aymaqta jasawshı adamlar organizmine zıyanlı tásir kórsetpesten qoymaydı [Qudratov, 1999]. Adamlardıń tábiyiy ortalıqtı taslandılar, záhárli zatlar menen pataslawı aqıbetinde haywanat hám ósimlikler túrleri kemeyip ketiwine alıp kelmekte. Hawada, suwda hám topıraqta záhárli zátlar koncentraciyasınıń asıp ketiwi, global kólemde ózgerisler, soń ǵ ı 100 jılda hawa temperaturasınıń joqarılap barıwına sebepshi bolmaqta. Atmosferanıń pataslanıwına qarsı gúres boyınsha keleshekte ótkiziletu ǵ ın is ilajlar tiykarınan: avtomobiller ushın jańa túrdegi dvigateller jaratıw, olardı texnologiyalıq taza janıl ǵ ı túrine ótkiziw, atmosfera hawasın pataslandırıwshı barlıq kárxanalardı qaladan tısqarı jaylastırıw, shı ǵ ındısız texnologiyalar, qala shı ǵ ındıların qayta islep, ekilemshi paydalanıw , islep shı ǵ arıw kárxanaların bir- birine jaqın jaylastırıw qada ǵ an etiliwi sıyaqlı túsinik jumısları hám kesheler ótkeriw jumıslarına qaratılıwı tiyis. жүктеу/скачать 4.15 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|